عزت ‌الله انتظامی متولد ۳۱ خرداد ۱۳۰۳ خورشیدی در سنگلج تهران است. او پس از گذراندن دوره تحصیلات مقدماتی در رشته برق هنرستان صنعتی تهران به تحصیل پرداخت. در ۱۳۲۶ خورشیدی وارد عرصه هنر شد و با اندک دست مایه‌های هنر نمایش و تئاتر به آلمان سفر کرد و در شهر هانوفر آلمان به یک مدرسه شبانه آموزش سینما و تئاتر رفت.

انتظامی با گذراندن دوره‌های آموزشی تئاتر به ایران بازگشت و به دلیل فضای نامناسب سینمای ایران از نظر اخلاقی به کار دوبله فیلم، اجرای نمایش و حضور در تلویزیون روی آورد.

در سال ۱۳۴۷ خورشیدی با بازی در فیلم «گاو» به کارگردانی داریوش مهرجویی به عرصه سینما گام نهاد.

انتظامی در ۱۳۴۸ خورشیدی تصمیم به کسب تجربه آکادمیک گرفت و توانست بدون کنکور وارد دانشگاه هنرهای زیبای دانشگاه تهران در رشته تئاتر شود. پس از فراغت از تحصیلات دانشگاهی در حدود سال‌های ۱۳۵۳-۱۳۵۲ خورشیدی به تدریس رشته تئاتر در دانشکده هنرهای زیبا و دانشگاه الزهرا (س) کنونی پرداخت.

وی در دانشگاه هنرهای زیبا دانشگاه تهران نزد استادانی همچون حمید سمندریان و اسماعیل شنگله دانش خود را با آموخته‌های آکادمیک روزآمد کرد. انتظامی در هنرستان صنعتی همراه با هوشنگ بهشتی، نصرت‌الله کریمی، حمید قنبری و محمدعلی جعفری فعالیت هنری می‌کرد.

انتظامی پدر مجید انتظامی آهنگساز است. او که کارمند رسمی وزارت بهداری بود در ۱۳۳۸ خورشیدی به همت رییس اداره هنرهای زیبای وقت به آن اداره منتقل شد و همزمان کار تولید تئاترهای تلویزیونی را به عنوان بازیگر و کارگردان آغاز کرد.

فیلمشناسی انتظامی

نخستین حضور آقای بازیگر در سینما به ۱۳۲۸ خورشیدی و نقش آفرینی در فیلم واریته بهاری ساخته پرویز خطیبی بازمی‌گردد. حضور جدی او در سینما اما به سال ۱۳۴۸ خورشیدی مربوط می شود؛ جایی که او برای نخستین بار جلوی دوربین داریوش مهرجویی قرار گرفت. فیلم «گاو» در ۱۳۴۸ خورشیدی به کارگردانی داریوش مهرجویی و بازی عزت الله انتظامی ساخته شد. او در این فیلم که از روی کتاب دسته عزاداران بیل ساخته شده بود، با جمشید مشایخی و علی نصیریان همبازی بود. فیلم «گاو» یکی از تاثیرگذارترین فیلم‌های سینمای ایران لقب گرفت. این فیلم تا کنون سه بار با رای منتقدان به عنوان بهترین فیلم تاریخ سینمای ایران انتخاب شده است.

او یک سال بعد برای دومین بار با داریوش مهرجویی همکاری کرد و این‌بار اجرای نقش‌های آقای محمدپور و فتح‌الله خان را در فیلم آقای هالو برعهده داشت.

سال ۱۳۵۱ خورشیدی نوبت به همکاری با هژیر داریوش برای بازی در فیلم «بی تا» رسیده بود. او در ۱۳۵۱ خورشیدی برای سومین بار جلوی دوربین داریوش مهرجویی قرار گرفت و نقش نیت‌الله خان را در فیلم پستچی بازی کرد. سال ۱۳۵۱ خورشیدی سالی بود که آقای بازیگر برای نخستین بار جلوی دوربین ناصر تقوایی قرار گرفت. او برای بازی در فیلم صادق کُرده ساخته ناصر تقوایی با سعید راد و محمد علی کشاورز همکاری کرد.

زنده‌یاد انتظامی که به شهرت رسیده بود، در سال ۱۳۵۲ خورشیدی با یکی دیگر از کارگردانان نام‌آشنای سینمای ایران یعنی علی حاتمی همکاری کرد. نخستین همکاری انتظامی و حاتمی در فیلم ستارخان و حضور انتظامی در نقش حیدرخان عمواوغلی اتفاق افتاد. او در این فیلم هم با علی نصیریان همبازی بود. پس از ستارخان و در همان سال ۱۳۵۲ خورشیدی عزت‌الله انتظامی در فیلم قیامت عشق ساخته هوشنگ حسامی حضور داشت.

