ریحانه صبورنژاد | مدرس دانشگاه
در تحقیقات علمی، حوزه‌ای است که با مطالعه مبنای بیوشیمیایی ارتباط بین ذهن و بدن به‌ویژه رابطه بین دستگاه عصبی و دستگاه ایمنی می‌پردازد. طبق تحقیقات متعدد آن‌ها، فشار روانی موجب کاهش سیستم ایمنی بخصوص کاهش لنفوسیت گلبول‌های سفید خون می‌شود و فرد را بیشتر در معرض بیماری‌های ویروسی قرار می‌دهد. این روزها می‌توان ترس از ابتلا به بیماری کرونا را یک فشار روانی تلقی کنیم که می‌توان با افزایش سرمایه روانشناختی به مدیریت آن بپردازیم.

در تحقیقات علمی، حوزه‌ای است که با مطالعه مبنای بیوشیمیایی ارتباط بین ذهن و بدن به‌ویژه رابطه بین دستگاه عصبی و دستگاه ایمنی می‌پردازد. طبق تحقیقات متعدد آن‌ها، فشار روانی موجب کاهش سیستم ایمنی بخصوص کاهش لنفوسیت گلبول‌های سفید خون می‌شود و فرد را بیشتر در معرض بیماری‌های ویروسی قرار می‌دهد. این روزها می‌توان ترس از ابتلا به بیماری کرونا را یک فشار روانی تلقی کنیم که می‌توان با افزایش سرمایه روانشناختی به مدیریت آن بپردازیم.

سرمایه روانشناختی یکی از مباحث مهم روانشناسی مثبت‌گرا Postive Psycology است که شامل افکار و اعمالی هستند که اکتسابی و قابل پرورش هستند. سرمایه روانشناختی شامل ۴ مؤلفه ادراکی ــ شناختی یعنی امید، خوش‌بینی، تاب‌آوری و خودکارآمدی است.

امید:

‌امید یکی از ویژگی‌های زندگی است که فرد را به جستجوی فردایی بهتر وامی‌دارد. امید به زندگی یکی از شاخص‌های بسیار مهم سلامتی و رفاه در انسان به شمار می‌رود. امید، رسیدن به حالتی است که به فرد اجازه می‌دهد به شرایط جدید و آیا آشفته پاسخ مناسب دهد Synder اشنایدر سه ویژگی مهم برای افراد امیدوار مطرح می‌کنند:

۱- فرد امیدوار اهداف خود را تعیین می‌کنند.

۲- راهکارهایی برای رسیدن به آن اهداف خلق می‌کنند.

۳- انگیزه لازم را برای اجرای این راهکار ایجاد می‌کنند و در طول مسیر انگیزه خود را حفظ می‌کنند.

- در واقع می‌توان گفت مؤلفه امید در مورد بیماری، ترس را با منطق می‌آمیزد و آن را تعدیل می‌نماید. فرد را به انجام دستورات و توصیه‌های پزشکان هدایت می‌کند تا به جهت ارتقای سلامتی خود اقدامات لازم را انجام دهد. در واقع فرد امیدوار منفعل نیست و برای سلامتی خود و خانواده‌اش تلاش می‌کند.

خوش‌بینی معادل واژۀ انگلیسی Optimism به معنای حالت مطلوب، حد مطلوب می‌باشد خوش‌بینی در لغت به معنای امیدوار بودن و اطمینان داشتن به آینده یا نتیجه موفقیت‌آمیز هر چیز تعریف شده است. سیلیگمن روانشناس مثبت قرن حاضر خوش‌بینی را به یک صنعت پایدار ارثی، بلکه متغیری آموختنی و اکتسابی می‌داند و پس از تحقیقات فراوان نظریه خوش‌بینی خود را در کتاب مفید کودک خوش‌بینی این گونه معرفی می‌کند: «افراد خوش‌بین و بدبین از نظر سبک تبیین و نوع نگاه به رویدادهای زندگی با یگدیگر متفاوت هستند یعنی فردی که رویدادها را به عنوان عوامل درونی، همیشگی و فراگیر نسبت می‌دهد.

به خود، دیگران و زندگی و آینده خوش‌بین است. زیرا خود و تمام توانمندی‌هایش را با تمام وجود باور دارد. و این توانمندی را ویژگی ثابت و پایدار به شمار می‌آورد. اما فردی که رویدادهای زندگی را به عوامل بیرونی، موقت و حاضر نسبت می‌دهد.

به خود، دیگران، پدیده‌ها، رویدادهای زندگی، نگاهی بدبینانه دارد. زیرا عوامل بیرونی از قلمرو توان چنین فردی بیرون است و او فکر می‌کند نمی‌تواند اوضاع را کنترل کند. بنابراین دچار درماندگی و افسردگی می‌شود.

