بدن تو بر تو حقی دارد. حق آنست که آن را سالم نیرومند و مقاوم در برابر شداید و سختی ها و در کمال نشاط نگهداری. (امام سجاد (ع)). ورزش، حرکتی است تابع اراده. در ورزش تنفس عمیق و پی درپی می آید و هر کس بتواند با اسلوب صحیح و متناسب با اعتدال مزاجش و در وقت و زمان مناسب ورزش کند، از چاره جویی و مداوای بیماری‌های مزاجی که در دنباله آن می آید، بی نیاز می گردد. ورزش در نشاط روح، دخیل است و اینکه این نشاط در شهرنشینان کمتر است به این دلیل می باشد که آنان غالباً در حالت سکون و آرامشند و از ثمرات ورزش بهره مند نمی شوند. بدین دلیل، بیماری های بسیاری در شهرها و بلاد بروز می کند. اینها بخشی از سخنان اندیشمندان بزرگ همچون ابوعلی سینا و ابن خلدون اندیشمند و مورخ بزرگ اسلام در خصوص اهمیت و مزایای ورزش در زندگی انسان است. در راستای این اهمیت در ایران از ۱۳۸۳ خورشیدی، ۲۶ مهر را به عنوان روز تربیت بدنی نامگذاری کردند و برای آنکه جامعه را بیشتر به ورزش ترغیب کنند،  این روز را به هفته تربیت بدنی و ورزش تبدیل کرده اند. هفته تربیت بدنی همه ساله از ۲۶ مهر تا دوم آبان به منظور آشنایی جامعه با اهمیت و اثرات کاربرد ورزش در زندگی فردی و اجتماعی، اشاعه و توسعه و ترویج ورزش در خانه و خانواده و هدایت و ارشاد جامعه به ورزش های همگانی برگزار می شود. لازم به ذکر است، تقریباً تمام روزهای ثبت شده در تقویم برای خود تاریخچه و فلسفه ای دارند اما روز تربیت بدنی استثنائاً هیچ پشتوانه تاریخی ندارد و در این روز هیچ رخداد ورزشی روی نداده است.

اهمیت ورزش از نگاه ایرانیان باستان

ورزش در نزد ایرانیان از دوران باستان دارای اهمیت بوده است در آثار تاریخ‌نگاران این دوره مانند هردوت، گزنفون و همچنین در روایت‌های شاهنامه آشکارا می‌توان به اهمیت ورزش در نزد مردم ایران پی برد. به‌طور کلی برنامه تربیتی و آموزشی ایرانیان به سه بخش عمده پرورش دینی و اخلاقی، تربیت‌بدنی و آموزش خواندن و نوشتن قابل تقسیم بود. ۲ آموزش نخست از طرف خانواده به فرزندان منتقل می‌شد. سوارکاری و تیراندازی از جمله مهم‌ترین مهارت‌هایی به حساب می‌آمدند که خانواده‌ها به فرزندان خود می‌آموختند.

بنابراین ورزش در زندگی روزمره ایرانی بخشی از نیاز زندگی و بقا به شمار می‌رفت. تعداد دیگری از ورزش‌ها نظیر چوگان‌بازی، کشتی و زوبین اندازی در زمان‌های صلح و به‌عنوان سرگرمی مورد توجه مردم بود. به علاوه همواره حول این قدرت و زورمندی رفتارهایی تحت عنوان آداب پهلوانی، عیاری و فتوت شکل می‌گرفت که مستلزم آن بود که فرد ورزشکار دارای شماری از سجایای اخلاقی برای کمک به افراد ضعیف و ناتوان و همچنین آمادگی برای دفاع از مردم باشد.

مرکز اسناد آستان قدس رضوی ۴۰۰ سند مکتوب و تصویری از فعالیت‌های مرتبط با تربیت بدنی در دوره های مختلف تاریخ در اختیار دارد که گویای اهمیت دادن به ورزش و قهرمان‌پروری در کشور باستانی ایران از سده‌ها قبل تاکنون است. امروزه پیامدهای مثبت ورزش در ابعاد گوناگون اجتماعی، اقتصادی و حتی سیاسی باعث گسترش روزافزون ورزش در بیشتر کشورهای جهان شده است. سید عماد حسینی، رئیس مرکز تربیت بدنی دانشگاه شهید بهشتی می گوید: تربیت بدنی با هدف سالم سازی و تربیت انسان سالم، شاداب و در نهایت جامعه ای پویا و سالم و عاری از ناهنجاری های جسمی و اخلاقی مهمترین شاخص جهت توسعه جوامع می باشد. امروزه کشورهای دنیا در تلاشند تا با توسعه فعالیت های بدنی و مهیا کردن بستر لازم برای آن، میزان امید به زندگی، ایجاد رفاقت و مودت در جامعه و سلامتی و استحکام بنیان خانواده هارا تضمین نمایند. در این میان کشور ایران که به سرعت به سوی جامعه میانسالی در حرکت می‌باشد به شدت این موضوع را احساس می کند.

