انوشیروان ارجمند از جمله پیشکسوتان در عرصه تئاتر، ‌تلویزیون و سینما بود که با ایفای نقش‌های مختلف، نام خود را در تاریخ هنر این مرز و بوم مانا ساخت. او همواره می‌کوشید تا تمام تجربیات و آموخته‌های خود را در اختیار شاگردان و هنرجویان خود قرار ‌دهد.

تو جهان را به بازی می گیری، چون بازیگری و نقش در پی نقش بر چهره می زنی، چون بازی می کنی نقش ها را و همه معنای هستی را در قالب یک نقش در معرض دید مخاطب قرار می دهی و در خاطره ابدی مردم با نقشی که ساخته ای جاودانه می شوی تا سال ها.

بازیگر یکی از مهمترین عناصر یک کار نمایشی، اعم از صحنه ای و تصویری است. بدون حضور بازیگر امکان اجرای یک نمایش وجود ندارد و در عالم سینما نیز ساختن یک اثر سینمایی و داستانی جز با حضور بازیگران امکان پذیر نیست. بازیگری ریشه در نهاد و درون آدمی دارد و یک پدیده بسیار کهن است .(۱) یک بازیگر پرتوان در صحنه بازی، ناگریز به داشتن توانایی ها و مهارت های بی شماری است که او را نزد مخاطب تبدیل به ستاره می کند. از این رو می توان گفت که بازیگری از جمله حرفه‌هایی است که از یک‌سو به استعداد و توانایی‌های ذاتی انسان بستگی دارد و از سوی دیگر متکی به دانش و مهارت‌های آموزشی است اما نکته ظریفی که در این حرفه، واجد اهمیت است، نمایش انسانی برای خود انسان است. در میان بازیگران مطرح کشور که سابقه طولانی در صحنه تئاتر، تلویزیون و سینما دارند، می توان به انوشیروان ارجمند اشاره کرد، او یکی از بازیگران مشهور و بنام تئاتر، تلویزیون و سینما بود، بازیگری که وی را بخاطر بازی در سریال‌های تاریخی می‌شناسند؛ ایفای نقش در سریال‌های «امام علی (ع)، معصومیت از دست رفته، مختارنامه، روزی روزگاری، پشت کوه‌های بلند و...» گواهی بر این مدعا است. (۲)

زندگینامه و سیر فعالیت‌های هنری

انوشیروان ارجمند در ۱۳۲۰ خورشیدی در زاهدان چشم به جهان گشود. از همان سنین پایین به دنیای هنر و بازیگری علاقه مند شد به طوریکه در خصوص علاقه‌اش به دنیای هنر و بازیگری گفته بود: «همه چیز برمی‌گردد به منزل پدری، شاخک های ما در آن خانه حساس شد و ذوق و ذایقه‌مان تحت تعالیم آن خانواده شکل گرفت. مادرم اهل موسیقی بود و پدرم شعر می‌سرود. آشنایی با ادبیات و فرهنگ ایران، زمینه‌ای فراهم کرد که ما پیرامون موسیقی و ادبیات و هنر به آگاهی نسبی دست یابیم. در جشن های مدارس، من به‌عنوان آدمی که سبک و سیاقی داشت و در او بضاعت هایی دیده می‌شد، مجلس گردانی می‌کردم. در آن دوران شاخص بودم و معمولاً خطابه‌ها و نمایش های دبستان و دبیرستان را اجرا می‌کردم. نخستین جایزه بازیگریم را در همین ایام گرفتم؛ سال ۱۳۳۵، خطابه‌ای خواندم و نمایشی با نام «رضا قلی» را بازی کردم. در آن جشن، من را به‌عنوان آدم برتر برگزیدند و منتخبی از اشعار مولانا را به من جایزه دادند که هنوز آنها را دارم.»

