استاد گرانقدر، عزت سینمای ایران، باباعزت مهربونم، تولدت مبارک. ازخداوند بزرگ، خالق هستی و بشریت برایت سلامتی و تندرستی خواهانم و اینکه سایه شمار و از سر فرهنگ و هنر این مرزو بوم کم نکنه، ای تکرارناشدنی، همیشه بهتون اقتدا کردم و خواهم کرد.

این پیامی است که پرویز پرستویی همزمان با تولد ۹۲ سالگی عزت الله انتظامی در صفحه شخصی خود در اینستاگرام منتشر کرد و از انتظامی با صفاتی چون تکرارناشدنی یاد کرد. واقعیت اینست که نسل نخست بازیگری ایران شامل عزت اللهانتظامی، محمدعلی کشاورز،داوود رشیدی، علی نصیریان و جمشید مشایخی نسلی تکرارنشدنی به شمار می آیند که هم از نظر خلق نقش های ماندگار و هم به لحاظ مرام و مسلک هنرمندی، کلاس درسی برای نسل های جوان تر و بعدتر سینمای ایران بودند. حقیقتی که هم اکنون و با وجود درگذشت شماری از این پیشکسوتان بیش از پیش احساس می شود و گویی سینمای ایران نتوانسته جانشینان مناسبی برای این نسل طلایی بازیگری برای خود جایگزین کند.

۲۶ مرداد تاریخ درگذشت آقای بازیگری ایران و عزت سینمای ایران عزت الله انتظامی است، مردی که به سختی می توان نقش ضعیفی را در کارنامه کاریش جستجو کرد و حتی در فیلم های بد و ضعیف هم انتظامی از برگ برنده های فیلم برای دیده شدن و تاثیرگذاری قصه و درونمایه اثر محسوب می شد.

با این مقدمه کوتاه در این گزارش سعی شده به برخی از آثار مهجور و کمتر دیده شده آقای بازیگر نگاهی اجمالی انداخته شود تا وجوه تاریک و آثار نه چندان مشهور انتظامی نیز بار دیگز بازبینی و بازخوانی شود.

خانه خلوت از مهدی صباغ زاده

خانه خلوت محصول ۱۳۷۰ خورشیدی که در جشنواره بین المللی فجر، ۴ سیمرغ بلورین دریافت کرد و در ۴ رشته از جمله بازیگری عزت الله انتظامی نامزد شد یکی از این فیلم های کمتر دیده شده در کارنامه عزت الله انتظامی است. فیلمی به کارگردانی مهدی صباغ‌زاده و نویسندگی حسن قلی زاده و اصغر عبداللهی و با بازی بازیگرانی همچون عزت‌الله انتظامی، نیکو خردمند، فاطمه گودرزی، جهانگیر فروهر و رضا رویگری که برنده سیمرغ بهترین فیلمنامه در آن سال شد.

مهدی صباغ‌زاده کارگردان این فیلم از مرحوم انتظامی به عنوان بازیگری که می‌اندیشید و روی همه نقش‌هایش فکر می‌کرد، یاد کرده و گفته است، کاش بازیگران امروز از او یاد بگیرند.

صباغ زاده پس از درگذشت این بازیگر به بیان خاطره‌ای از او پرداخته بود و گفت: «یادم می‌آید یک روز در زیرزمینی که لوکیشن ما بود، قرار بود، صحنه‌ای را ضبط کنیم که آقای انتظامی و مرحوم نیکو خردمند بازی داشتند. قرار بود، ایشان در آن صحنه شعری را بخوانند و همسرش که خانم خردمند بود، وقتی پایین می‌آمدند، متوجه می‌شدند که ایشان حالشان بد است. من به آقای انتظامی گفتم این صحنه را طور دیگری بگیریم، بهتر است و گفتم شما بنشینید و زیر آواز بزنید و حالت شیدایی پیدا کنید و بعد هم میز را بشکنید و تنگ آب را که روی میز است  روی خودتان بریزید. اینطور همسرتان که در فیلم خانم خردمند هستند هم متوجه می‌شوند که حالتان بد است. وقتی این را گفتم آقای انتظامی قبول نکردند و گفتند مگر من فردینم که بزنم زیر آواز؟ برایشان بار دیگر منظورم را توضیح دادم و گفتم نمی‌خواهم با صدای بلند بخوانید، همین زیر لب خواندن هم کفایت می‌کند اما باز هم ایشان قبول نکردند و به حیاط رفتند و مشغول راه رفتن شدند. چند دقیقه‌ای راه رفتند، خانم مهوش جزایری طراح صحنه با ایشان صحبت کردند قبول نکردند، آقای زرین‌دست صحبت کردند، باز هم راضی نشدند، خلاصه چند دقیقه دیگر قدم زدند، صدایشان زدم و گفتم آقای انتظامی چه کار کنیم؟ با همان لحن خودشان گفتند، آقای صباغ‌زاده ولمان کن بابا. خلاصه نیم ساعت بعدش آمدند و گفتند برویم و بگیریم. وقتی که آمدند آن صحنه را بسیار عالی و درجه یک اجرا کردند اما دوست داشتند راجع به تغییرات فکر کنند و بعد از اینکه آمادگی‌شان را پیدا کردند، برای ضبط آمدند. انتظامی از آن دسته بازیگرانی بود که می‌اندیشید. او کم آدمی نبود و روی همه نقش‌ها و کارهایش فکر می‌کرد.»