اهمیت ورزش در اسلام

مطالعه زندگی و سیره پیامبر(س) و امامان نشان می دهد که آنان به ورزش، تربیت و تقویت بدن خود می پرداختند و در فعالیت هایی از قبیل مسابقه دو، اسب سواری، تیر اندازی و شنا شرکت می کردند. در اسلام به مومنان قوی زیستن و با نشاط بودن و برخوردار شدن از سلامتی تَن توصیه می شود، بنابراین تربیت بدنی باید جزئی از برنامه زندگی و بخشی از مراحل آموزش و پرورش هر مسلمان قرار گیرد.

در فرهنگ اسلام بر چند اصل آن تاکید می شود در ادامه به برخی از آنها اشاره می کنیم: نزدیکی به خداوند: ورزش می تواند به انسان مؤمن توانایی و سلامت بهتر و بیشتری بدهد تا از آن برای ادای تکالیف دینی و دستورهای الهی استفاده کند؛ چنان که حضرت علی (ع) نیز از خداوند می خواهد: «اِلهی قَوِّ عَلی خِدمَتِکَ جَوارِحی؛ پروردگارا! اعضای بدنم را برای خدمت گزاری بر خودت نیرومند ساز!» ۲- تعادل جسم و جان: پهلوانان و ورزش کاران هم باید جسم را تقویت کنند و هم به تهذیب نفس بپردازند که این تعادل، از راه ورزش کردن صورت می پذیرد. ۳- نشاط و انبساط: با ایجاد نشاط، کدورت های درونی و ملالت های بیرونی از بین می رود و روح انسان سبک بال می شود. پیامبر(ص) می فرماید: «سرگرمی و بازی داشته باشید؛ زیرا دوست ندارم در دین شما خشونت و سختی دیده شود. همچنین در اسلام  با توجه به اهمیت سلامت و تندرستی، درخواست سلامت و نیروی بدنی از خداوند، جزء دعای مسلمانان است؛ چنان که در دعای ابوحمزه ثمالی می خوانیم: «خداوند! وسعت در روزی... و سلامت در جسم و قوّت و توانایی در بدن را به من ارزانی فرما».

از این رو، ورزش که سهمی بسزا در ایجاد سلامت دارد، عملی پسندیده و مورد نیاز به شمار می آید.

اهداف تربیت بدنی‌ از دیدگاه تعلیم و تربیت

۱- هدف تکامل جسمی(جسمانی): ارتقای‌توان جسمی از طریق فعالیت های بدنی که به مقاومت در مقابل خستگی، فعالیت بیشتر و تندرستی پایدارتر در زندگی روزمره منجر می شود. مثال: توانایی بازی در یک رشتۀ ورزشی در مدت زمان طولانی(مانند فوتبال ، بسکتبال و ...)

۲-هدف تکامل عصبی - عضلانی (جسمانی): توسعۀ توانایی بدن، جهت اجرای حرکات با انرژی کمتر و آمیخته با مهارت حس زیبایی شناسی که‌باعث تأخیر در بروز خستگی در اجرای فعالیت های ورزشی روزانه و آفرینش حرکات ماهرانه می شود. مثال: اجرای یک تکنیک زیبا و ماهرانه در یک رشتۀ ورزشی، مانند حرکت بالانس در ژیمناستیک.

۳- هدف تکامل شناختی: ایجاد دانش و معرفت در خصوص ضرورت نقش تربیت بدنی و ورزش در زندگی انسان و توجه به آثار تربیتی آن به عنوان سبک خوب زندگی کردن. مثال: آگاهی از نقش فعالیت های ورزشی به صورت مستمر در زندگی روزمره یا آگاهی از اهمیت رعایت قوانین و مقررات ویژۀ هر رشتۀ ورزشی.

۴-هدف تکامل عاطفی یا احساسی‌: تکامل احساسی، عاطفی و اجتماعی فرد در سازگاری‌ با جامعه از طریق فعالیت های ورزشی. در این هدف، تأکید بر رعایت قوانین بازی ها بر پایه قوانین زندگی آزاد و دموکراتیک است و به رشد مؤثر عاطفی در طرز برخوردها و ارزش های فرد می انجامد. مثال: احترام به داور، احترام به بازیکنان تیم مقابل و اجرای بازی جوانمردانه در مسابقات ورزشی.

از دیگر مزایای ورزش

علاوه بر موارد بالا ورزش بر روی جنبه‌های گوناگون زندگی افراد جامعه تاثیر می گذارد. از جمله مزایای ورزش می توان به این موارد اشاره کرد: با ورزش روح انسان با نشاط تر می شود و احساس شادابی و طراوت می کند. با توجه به گسترش شهرنشینی و توسعه در چند دهه اخیر، شیوه زیست کم تحرک، عامل اصلی بیش از یک سوم مرگ های ناشی از بیماری های قلب، سرطان و دیابت شناخته شده است.

