موضوع «بازماندگان از تحصیل» همواره برای مسوولان و افکار عمومی نگران‌کننده است، مقوله‌ای که بارها درباره آن صحبت و چاره‌اندیشی شده اما هنوز هم در مناطق مختلف شاهد افرادی هستیم که با وجود میل باطنی از تحصیل محروم هستند.

آنان که به هر دلیل در سنین کودکی و نوجوانی از مدرسه باز مانده‌اند شاید به اقتضای سن خود چندان اهمیتی به این حق قانونی ندهند اما در بزرگسالی درخواهند یافت که از بزرگترین نعمت که همانا دانش و یادگیری است، محروم مانده اند.

هیچ دلیلی برای دور شدن از تحصیل در عصر کنونی که همگان به وسایل و امکانات مختلف دسترسی دارند، چه از سوی افراد و چه متولیان امر آموزش پذیرفته نیست و باید به گونه ای این موضوع مهم مدیریت شود که هر کسی در هر شرایط زندگی و موقعیت جغرافیایی امکان تحصیل داشته باشد.

آماری که از بازماندگان از تحصیل در هر سال ارائه می شود شاید چندان قابل توجه نباشد، اما همین تعداد اندک هم باید مورد بررسی دقیق علمی و البته روانکاوی قرار گرفته و دلایل اصلی آن استخراج و در نهایت به راهکار عملی منجر شود، مسئله ای که وزارت آموزش و پرورش و دستگاه های ذیربط چند سالی است با جدیت دنبال کرده اند و به نقاط مثبتی هم رسیده اند ولی هنوز تا به صفر رسیدن این آمار راه طولانی باید طی شود.

آمارهای متفاوتی از بازماندگان از تحصیل وجود دارد که نمی توان به آنها استناد کرد. وزارت آموزش و پرورش هر سال بعد از گذشت چند ماه از سال تحصیلی آمارهایی اعلام و دلایل این امر را شرایط فرهنگی، فقر، ازدواج زودهنگام، تعصبات قومی و دوری مسافت خانه تا مدرسه عنوان می کند.
میزان پوشش تحصیلی دانش آموزان در مقاطع مختلف تحصیلی از سوی مسوولان وزارت آموزش و پرورش بالای ۹۸ درصد اعلام می شود اما بیشترین نگرانی برای دانش آموزان دختر است زیرا همواره تعداد بازماندگان از تحصیل در میان دختران بیشتر از پسران است که باید برای آن چاره ای اندیشیده شود.

البته در این میان خانواده هایی که تمایل به ادامه تحصیل فرزندان خود به ویژه دختران ندارند نیز دلایل مختلفی عنوان می کنند از جمله اینکه به لحاظ اعتقادات قومی و بومی بهتر است دختران به جای تحصیل اصول خانه داری را بیاموزند و هر چه زودتر به خانه بخت بروند.

بی توجهی به تحصیل در بین پسران نیز دلایل دیگری دارد از جمله اینکه خانواده ها به ویژه در نقاط روستایی و عشایری پسر را عصای دست خود دانسته و ترجیح می دهند به جای تحصیل در امور کشاورزی و دامداری کمک کننده باشند.
طبق آمار سال های گذشته حدود ۱۹ درصد دختران در مقطع متوسطه دوم، هشت درصد در مقطع متوسطه اول و ۲ درصد در دوره ابتدایی ترک تحصیل می کنند که در این باره «فرحناز مینایی پور» مدیرکل دفتر امور زنان و خانواده وزارت آموزش و پرورش می گوید: حدود ۶ میلیون دانش آموز دختر در مدارس مختلف کشور تحصیل می‌ کنند، که حدود ٢٠ درصد دختران مقطع متوسطه دوم تمایلی به ادامه تحصیل ندارند. یکی از مشکلات در حوزه آموزش دختران که معتقدم فاجعه ای در مقطع متوسطه است، نبود تمایل به تحصیل توسط خود این دختران است.
این در حالی است که طبق آمارها در زمان حاضر ۶۱۷ مدرسه متوسطه اول و ۲۷۰ مدرسه متوسطه دوم عشایری میزبان ۵۱ هزار و ۹۵۷ دانش‌آموز دختر و پسر عشایری است که ۴۷ درصد دانش‌آموزان عشایری دختر هستند که بر اساس این آمار ممکن است تعداد زیادی از دختران در این مناطق تمایلی به تحصیل نداشته باشند و یا شرایط برای تحصیل آنها فراهم نباشد.
این در حالی است که وزارت آموزش و پرورش از تحصیل ۹۸.۵ درصد دانش آموزان در مدارس خبر می دهد و گاها اعلام می شود که حدود ۱.۵ تا ۲ درصد دانش آموزان از تحصیل باز مانده اند.
محسن حاجی میرزایی وزیر آموزش و پرورش نیز اعلام کرد که هم اکنون ۹۸.۵ درصد دانش آموزان لازم‌التعلیم کشور زیر پوشش تحصیلی قرار دارند و برای اینکه حدود ۲ درصد باقی مانده نیز زیرپوشش قرار گیرند، همه مسوولان، خانواده‌ها و خیرین باید به آموزش و پرورش کمک کنند. همه تلاش آموزش و پرورش، زیرپوشش تحصیلی قراردادن فرزندان این مرز و بوم در سراسر کشور است.
وی، مشکلات اقتصادی و خانوادگی را از مهمترین علل بازماندن کودکان از تحصیل بیان کرده و گفته است که باید با گفت و گو با خانواده‌ها و بررسی مشکلات آنها، شرایط را برای حضور کودکان در مدارس فراهم کنیم. چون چتر آموزش و پرورش ایران بسیار گسترده است و هم اکنون ۲۳ هزار واحد آموزشی در نقاط مختلف کشور داریم که هر کدام فقط ۱۰ دانش‌آموز دارند که نشان از توسعه عدالت آموزشی در کشور است.