ارجمند از اواخر دهه ۴۰ به عنوان بازیگر و کارگردان تئاتر در مشهد جذب فعالیت های هنری شد. فعالیت سینمایی خود را نیز از ۱۳۶۲ خورشیدی با فیلم «گفت زیر سلطه من آیید» آغاز کرد. می توان گفت ارجمند از معدود بازیگرانی است که در بیشتر کارهای تاریخی حضور داشته است. خودش در این مورد گفته بود: «بازی در این گونه آثار روی پیشانی من نوشته شده است .»(۳)

همچنین در ارتباط با تولید فیلم های سینمایی و سریال های تاریخی معتقد بود: «تهیه و تولید فیلم سینمایی و سریال های تاریخی و مذهبی راه رفتن روی لبه تیغ است.»

عموم مردم انوشیروان ارجمند را افزون بر بازی به یادماندنی اش در سریال امام علی (ع) و روزی روزگاری با فیلم هایی چون دوئل، قاعده بازی، پنجمین خورشید، دل نمک و قارچ سمی به خاطر دارند. این بازیگر برجسته، درباره سریال‌های تاریخی گفته بود: «اصولا ساخت کارهای تاریخی احتیاج به تحقیقات وسیعی دارد. به این معنا که باید محققان زیادی روی این نوع کارها اعمال‌نظر کنند. حال فرق نمی‌کند که تاریخ اسلام باشد یا تاریخ معاصر. بلکه نکته‌ای که اهمیت دارد، رسالت و صداقت سازندگان آنهاست که باید در روایت اثر حفظ شود و باید مطالب طوری بازگو شوند که مخاطبی که با تاریخ آشنایی چندانی ندارد، بتواند اطلاعات درستی را از آن به دست آورد و اگر فیلمنامه و خود کار به گونه‌ای باشد که تنها جنبه سرگرمی داشته باشد و در انتها توشه‌ای نصیب مخاطب نشود، قطعاً هیچ ارزشی هم نخواهد داشت.»

ارجمند همچنین در سریال مختارنامه نقش رفاعه بن شداد را ایفا کرد. او بازی کردن در کارهای تاریخی را نسبت به بازی در سریال‌هایی که قصه‌های روز دارند، متفاوت می دانست و می گفت: «در کار تاریخی، بازیگر باید حتماً دانش لازم را داشته باشد و تاریخ را بشناسد. حلول کردن در وجود اشخاصی که در گذشته بودند، راه‌هایی دارد؛ به خصوص بازی کردن در نقش منفی انگیزه‌هایی می‌خواهد و بسیار دشوار است، چون راه یافتن به چیزی که با مکنونات قلبی بازیگر تفاوت دارد، بسیار سخت است.»

ارجمند در ۱۳۹۱ خورشیدی، بیست و دومین سال اجرای نمایش «خورشید کاروان» را در کنار بازیگرانی همچون کرامت رودساز، فرهاد بشارتی و … به پایان رساند. شاید کمتر فردی بداند که انوشیروان در ابتدای انقلاب اسلامی نشان هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را دریافت کرده است و با وجود سال ها فعالیت در سینما و تلویزیون همچنان به تئاتر وفادار ماند و در این عرصه هم بارها موفق به دریافت جایزه بهترین کارگردانی و طراحی صحنه از جشنواره تئاتر فجر شد .(۴)

ارجمند همواره در راستای اعتلای تئاتر دینی تلاش می کرد. از جمله نمایش هایی که او سال های متمادی در آن به ایفای نقش پرداخت، نمایش های خورشید کاروان، زخم مدینه و اذان صبح است. او در آخرین اجرای تئاتر خود در نمایش سقوط از ارتفاع پست با محوریت بیداری اسلامی روی صحنه رفت.

انوشیروان در طول سال ها فعالیت هنری خود به عنوان بازیگر در نمایش های سرباز از جنگ ها بازگشته، سایه های بلند و بیژن و منیژه، چهار نمایش تخت حوض، زارع شیکاگو و مستاجر، رامرودی ها، شمس، محرم نامه خسروی، سرشت سوزناک زندگی، حر، هرا، امشب باید بمیرم، رستم و سهراب، نگار، حالت چطوره مش رحیم، گلدونه خانوم و آقا بزرگ ها ایفای نقش کرده است.

