موسیقی را از من و امثال من نمی‌توانند بگیرند. اگر موسیقی بخواهد شهید داشته باشد من در صف اول آن ایستاده‌ام... موسیقی شغل ما نیست، عشق ماست. موسیقی مرا شجاع کرده. حتی قبل از انقلاب که در شرایط تنگنا قرار گرفتم، عبور از آن فقط شجاعت می‌خواست... موسیقی، واکنش انسان به شرایط زندگی شاد یا غمناک او بوده است.

این سخنان حسین علیزاده است که چند سال پیش در پاسخ به نقش موسیقی در زندگی شخصی و اهمیت آن در جامعه ابراز کرده است. حسین علیزاده یکم شهریور ۱۳۳۰خورشیدی در تهران متولد شد. وی فارغ التحصیل دانشکده هنرهای زیبای تهران و شاگرد استادانی همچون عبدالله دوامی، هوشنگ ظریف، داریوش صفوت، علی اکبرخان شهنازی و... بوده است. علیزاده از معدود موسیقیدانانی است که جدا از نوازندگی، آهنگسازی و رهبری گروه به فعالیت هایی همچون پرداختن به ردیف و انتشار کتاب های آموزشی، موسیقی فیلم و سریال و همچنین همکاری با هنرمندانی غیرایرانی و خلق آثاری زیبا و همچنین ساخت ساز جدید و تلاش برای احیای سازهای فراموش شده، پرداخته است.

حسین علیزاده در کنار محمدرضا لطفی

حسین علیزاده در آینه آثار تکنوازی و موسیقی فیلم

از نخستین آثار حرفه ای حسین علیزاده باید به حصار و سواران دشت امید اشاره کرد که در ۱۳۵۶ خورشیدی منتشر شد. این آثار به گفته علیزاده در زمان خدمت سربازی در پادگان فرح آباد ساخته شد. حسین علیزاده قطعه حصار را در دستگاه چهارگاه خلق کرد و آن را به زندانیان در بند رژیم پهلوی تقدیم کرد.

یکی دیگر از آثار علیزاده در همان دوران که به صورت سرود خلق شد «ژاله خون شد» با شعری از سیاوش کسرایی بود. مضمون این اثر  به حادثه ۱۷ شهریور ۱۳۵۷ خورشیدی در میدان ژاله اشاره دارد.

بعد از انقلاب و شروع جنگ، علیزاده شاهکاری را خلق کرد که می توان آن را یکی از برترین آثار موسیقیایی در تاریخ موسیقی معاصر ایران دانست. «نی نوا» اثری است برای نی و گروه سازهای زهی در دستگاه نوا.

وی بعد از چند سال دوری که به جهت ادامه تحصیل رخ داد، آثار زیبایی را با گروه های شیدا و عارف خلق کرد که از جمله آن می توان به شورانگیز و راز و نیاز اشاره کرد. این آثار که با همکاری موسیقیدانان بنام گروه های عارف و شیدا و با خوانندگی هنرمندانی همچون شهرام ناظری، صدیق تعریف، علیرضا افتخاری و بیژن کامکار اجرا شد، نمونه های زیبایی از گروه نوازی در موسیقی ایرانی هستند. شورانگیز و راز و نیاز را می توان جزو آخرین آثاری دانست که در قالب سنتی و به صورت تک صدایی به وسیله علیزاده منتشر شد. هرچند علیزاده در آلبوم صبحگاهی اثری تقریبا مشابه آثار قبلی خود اجرا کرد. اثری در چهارگاه با آواز محسن کرامتی.

حسین علیزاده و شهرام ناظری در کنسرت مادرید، ماه مه ۲۰۱۱ میلادی

بعد از آن علیزاده آلبوم راز نو را منتشر کرد. آلبوم راز نو اثری بود که انتشار آن حکایت از فضایی خاص می کرد که علیزاده به نوعی در جست وجوی آن بود. در این فضا علیزاده کوشید، برای موسیقی مسیر جدیدی بیابد و از سازهایی که معمولا در گروه نوازی کاربرد زیادی ندارد یا مهجور هستند، استفاده کرد. آلبوم راز نو همان طور که از نامش پیدا است، حکایت از همین فضای جدید دارد؛ اثری که قسمتی از آن در مقام «داد و بیداد» است. این مقام از ۲ مقام «داد» از ماهور و «بیداد» از همایون به وجود می آید.

بعدها علیزاده در اثری به نام «زمستان است» با همکاری محمدرضا شجریان، همایون شجریان و کیهان کلهر از این مقام استفاده کرد؛ اثری که به صورت آواز بود و هیچ گونه تصنیفی نداشت. این اثر را حتی می توان جزو معدود آثار شجریان دانست که در یک دستگاه و بدون تصنیف و فقط به صورت آواز به همراه یک شعر اجرا می شود.