چمدان از جلال مقدم

چمدان هشتمین فیلم جلال مقدم در مقام کارگردان و محصول ۱۳۶۵ خورشیدی است. همکاری جلال مقدم و انتظامی که هر ۲ از هنرمندان موج نوی سینمای ایران در آن زمان بودند به خودی خودی برای طرفداران سینمای متفاوت و هنری ایران جذابیت فراوانی داشت. چمدان داستان خانواده ای در راه سفر به یکی از شهرهای شمالی کشور است که چمدانی را پیدا می کنند. کشمکش برای تصاحب چمدان یا بازگرداندن آن بین سرنشینان اتومبیل که ۲ زوج جوان و میانسال هستند در می گیرد. مرد جوان معتقد است که باید از محتوای چمدان با اطلاع شد و پیرمرد نظرش مغایر اوست و اصرار دارد که شرط امانتداری بازگرداندن چمدان بدون هرگونه تصرفی است، کشمکش ادامه دارد. پایان ماجرا درست خلاف آن چیزی است که ۲ زوج تصورش را دارند. انتظامی نقش پدر خانواده و امین تارخ ایفاگر داماد خانواده اند.

صادق کرده از ناصر تقوایی

صادق کرده از جمله فیلم های با تم انتقام سینمای ایران است که در دهه ۵۰ خورشیدی موضوع چند فیلم مطرح آن دوران بود. صادق کرده نخستین و آخرین همکاری انتظامی با ناصر تقوایی بود که او در کنار بازیگرانی مثل سعید راد و محمدعلی کشاورز در آن به ایفای نقش ژاندارم فیلم پرداخت. صادق کرده بر پایه واقعیت ساخته شده و البته به گفته انتظامی دست‌هایی هم در واقعه تاریخی برده شده تا فیلم از منظر سینماتیک جذاب‌تر باشد. همکاری او با ناصر تقوایی در این فیلم باعث شد که او برای ایفاگری نقش دایی جان ناپلئون در سریالی به همین نام انتخاب شود اما بعدها به علت مشغله کاری نتوانست این نقش را بازی کند؛ موضوعی که انتظامی بارها در گفت وگوهایش بابت آن ابراز ناراحتی کرده بود.

گاو خونی از بهروز افخمی

گاوخونی نیز یکی از آثار مهجور سینمای ایران است که به تبع نقش آفرینی انتظامی نیز در آن، نتوانست آن طور که باید و شاید دیده شود. گاو خونی هشتمین فیلم بهروز افخمی اقتباسی از داستان جعفر مدرس صادقی است که روایت داستان و رمانی از داستان کهن رستم و سهراب است که چگونه نسل قبلی و رستم‌ها به‌خاطر خواسته و عقاید شخصی‌شان باعث نابودی سهراب‌ها می‌شوند.

در گاو خونی هم باز انتظامی نقشی کم و بیش خبیث و منفی را بازی می‌کند؛ یکی از همان رستم‌ها. یک پدر نامهربان که تا می‌توانسته پسرش را از خود دور کرده است. این نقش‌آفرینی در گاو خونی نشان می‌دهد که کارنامه کاری انتظامی در گذر سالیان آکنده از شخصیت‌های منفی، لحظات شرارت‌بار و اخلاقیاتی شیطانی است که در نقش‌های مختلف تکرار می‌شوند. در اینجا بازی انتظامی بیشتر در نگاه و میمیک‌های(حرکات نمایشی که نمایانگر اعمال و احساسات است) ظریف چهره بروز پیدا می‌کند که ظاهری پرجذبه و ترسناک را نتیجه می‌دهد تا تماشاگر هم مانند پسر با پدر احساس نزدیکی و صیمیت نکند. او بیش از اینکه از کلام استفاده کند و در مقام یک پیشکسوت که حالا در زمان ساخت «گاو خونی» بیش از ۴۰ سال حضور پربار در سینما ایران را پشت سر گذاشته است با استفاده از حداقل‌ها و اکت‌هایی تقلیل‌گرایانه شکل جدیدی از بازی خود را ارایه می‌دهد. در اینجا انتظامی به شکلی از ایجاز می‌رسد و این می‌تواند آن روی سکه شکل نقش‌آفرینی او در اجاره نشین‌ها باشد که نماد پرگویی و اکت های متعدد و فراوان در کارنامه بازیگری اوست.

سایه‌روشن از حسن هدایت

سایه روشن دهمین فیلم حسن هدایت است که از قضا هیچ نسبت فامیلی با نویسنده معروف صادق هدایت هم ندارد. این فیلم که از جمله فیلم های مهجور کارنامه بازیگری عزت الله  انتظامی است در ۱۳۸۰ خورشیدی و با بازی عزت الله انتظامی، احمد نجفی و هنگامه قاضیانی به نمایش در آمد. در خلاصه داستان فیلم چنین آمده است که در سواحل بندر انزلی، جسد زن مسنی پیدا می شود. کارآگاه علوی عکسی از جسد پیدا می کند که شماره تلفن خودش و کافه مهتاب پاتوق همیشگی او پشت آن نوشته شده است. با پیگیری مشخص می شود که نام مقتول پری بوده که برای دربندی، رییس باند خلافکار شهر کار می کرده. همچنین علوی در می یابد که نام اصلی مقتول ژانت بوده و چون قصد افشای باند دربندی را داشته به قتل رسیده است و... و.