ممانعت از تحصیل جرم است
محمود عباسی معاون وزیر دادگستری و دبیر مرجع ملی کنوانسیون حقوق کودک نیز در این باره می گوید: تحصیل نیاز ضروری و الزامی هر کودکی در کشور است و ممانعت از این اقدام جرم محسوب می ‌شود این در حالیست که اکنون ۲ درصد از کودکان لازم التعلیم کشورمان از تحصیل محروم هستند.
وی ادامه می دهد: بازماندن از تحصیل نقض آشکار حقوق کودکان است و برای رفع این چالش و سایر مشکلات این قشر تصویب لایحه جدید قانون حمایت از کودکان و نوجوانان در دستور کار بود که مجموعه جامع و کاملی در خصوص حقوق آنان است.

۱۴۶ هزار کودک بازمانده از تحصیل داریم
احمدرضا پرنده مدیرکل آسیب ‌های اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نیز هفته جاری اعلام کرده است که ۱۴۶ هزار کودک بازمانده از تحصیل در سال تحصیلی ۹۸-۹۷ در کشور شناسایی شدند که با شناسایی این تعداد کودک بازمانده از تحصیل در ابتدا فهرستی از این کودکان از وزارت آموزش و پرورش گرفته شد و سپس اطلاعات والدین این کودکان در پایگاه رفاه ایرانیان ثبت شد. بیشترین آنها در سیستان و بلوچستان و کمترین آنها در استان یزد هستند.
وی ادامه داد: در گام بعدی در شهریور امسال با دریافت کد ملی والدین کودکان و مشخصات و نشانی محل سکونت سرپرستان این کودکان بازمانده از تحصیل، ۱۱۴ هزار پیامک به این افراد ارسال شد و در نهایت به این تعداد پیامک ۱۱ هزار نفر پاسخ دادند. با توجه به اهمیت موضوع و ورود به مسئله، بازدید از محل سکونت این افراد در دستورکار قرار داده شد تا علت بازماندگی از تحصیل این کودکان و راهکارهای رفع آن به درستی بررسی شود.
مدیرکل آسیب‌های اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، معلولیت را اصلی ‌ترین علت‌ بازماندگی از تحصیل کودکان اعلام کرد و گفت: تلاش شده تا با بهره گیری از ظرفیت موسسه‌های خیریه و مراکز توانبخشی معلولیت این افراد را در صورت امکان درمان و فرایند تحصیل را برای این کودکان تسهیل کنیم.

پرنده گفت: شناسایی کودکان بازمانده از تحصیل، دلایل بازماندگی و بازگشت پایدار آنها به چرخه تحصیل سه اقدام اصلی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی است. طرح شناسایی کودکان بازمانده از تحصیل را به عنوان یکی از برنامه‌های محوری در دستور کار قرار داده است. این طرح از سال تحصیلی ۹۵-۹۴ با همکاری دستگاه‌های مختلف و با محوریت وزارت کار در کشور اجرا می‌شود.

وی افزود: به همین منظور وزارت آموزش و پرورش فهرست کودکان بازمانده از تحصیل را استخراج و در اختیار ما قرار می‌دهد. وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی با استفاده از ظرفیت کلینیک‌ها، مراکز توانبخشی و مددکاران اجتماعی با مراجعه به درب منازل کودکان بازمانده از تحصیل در حال شناسایی علل و کمک به بازگشت به تحصیل کودکان است

کمتر از ۲ درصد دانش آموزان دوره ابتدایی بازمانده از تحصیل هستند
رضوان حکیم زاده معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش نیز در گفت و گو با ایرنا گفت: کمتر از ۲ درصد دانش‌آموزان دوره ابتدایی بر اساس آمار سال گذشته بازمانده از تحصیل هستند که در این رابطه طرح شناسایی افراد برای جبران عقب ‌ماندگی تحصیلی آنها آغاز شده است.
وی اظهار داشت: ماموریت ذاتی وزارت آموزش و پرورش فراهم کردن فرصت های دسترسی به آموزش برای همه کودکانی است که در این سرزمین هستند و طبق تاکید مقام معظم رهبری این موضوع فقط شامل حال کودکان ایرانی نمی شود.