بنابراین، توجه به فعالیت جسمانی و ورزش های سبک، سهم بسیار مهمی در کنترل وزن و کاهش چربی در بدن دارد. فعالیت بدنی سبک و منظم از راه تقویت کارکردهای ایمنی، موجب افزایش نظام ایمنی در بدن می شود و در پیش گیری از سرطان مؤثر است. مطالعات علمی نشان می دهد افسردگی، اضطراب و... در اثر فعالیت جسمانی بهبود می یابد و ورزش به عنوان عاملی حمایتی در درمان بیماران روانی پذیرفته شده است.

از نظر اجتماعی هم باید گفت از آنجایی که انسان ذاتاً موجودی اجتماعی است و انزوا طلبی با ذات او در تضاد است. یکی از بهترین راه های رسیدن به روح جمعی و ایجاد همبستگی عمومی ورزش کردن است ... از طرف دیگر ورزش باید در میان همه اقشار جامعه گسترش یابد، چون آثار مستقیم روی پرهیز از بیکاری، از میان بردن کسالت، بالا بردن توانایی های جسمی و روحی و سلامتی دارد. افزون بر آن، ویژگی هایی مانند بزرگواری، شجاعت، استواری و ثبات قدم می تواند از راه ورزش گسترش یابد.

همچنین فرد در صورت لزوم می تواند در دفاع از کشور یا در خدمت به جامعه مؤثر واقع شود. ورزش افزون بر تقویت بنیه فردی، بنیه اجتماعی فرد را نیز تقویت می کند و ویژگی های پسندیده اخلاقی فردی و اجتماعی او از جمله همکاری، افزایش اعتماد به نفس، دست گیری از ناتوانان، گذشت و جوان مردی را بارور می سازد با نگاهی به دیدگاه اندیشمندان بزرگ جهان، درمی یابیم که ورزش و رسیدگی به فعالیت جسمانی، مورد تأکید و تشویق آنان بوده است. امام خمینی(ره) در خصوص اهمیت ورزش و وظیفه ورزشکار فرمودند: ورزشکاران ۲ وظیفه دارند: یک ورزش جسمانی برای قوّه پیدا کردن و قدرت پیدا کردن. وقتی قدرت جسمانی پیدا شد، دفاع از مملکت می توانند بکنند و دیگری هم پرورش روحانی که اگر پرورش روحانی در انسان پیدا بشود، آن وقت قدرت جسمانی اش مضاعف می شود.

ایران همدل، ایران فعال

بنا به گفته عبدالحمید احمدی معاون توسعه ورزش همگانی وزارت ورزش و جوانان شعار هفته تربیت بدنی در ۱۳۹۹ خورشیدی «ایران همدل، ایران فعال» است. وی در این خصوص گفت: سعی کرده‌ایم موضوع همدلی را مورد توجه قرار بدهیم. ما برای مقابله با کرونا هم نیازمند تحرک و فعالیت بدنی هستیم و اگر این موضوع سرلوحه قرار بگیرد، راحت تر می‌توانیم از بحران‌ها عبور کنیم. سعی کردیم در برنامه‌های هفته تربیت بدنی مسائل مختلف را مورد توجه قرار بدهیم. وزارتخانه‌های آموزش و پرورش، بهداشت، تعاون، تربیت بدنی ارگان‌های مختلف، صداوسیما و شهرداری عضو ستاد هفته تربیت بدنی هستند تا کارهای مختلفی صورت بگیرد. در واقع ورزش تعطیل نیست و فقط باید پروتکل‌ها و فاصله‌ها را رعایت کنیم تا دچار مشکل نشویم. بیش از هشت هزار برنامه فرهنگی و ورزشی پیش بینی شده که برگزار شود که این برنامه‌ها منطبق با شرایط هر شهر و استان خواهد بود. در فدراسیون‌ها نیز ۴۳ فدراسیون اعلام برنامه کرده‌اند و بیش از ۱۴۰۰ برنامه اجرا می‌شود و قرار است انواع چالش‌ها و برنامه‌ها اجرا شود. در شهرداری‌ها برنامه‌های متنوع ورزشی به صورت عمومی برگزار می‌شود که می‌توان به لیگ بازی‌های رایانه‌ای، برگزاری کارگاه‌های آموزشی و ... اشاره کرد. در حوزه آموزش و پرورش هم پروژه کنترل اضافه وزن و چاقی است که اجرا می‌شود و چهارده میلیون دانش‌آموز تحت این پروژه قرار می‌گیرند. اجرای این پروژه آخرین وضعیت دانش‌آموزان را مشخص می‌کند و می‌توان برنامه‌ریزی لازم را انجام داد... اجرای برنامه‌های متنوع در حوزه فرهنگی و افتتاح پروژه‌های ورزشی بخش دیگری از برنامه‌های هفته تربیت بدنی و ورزش است.