حسین علیزاده همچنین در مجموع آثار «بی تو به سر نمی شود»، «فریاد»، «ساز خاموش» و «سرود مهر» همکاری خود را در گروه اساتید با شجریان ادامه داد که در این میان «بی تو به سر نمی شود» با اقبال عمومی بهتری روبه رو شد. هر چند که نمی توان از فریاد به راحتی گذشت. (۱)

محمدرضا شجریان، حسین علیزاده، کیهان کلهر و همایون شجریان در کنسرت لندن

حسین علیزاده به غیر از نوازندگی سازهای تار و سه تار در بسیاری از آلبوم ها یا کنسرت هایش به نوازندگی سازهایی همچون دیوان، رباب، عود، شورانگیز و سلانه پرداخته است و در بعضی از آثارش همچون نوبانگ کهن با سازهایی نوازندگی کرده است که در گروه نوازی امروزی کاربرد زیادی ندارد یا سازهایی در حال فراموش شدن هستند.

بعد از زلزله رودبار علیزاده اثری به نام آوای مهر را برای کمک به آسیب دیدگان این حادثه منتشر کرد. قسمت نخست این آلبوم شامل قطعاتی به نام آوای مهر برای کمک به آسیب دیدگان این حادثه بود که شامل قطعاتی به نام زندگی، طلوع، عمق فاجعه، آوای مهر و عروج است و روایتگر این حادثه غم انگیز ۳۱ خرداد ۱۳۶۹ خورشیدی است.

قسمت دوم آلبوم شامل ۲ اثر عصیان و رویا است. علیزاده به غیر از تار و سه تار که جزو سازهای تخصصی اش به شمار می روند در آثارش، سازهای دیگری هم نواخته است. یکی از این سازها «سلانه» است که با ایده خود علیزاده ساخته شد و آلبومی به همین نام را نیز منتشر کرد.

«به تماشای آب های سپید» اثری است که در سال های گذشته مورد توجه خاص موسیقی دوستان قرار گرفت. این آلبوم حاصل همکاری مشترک گروه ایرانی هم آوایان به سرپرستی علیزاده و ژیوان گاسپاریان دودوک نوازنده به نام ارمنستانی و گروهش در کنسرت تابستان ۱۳۸۲ خورشیدی در کاخ نیاوران تهران است. این اثر که شامل آثاری ایرانی و ارمنی است با تنظیمی زیبا و همدلی خاصی میان اعضای ۲ گروه اثری شکل می گیرد که نامزد جایزه گرمی در ۲۰۰۶ میلادی می شود. هرچند این اثر برنده جایزه نشد اما نشانگر تجربه موفقیت آمیز علیزاده در پیوند زدن مشترکات فرهنگی ۲ ملت ارمنستان و ایران بود.

علیزاده همچنین آثاری را به صورت دونوازی اجرا کرده است. از جمله این آثار می توان به آلبوم همنوایی اشاره کرد که شامل دونوازی تار علیزاده و ارشد طهماسبی است. همچنین علیزاده در آلبوم «چهارگاه و بیات ترک» با حسین عمومی به دو نوازی می پردازد.

از دیگر آثار علیزاده که به صورت تکنوازی است، آلبومی به نام «هجرانی» است در ۲ دستگاه ماهور و سه گاه. از دیگر آثار تکنوازی وی می توان به «ترکمن»، «کنسرت نوا»، «راست پنجگاه» «کنسرت همایون، سه گاه» و «پایکوبی» اشاره کرد. «سرود گل» و «پرنده ها» نیز جزو آخرین آلبوم های علیزاده محسوب می شوند. این ۲ آلبوم برگرفته از کنسرت علیزاده با گروه هم آوایان است که در فرانسه و هلند اجرا شد.

حسین علیزاده همچنین یکی از آهنگسازان موفق در حیطه موسیقی فیلم بوده است. یکی از نخستین تجربه های موفق علیزاده در این زمینه موسیقی فیلم «دلشدگان» به کارگردانی مرحوم علی حاتمی است.

بهمن قبادی یکی دیگر از کارگردانانی است که همکاری گسترده ای با علیزاده دارد. این همکاری ها با موسیقی فیلم «زمانی برای مستی اسب ها» آغاز شد. دومین همکاری علیزاده و قبادی به فیلم «لاک پشت ها هم پرواز می کنند» باز می گردد. نیوه مانگ نیز یکی دیگر از فیلم های قبادی است که باز هم موسیقی آن را علیزاده ساخته است.

یکی دیگر از آهنگسازی های شاخص علیزاده در زمینه موسیقی فیلم، فیلم گبه به کارگردانی مخملباف است. دیگر فیلم هایی که علیزاده آهنگسازی آنها را بر عهده داشت عبارتند از: آواز گنجشک ها، چوپانان کویر، از اعصار، عشق طاهر، ایران سرای من است، زشت و زیبا، دختران خورشید، ابجد، میراث کهن، ابر و آفتاب و مدرسه ای که باد برد.
زیرتیغ به کارگردانی محمدرضا هنرمند تنها سریال تلویزیونی است که موسیقی آن را علیزاده ساخته است. (۲)

حسین علیزاده و پرویز پرستویی در پشت صحنه سریال زیرتیغ

منابع:

۱.علی طجوزی؛ نگاهی به آثار حسین علیزاده؛ ۲۷ خرداد ۱۳۸۷

۲.فیروزه خطیبی. «حسین علیزاده و ساز تازه‌ای به نام «شورانگیز»». ۲۰ مهر ۱۳۸۹.