رشد سریع فناوری‌های مرتبط با «اینترنت اشیاء» و کاربردهای گسترده آن در زندگی روزمره و نیز تاثیر قابل‌توجه این فناوری بر صنایع مختلف با پیدایش کسب وکارها و خدمات جدید، لزوم مقررات‌گذاری را در این زمینه چندین برابر کرده‌است.

کامپیوترها دیگر الزاما به آن شکل سنتی که ما می‌شناسیم یعنی صفحه کلید، کیس و مانیتور نیستند. آنها در قالب قطعات کوچک، میکروکنترلرها، تراشه‌های الکترونیکی و مودم‌ها در خانه و ابزارهای زندگی و محیط ما جاسازی شده‌اند. امروز، اینترنت را بیش از آن که بتوان اینترنتِ کامپیوترها دانست، باید اینترنت اشیاء نامید.

در همین ارتباط مرکز پژوهش‌های مجلس اسلامی در بولتنی با عنوان «اینترنت اشیاء: مقررات‌گذاری و مقایسه قوانین آن در اتحادیه اروپا، آمریکا و چین» به این موضوع پرداخت که در ادامه به بخش‌هایی از آن اشاره می‌شود.

دوگانه «محرمانگی» و «امنیت» و ضرورت مقررات‌گذاری

از نگاه این پژوهش، تجربه کشورهای دیگر پیرامون مقررات‌گذاری این فناوری کمک شایانی به سیاستگذاران در این حوزه می‌کند تا بتوانند با اقداماتی مؤثر و کارآمد در این عرصه گام بردارند و حقوق مردم، امنیت و محرمانگی داده‌های شخصی آنها حفظ شود و همچنین کسب وکارها بتوانند در محیطی کاملا رقابت پذیر و غیرانحصاری ارزش‌آفرینی کنند.

از آنجایی که یکی از محرک های کلیدی اینترنت اشیاء، «داده» است و موفقیت اینترنت اشیاء در زمینه اتصال تجهیزات و کارآمدتر ساختن آنها، به دسترسی، ذخیره و پردازش داده وابسته است، حقوق اساسی مانند «محرمانگی» و «امنیت» از اولویت بسیار بالایی برای سیاستگذاران برخوردار است.

انجمن جهانی مخابرات نیز پنج حوزه اصلی را که باید توسط نهاد «رگولاتور» یا «مقررات‌گذار» مورد پوشش قرار گیرد پیشنهاد کرده‌است. صدور مجوز و مدیریت طیف، تعویض شبکه و رومینگ، شماره‌گذاری و آدرس‌دهی، فضای رقابتی، امنیت و حریم خصوصی پنج حوزه یاد شده‌اند.

همان طور که اشاره شد، در حوزه فناوری اینترنت اشیاء، حقوق اساسی مانند محرمانگی و امنیت از اولویت بسیار بالایی برخوردار است و ملاحظات اقتصادی در درجه دوم قرار دارند. اتحادیه اروپا روی برنامه‌هایی از جمله سیستم‌های صنعتی هوشمند (انقلاب صنعتی چهارم)، مالکیت و حفاظت داده در کلان داده و سرویس‌های الکترونیکی مانند سلامت الکترونیکی برای بازار دیجیتال تمرکز کرده‌است.

شرکت‌هایی که روی اینترنت اشیاء فعالیت دارند، داده را از چندین منبع جمع‌آوری و آنها را در شبکه ابری خود به منظور پردازش بیشتر ذخیره می‌کنند. این امر سبب ایجاد چالش‌ها و خطرات امنیتی و در نتیجه آسیب‌پذیری می‌شود.

به منظور دستیابی به حداکثر پتانسیل شبکه اینترنت اشیاء، لازم است تا چالش‌های قانونگذاری و امنیتی در این خصوص مورد توجه قرار گیرد. پرداختن به این چالش‌ها و اطمینان از امنیت در محصولات و خدمات اینترنت اشیاء یک اولویت اساسی است.