او از ۱۳۵۲ تا ۱۳۵۷ خورشیدی در فیلم‌هایی مانند شیرخفته، ملکوت و این گروه محکومین حضور داشت. تا اینکه سال ۱۳۵۷ خورشیدی نوبت به فیلم دایره مینا ساخته داریوش مهرجویی رسید. این فیلم یکی از جنجالی‌ترین فیلم‌های زمان خودش بود و عزت‌الله انتظامی در این فیلم در نقش یک دلال خون حضور پیدا کرد. فیلم دایره مینا زمینه تاسیس سازمان انتقال خون را به وجود آورد.

 عزت‌الله انتظامی در نقش سامری خون‌فروش در دایره مینا

انتظامی در ۱۳۵۹ خورشیدی برای فیلم مدرسه‌ای که می‌رفتیم باز هم جلوی دوربین داریوش مهرجویی قرار گرفت و یک بار دیگر با علی نصیریان همکاری کرد.

سال ۱۳۶۱ نوبت به نقش آفرینی او در یکی از ماندگارترین نقش‌هایش رسیده بود. او در این سال برای بازی در فیلم حاجی واشنگتن جلوی دوربین علی حاتمی قرار گرفت. این فیلم که راوی ماجرای حسینقلی خان صدرالسلطنه، نخستین سفیر ایران در امریکا است پس از نمایش در جشنواره فجر ۱۳۶۱خورشیدی توقیف شد و پس از سال‌ها، در ۱۳۷۷ خورشیدی به نمایش درآمد. انتظامی در این فیلم در نقش حسینقلی خان بازی می‌کرد. دیالوگ مشهور او یعنی «آیینِ چراغ خاموشی نیست» همچنان در تاریخ سینمای ایران ماندگار است.

او یک سال بعد جلوی دوربین علیرضا داوود نژاد قرار گرفت و در فیلم خانه عنکبوت نقش آفرینی کرد. انتظامی در ۱۳۶۳ خورشیدی دریکی از مهم‌ترین فیلم‌های آن دوران حاضر شد. او این بار برای بازی در فیلم کمال الملک جلوی دوربین علی حاتمی قرار گرفت و در نقش ناصرالدین شاه حاضر شد. از همبازی‌های او در این فیلم می‌توان به جمشید مشایخی در نقش کمال الملک، داوود رشیدی در نقش رضا شاه و علی نصیریان در نقش مظفرالدین شاه اشاره کرد.

انتظامی در ۱۳۶۵ خورشیدی برای چندمین بار با داریوش مهرجویی همکاری کرد. این‌بار نوبت فیلم اجاره نشین‌ها و بازی در نقش عباس آقا بود.

او پس از اجاره نشین‌ها در فیلم‌های شیر سنگی، شیرک، جعفرخان از فرنگ برگشته، درمسیر تندباد، کشتی آنجلیکا و گراند سینما حضور داشت.

اما در ۱۳۶۸ خورشیدی بود که عزت الله انتظامی در فیلم هامون بازی کرد. او در این فیلم که ساخته‌ داریوش مهرجویی بود و یکی از معروف‌ترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران است، با خسرو شکیبایی و بیتا فرهی همبازی بود.

او ۲ سال بعد و پس از بازی در فیلم سایه خیال باز هم سراغ همکاری با داریوش مهرجویی رفت و این بار در فیلم بانو با تیم بازیگری شبیه به هامون حضور داشت. او پس از بانو در فیلم خانه خلوت ساخته مهدی صباغ‌زاده نقش آفرینی کرد.

آقای بازیگر پس از خانه خلوت در فیلم‌های مختلفی هنرنمایی کرد؛ فیلم‌هایی مانند ناصرالدین شاه آکتور سینما، روز واقعه، پروژه ناتمام جهان پهلوان تختی، سایه روشن، میکس، «گاو»خونی، حکم و زادبوم فیلم‌هایی بودند که زنده‌یاد عزت الله انتظامی در آن‌ها به نقش‌آفرینی پرداخته است. او برای آخرین بار در ۱۳۸۹ خورشیدی برای فیلم راه آبی ابریشم جلوی دوربین سینما رفت.

آقای بازیگر سینمای ایران از عرصه تلویزیون هم دور نماند. با اینکه او بیشتر در تئاترهای تلویزیونی حضور داشت اما نمی‌توان نقش آفرینی او را در نقش خان مظفر در سریال هزاردستان فراموش کرد. او در مصاحبه با ماهنامه فیلم در شهریور ۱۳۶۷ خورشیدی اعلام کرد که در بیش از  ۴۰۰ نمایش تلویزیونی به عنوان بازیگر و کارگردان حضور داشته است.