همچنین در نمایش های زارع شیکاگو، قربانی پنجم، ایستگاه، صبح طلوع کن، یک کلاغ چهل کلاغ، شگرد آخر، سایه ماه، ماه میهمان شب، یادباد و قفس به عنوان کارگردان یا نویسنده و بازیگر حضور داشته است.

ارجمند نخستین جایزه خود را در ۱۳۳۵ خورشیدی به خاطر بازی در نمایش رضا قلی از وزارت فرهنگ و آموزش و پروش آن زمان دریافت کرد و به عنوان بهترین بازیگر مدارس، کتاب خلاصه مثنوی جایزه گرفت.

نمایش شگرد آخر بنا به دعوت مقام معظم رهبری در ۱۳۶۶ خورشیدی به اجرا درآمد و ارجمند موفق به دریافت دستخط ایشان و رییس جمهوری وقت و وزیر ارشاد اسلامی آن زمان شد. او برای بازی در نمایش سایه ماه توانست جایزه بهترین بازیگر مرد را از جشنواره تئاتر فجر و کانون ملی منتقدان تئاتر ایران دریافت کند. انوشیروان برای نوشتن متن نمایش ماه میهمان شب از جشنواره بین المللی کودک و نوجوان امید همدان، بازی در نمایش محرم نامه در جشنواره آیینی سنتی و بازی در نمایش های خورشید کاروان، زخم مدینه و اذان صبح موفقبه اخذ جایزه شد .(۵)

انتقال تجربیات پیشکسوت ها به جوانان از نگاه ارجمند

ارجمند، همواره معتقد بود که پیشکسوتان اگر بتوانند مانند معلمان دانش و تجربیات خود را به نسل جوان منتقل کنند، بازی را برده‌اند. او اعتقاد داشت که جوانان فرصتی برای تجربه کردن پیدا کنند و صدا و سیما باید این امکان را در اختیار آنان قرار دهد تا بتوانند توانایی‌های خود را بروز دهند زیرا این کار زیربنای فرهنگی کشور را قوی می‌کند و جوانان نیز ریشه‌ها را می‌شناسند که در صورت پرورش صحیح، هنرمندان قوی برای فردای ایران زمین می‌شوند.

وی بر این باور بود که دنیای حاضر، متعلق به جوانان است زیرا افزون بر برخورداری آنها از نیروی جوانی، این قشر به علت دسترسی به وسایل ارتباط جمعی، نسبت به مسایل نگاه تیزبینانه‌تری دارند. او تئاتر را بسیار مهم می دانست و در اینباره می گفت: «تمام هنرمندان سینما و تلویزیون، بهتر است یک دوره آموزشی حتی کوتاه مدت تئاتری بگذرانند. هنرپیشه تئاتر در صحنه نمایش، با تکیه به توانایی هایش، خود را تبدیل به کلوزآپ (نمای نزدیک) می‌کند. بازیگری که تئاتر را درست بخواند به طور قطع در سینما و تلویزیون موفق‌تر است زیرا قدر کلوزآپی را که از او گرفته می‌شود، بیشتر می‌داند.» او معتقد بود که تئاتر ورزش است و موجب هماهنگی حرکات، احساس و بیان می‌شود و تمام هنرهای موجود در جهان در تئاتر به کار می‌آید.

سرانجام ارجمند

سرانجام انوشیروان ارجمند، بازیگر سینما و تلویزیون ایران در ۲۳ آذر ۱۳۹۳ خورشیدی در ۷۳ چشم از جهان فروبست و در قطعه هنرمندان تهران به خاک سپرده شد.

منابع:

۱. هولتن، اورلی، مقدمه ای بر تئاتر، محبوبه مهاجر، چاپ اول، تهران، انتشارات سروش ۱۳۶۴، ص ۳۷

۲. تکنیک بازیگری، احمد دامور، چاپ اول، تهران، انتشارات صداوسیما، ص ۱۹۶

۳. هنر معاصر، اردیبهشت ۹۰ - شماره ۱۴۱

۴. مجله: نمایش، بهمن ۱۳۹۳ - شماره ۱۸۵

۵. همان