صدور مجوز و مدیریت طیف امواج یکی از موضوعات مهم جهت اطمینان از وجود دسترسی و ظرفیت در ارتباطات اینترنت اشیاء است. دستگاه‌های اینترنت اشیاء بر مبنای نیازمندی‌ها و محدودیت منابع خود از مجموعه وسیعی از پروتکل‌های مختلف به منظور برقراری ارتباط استفاده می‌کنند.

حصول اطمینان از در دسترس بودن طیف امواج برای محدوده گسترده‌ای از کاربردهای اینترنت اشیاء در بُرد بلند و کوتاه، در باندهای فرکانسی مجوزدار و معاف از مجوز، چالش اصلی در رابطه با صدور مجوز و مدیریت طیف است. ازاین رو، راهکارهای پیشنهادی انجمن جهانی مخابرات در رابطه با صدور مجوز و مدیریت طیف عبارتند از: نظارت بر در دسترس بودن طیف برای ارتباطات بُرد بلند و کوتاه اینترنت اشیاء، ظرفیت شبکه بک هال، ترغیب به توسعه شبکه نسل چهارم تلفن همراه و استفاده از فناوری سلول کوچک.

از دیگر چالش‌ها در این زمینه می‌توان به چالش تعویض شبکه و رومینگ اشاره کرد که عبارت است از: نامناسب بودن اکانت ها و سیمکارت های شبکه تلفن همراه برای کاربران بزرگ ارتباطات دستگاه به دستگاه به جهت عدم توانایی تعویض شبکه، دستگاه های متحرک و دستگاه های ثابت در نواحی با پوشش ضعیف برای رومینگ. بنابراین، انجمن جهانی مخابرات راهکارهایی ازجمله توسعه واحد تجاری خاص ارتباطات دستگاه به دستگاه توسط اپراتورهای شبکه‌های موبایل با صدور صورتحساب متمرکز، مدیریت صحیح و انعقاد قرارداد رومینگ با اپراتورهای همسایه برای دستگاه‌های متحرک را توصیه می‌کند.

موضوع بعدی شماره گذاری و آدرس دهی است. ممکن است دستگاه‌های اینترنت اشیاء دارای یک آدرس ارتباطی یکتا و قابل مسیریابی (نیاز به یک پروتکل آدرس دهی بسیار بزرگ چون نسخه ششم پروتکل اینترنت) باشند. آدرسی که توسط یک گیت وی اختصاص داده می‌شود، اتصالات درون شبکه‌ای محدود را امکانپذیر می‌سازد و به منظور اشتراک گذاری داده از کنترل کننده‌های مجاور از قبیل کامپیوترهای شخصی، تلفن های همراه استفاده می‌کنند.

اما در مواردی که دستگاه ها باید در سطح جهانی (احتمالا از طریق اینترنت) در دسترس باشند، یک فضای آدرس‌دهی بزرگ جهت شناسایی هر یک از آنها به طور مجزا مورد نیاز است. چالش شماره گذاری و آدرس‌دهی، نیاز به وجود فضای آدرس‌دهی بسیار بزرگ برای اشیاء آدرس‌پذیر جهانی دارد که توسعه نسخه ششم پروتکل اینترنت توسط اپراتورها، سازمان‌های بخش خصوصی و دولتی، راهکاری است که انجمن جهانی مخابرات برای این موضوع توصیه کرده‌است.

فناوری‌های اینترنت اشیاء احتمالا بر رقابت در بازارهای مختلف تأثیرات گوناگونی خواهند داشت. در کوتاه مدت، شرکت هایی که سیستم های اینترنت اشیاء را می پذیرند، اطلاعات بهتری درخصوص فرایندهای کسب وکار خواهند داشت. تقویت موقعیت شرکت های بزرگ به دلیل برخی از شرایط بازار اینترنت اشیاء و افزایش پتانسیل نگهداری مشتری، کاهش توانایی کاربر برای تغییر اپراتور به دلیل دسترسی محدود او به داده‌های خام و درک پیامدهای حریم خصوصی چند نمونه از چالش فضای رقابتی به شمار می‌آیند.