افتخارات، جوایز و دستاوردهای انتظامی

مهرماه ۱۳۸۵ خورشیدی سازمان ملل متحد یونسکو از عزت الله انتظامی تجلیل کرد.کتاب شناخت نامه عزت الله انتظامی نیز با عنوان «من عزتم، بچه سنگلج» به وسیله نشر سخن منتشر شده است.

خانه عزت الله انتطامی نیز در ۱۳۹۱ خورشیدی به منظور بهره برداری فرهنگی تبدیل به یک خانه موزه شد.

زنده یاد انتظامی از فصل جوایز نیز بی‌بهره نبود. او نخستین جایزه‌اش را در ۱۳۴۹ خورشیدی برای بازی در فیلم آقای هالو از جشنواره سینمایی سپاس و در ۱۹۷۱ میلادی جایزه هوگو نقره‌ای بهترین بازیگر نقش اول مرد را برای فیلم «گاو» از جشنواره بین المللی فیلم شیکاگو دریافت کرد.

همچنین وی در ۱۳۶۵ خورشیدی برای بازی در فیلم اجاره نشین‌ها نامزد دریافت سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد بود که برنده نشد. ۲ سال بعد اما برای بازی در گراند سینما این جایزه را از آن خود کرد.

انتظامی در ۱۳۶۸ خورشیدی نیز برای بازی در فیلم هامون نامزد دریافت جایزه بهترین بازیگر نقش مکمل شده بود که از دریافت این جایزه بازماند اما در ۱۹۹۱ میلادی جایزه ویژه هیات داوران بهترین بازیگر نقش اول مرد را برای فیلم «گاو» در جشنواره سه قاره دریافت کرد.

وی در ۱۳۷۰ خورشیدی برای بازی در ۲ فیلم خانه خلوت و ناصرالدین شاه اکتور سینما لوح تقدیر بهترین بازیگر نقش اول مرد جشنواره فجر و در ۱۳۷۲ خورشیدی برای بازی در روز فرشته سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد را به خانه برد.

او همچنین برای بازی در فیلم حاجی واشینگتن، کاندید تندیس زرین بهترین بازیگر نقش اول مرد جشن خانه سینما بود.

آقای بازیگر در ۱۳۸۰ خورشیدی سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل مرد را برای بازی در فیلم خانه‌ای روی آب دریافت کرد و ۲ سال بعد برای بازی در فیلم گاوخونی به عنوان بهترین بازیگر نقش مکمل مرد بخش بین المللی جشنواره فجر انتخاب شد و یک سال پس از آن نیز برای سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل مرد برای فیلم جایی برای زندگی کاندید شده بود.

در ۱۳۸۴ خورشیدی نیز انتظامی یکی از نامزدهای سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد برای فیلم «ستاره‌ها ۱: ستاره می‌شود» بود.

در ۱۳۸۶ خورشیدی نیز وی کاندید تندیس زرین بهترین بازیگر نقش اول مرد جشن خانه سینما برای فیلم مینای شهر خاموش بود.

او در ۲۰۰۸ میلادی آخرین جایزه بین المللی‌اش را با عنوان بهترین بازیگر نقش مکمل مرد از جشنواره فیلم بیروت برای بازی در فیلم «شب» کسب کرد.

آخرین حضور آقای بازیگر در جشن‌های سینمایی به‌عنوان کاندید دریافت جایزه به ۱۳۸۷ خورشیدی و جشن خانه سینما باز می‌گردد؛ جایی که او برای فیلم «ستاره‌ها ۱: ستاره می‌شود» نامزد دریافت بهترین بازیگر نقش اول مرد شد.

درگذشت آقای بازیگر

عزت‌الله انتظامی از سه ماه پیش از مرگ، بر اثر زمین‌خوردن در منزل دچار مشکلات جسمی شد و از آن موقع تحت درمان بود اما سرانجام در بامداد ۲۶ مرداد ۱۳۹۷ خورشیدی در بیمارستان باهنر تهران بر اثر سکته مغزی و کهولت سن در ۹۴ سالگی درگذشت.

مراسم تشییع پیکر او در ۲۸ مرداد ۱۳۹۷خورشیدی مقابل تالار وحدت برگزار شد و پیکر او در قطعه هنرمندان بهشت زهرا به خاک سپرده شد.

پس از درگذشت انتظامی در افتتاحیه سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر از او یاد و تقدیر شد و در ۱۳۹۸ خورشیدی در نخستین سالگرد درگذشت انتظامی از سردیس وی رونمایی شد.