پژوهش‌های تجربی نشان می‌دهند،خوش‌بینی انطباق با بیماری‌هایی همچون انواع سرطان‌ها و آرتریت روماتوئید و... را آسان‌تر می‌کند. افراد خوش‌بین برای مقابله با رویدادهای تنش‌زا و مسئله‌ساز زندگی به جای به‌کارگیری راهبردهای متمرکز بر هیجان و اجتنابی، از راهبردهای مسئله مدار استفاده می‌کنند.

به طور مثال فرد خوش‌بین در Coping (مقابله) با بیماری کرونا به جای فکرهای منفی و درماندگی با تمرکز بر توانمندی‌هایش و شرایط موجود از راهکارهای مناسب پیشگیری از ابتلا به بیماری استفاده می‌کند. جایگزین مطالعه اخبار منفی به مطالعه کتاب‌های مفیدی همچون کودک خوش‌بین سیلیگمن می‌پردازد. از همنشینی با افرادی که با بدبینی به دنیا نگاه می‌کنند پرهیز می‌کند و با تکیه بر توانمندی‌هایش اهداف خود را مشخص کرده و زندگی خود را با شرایط موجود برنامه‌ریزی می‌کند و بهترین شرایط را فراهم می‌کند.

تاب‌آوری

تاب‌آوری یک فرایند پویاست که به موجب آن افراد هنگام روبه‌رو شدن با سختی رفتارهای سازگارانه مثبتی از خود نشان می‌دهند. تاب‌آوری توانایی یا قدرت بازگشت به حالت یا موقعیت بعد از خمیده شدن، فشرده شدن یا کشیده شدن است. تاب‌آوری به معنای انعطاف‌پذیری، توانایی تسلط یا برگشت به حالت عادی پس از مواجهه با استرس و چالش شدید است. در واقع تاب‌آوری ظرفیت خود برای پاسخ دادن و حتی شکوفا شدن ‌در وضعیت فشارزای مثبت یا منفی است.

چگونگی روش تعبیر و تفسیر و مدیریت افکار به فرد کمک می‌کند تا با عزت نفس و اعتمادبه‌نفس با فکر و نگاهی مثبت به موقعیت‌ها بنگرد، تا اضطراب خود را کنترل کند.

تاب‌آوری در واقع چگونگی چیره شدن بر استرس و گرفتاری است. به طور مثال در سبک زندگی روزهای قرنطینه خانگی افراد تاب‌آور به دنبال تغییر سبک زندگی خود هستند و با استفاده از راهکارهای مفید مثل ورزش کردن، وقت‌گذاری بیشتر با خانواده، بازی با کودکان و انجام کارهای هنری مثل نقاشی، خیاطی. بر منابع اضطرابی خود غلبه می‌کنند و این تهدید را به فرصت تبدیل می‌نمایند.

«خودکارآمدی»

خودکارآمدی باوری است که فرد در مورد توانایی‌هایش دارد و بر اساس این باور میزان موفقیت‌های خود را تخمین می‌زند و برای رسیدن به اهداف خود برنامه‌ریزی و سازماندهی می‌کند. از نظر بندورا وقتی که افراد خود را بدون صلاحیت لازم در مقابله با رویدادهای باالقوه خطرزا و تهدیدکننده می‌بینند دچار هراس می‌شوند. خودکارآمدی پایین به این دلیل که موجب عدم مدیریت افکار منفی در خود می‌شود فرد را دچار اضطراب می‌کند. جهت افزایش خودکارآمدی خود می‌توان به مدیریت افکار خود بپردازید و افکار منفی خود را به چالش بکشید. همچنین می‌توانید لیستی از صفات اکتسابی و غیراکتسابی خود تهیه کنید. سپس به آن لیست توانمندی‌ها و تجربه‌های مثبت خود را اضافه کنید.

می‌توانید به عنوان یک بازی خانوادگی از همۀ اعضای خانواده بخواهید که مجموعه‌ای از توانمندی‌های خود را یادداشت کنند. پس این لیست را در جمع خانواده با صدای بلند بخوانند. هر کس برای سایر اعضای خانواده تعریف کند که چگونه از توانمندی‌های خود استفاده می‌کندو و مهمتر از آن سعی کنید در فضای خانواده با انجام داد کارهای تازه توانمندی‌های خود و سایر اعضای خانواده را افزایش دهید. هرچه توانمندی افراد بالاتر رود خودکارآمدی آن‌ها افزایش می‌یابد. در پایان لیستی از توانمندی‌ها را برای شما ذکر می‌نمایم تا در فضای خانواده به تقویت آن‌ها بپردازید.

- خلاقیت، اصالت، علاقه به یادگیری، شاکر بودن، همدلی، مهربانی، صداقت و...