به این منظور انجمن جهانی مخابرات راهکارهایی ازجمله حصول اطمینان از توانایی رگولاتورهای فضای رقابتی جهت نظارت بر بازارهای اینترنت اشیاء در سوءاستفاده از موقعیت های غالب و ارائه سازوکارهای سازمانی برای بررسی مستمر از قوانین و مقررات جهت اثرگذاری بر روی فضای رقابتی اینترنت اشیاء را توصیه می‌کند.

همانطور که پیش از این اشاره شد، امنیت و حریم خصوصی دو موضوع قابل توجه در توسعه مقیاس بزرگ اینترنت اشیاء هستند. بدون امنیت کافی، مهاجمان می‌توانند به سیستم ها و شبکه های اینترنت اشیاء نفوذ و به راحتی به اطلاعات حساس شخصی کاربران دسترسی پیدا کنند.

امنیت دستگاه های اینترنت اشیاء نسبت به رایانه های شخصی مشکل‌تر است. تضمین امنیت و حریم خصوصی از آغاز فرایند طراحی سیستم های اینترنت اشیاء و تدوین مقررات مشترک توسط تمام ذینفعان جهت محافظت از امنیت و حریم شخصی تنها شماری از راهکارهایی به شمار می رود که انجمن جهانی مخابرات برای جلوگیری از آن اندیشیده‌است.

در نهایت باید گفت که بررسی وضعیت مقررات‌گذاری اینترنت اشیاء در جهان نشان می‌دهد، درخصوص نهادی که مسئولیت قانونگذاری در این خصوص را برعهده دارد، دو طیف نظرات مختلف وجود دارد. بخش صنعت مخالف مداخله دولت در این زمینه است و قوانین عمومی مانند مقررات حفاظت از داده اتحادیه اروپا را کافی می‌داند. اما در مقابل، گروه های مدافع حریم خصوصی و دانشگاهیان معتقدند که مقررات ویژه اینترنت اشیاء مورد نیاز است تا اعتماد عمومی و همچنین اطمینان از بازار رقابتی را ایجاد کند.

همسنجی اینترنت اشیاء در اتحادیه اروپا، چین و آمریکا

تطبیق قوانین و مقررات در اتحادیه اروپا، آمریکا و چین نشان می‌دهد بیشترین محدودیت‌های مقررات‌گذاری ارتباطی در اتحادیه اروپا پیش‌بینی شده‌است. در ایاالت متحده، تلاش برای جلوگیری از تنظیم قوانین غیرضروری و مقررات گذاری ایالتی غیرضروری، وجود دارد اما چین از مقررات بیشتری از آنچه در ایاالت متحده (هرچند کمتر از اتحادیه اروپا) برخوردار است.

باید توجه داشت که حجم مقررات‌گذاری الزاما به معنای تأثیر مقررات مختلف بر بازار اینترنت اشیاء نیست و این تأثیر را باید براساس متغیرهایی مانند هزینه توسعه، پیچیدگی زیرساخت فناوری و توافق‌های قراردادی، زمان ورود به بازار ارزیابی کرد.

در میان الزامات رگولاتوری اتحادیه اروپا، ایاالت متحده و چین، مواردی که به عنوان تأثیرگذارترین عوامل بر روی ارائه‌دهندگان اینترنت اشیاء شناخته شده‌اند، عبارتند از: حفظ حریم خصوصی، بیطرفانه بودن شبکه و عدم وجود یک نهاد انحصاری ارائه مجوز.

بنابراین پیشنهاد می‌شود موارد فوق به عنوان محورهای کلیدی در تنظیم مقررات اینترنت اشیاء در ایران مورد توجه سیاستگذاران و قانونگذاران قرار گیرند.