وی تصریح کرد: برای سال تحصیلی گذشته میزان پوشش تحصیلی دانش آموزان ۹۸.۱۸ درصد بود که امید است امسال بتوانیم پوشش را افزایش دهیم.
به گفته حکیم زاده با توجه به اینکه شناسایی زودهنگام این افراد می تواند به بازگشت بهتر آنها کمک کند در جلسه ای که با وزیر آموزش و پرورش داشتیم، این موضوع را به عنوان یک خواسته مطرح کردیم تا بتوانیم با هماهنگی مرکز نیروی انسانی امسال زودتر تطبیق اسامی ثبت نام شدگان با ثبت احوال انجام شود تا آمار دانش آموزان احتمالی بازمانده از تحصیل را شناسایی کنیم و اقدامات برای بازگشت آنها به مدرسه زودتر شروع شود.
حکیم زاده ادامه داد: اگر این موضوع به نتیجه برسد در این رابطه می توان دستاوردهای بهتری داشت و هر گونه اقدام برای ادامه تحصیل بازماندگان بعد از پایان ثبت نام و تطبیق دانش آموزان ثبت نامی با آمار موالید انجام خواهد شد. هر کودکی که در ایران زندگی می کند، فرصت دسترسی به آموزش را خواهد داشت. به همین خاطر نیم میلیون دانش آموز اتباع در مدارس داریم.

مرتضی شکوهی مدیرکل دفتر دبستان و پیش‌دبستانی وزارت آموزش و پرورش نیز در مطلبی از ارسال اسامی و اطلاعات فردی و خانوادگی کودکان بازمانده از تحصیل به ادارات کل آموزش و پرورش استان‌ها برای بازگرداندن آنان به مدرسه برای سال جدید خبر داده و گفته است: امسال نیز ضمن ارائه حمایت‌های متناسب با ویژگی‌های استان‌ها و مناطق کشور، اسامی دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل و اطلاعات دقیقی از وضعیت فردی، خانوادگی، اجتماعی واقتصادی آنها جمع‌آوری شد و در اختیار ادارات کل آموزش و پرورش استان‌ها قرار گرفت.
وی یادآورشد: با شناسایی و جمع‌آوری این اطلاعات، شناخت دقیق ‌تری از شرایط و ویژگی‌های بازماندگان از تحصیل در هر استان به دست می‌آید. البته با این اقدام می‌توان حوزه‌های تأثیرگذار در شناسایی، جذب، حمایت و نگهداشت کودکان در فرایند آموزشی را به یاری گرفت و آموزش و پرورش نیز در کنار این حوزه ها تمام توان خود را صَرف ارائه خدمات آموزش و پرورش با کیفیت و عادلانه برای این گروه از دانش‌آموزان می‌کند.

اجرای بسته عملیاتی بازگرداندن دختران بازمانده از تحصیل
فرحناز مینایی پور مدیرکل امور زنان و خانواده وزارت آموزش و پرورش نیز گفت: در سال گذشته دختران بازمانده از تحصیل در پنج استان و ۱۴۸ منطقه و شهرستان شناسایی شده و زیر پوشش بسته حمایتی معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری قرار می گیرند. این پروژه با همکاری معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری، انجام می شود و دختران بازمانده از تحصیل در پنج استان کشور پس از شناسایی، با در نظر گرفتن بسته های حمایتی به چرخه تحصیل باز می گردند.
وی افزود: این طرح اکنون به صورت آزمایشی در استان‌های آذربایجان غربی، کرمان، سیستان و بلوچستان، خوزستان و هرمزگان آغاز شده و برنامه‌ ریزی به ‌گونه‌ای است که در آینده این طرح در سراسر کشور به اجرا گذاشته شود.
وی تصریح کرد: در این مرحله کارشناسان دوره ابتدایی و آموزش متوسطه و کارشناسان و رابطان امور زنان همه شهرستان‌ها و استان‌ها به این طرح دعوت می‌شوند تا روش پژوهش کار و تدوین برنامه عمل و شهرستان به آنها آموزش داده شود.
مدیر کل امور زنان و خانواده وزارت آموزش و پرورش مرحله دوم این طرح را عملیاتی کردن برنامه عمل شهرستان و مناطق عنوان کرد و گفت: در این طرح علل و موانع ترک تحصیل و بازماندگی از تحصیل هر دختر به شکل خاص با روش مصاحبه و پرسش نامه مشخص می‌شوند. به عبارتی مورد به مورد علل ترک و بازماندگی از تحصیل دختران شناسایی می‌شود.
مینایی پور افزود: بعد از بررسی علل و موانع ترک و بازماندگی از تحصیل دختران باید با کمک خانواده‌ها و خود آنها و کارشناسان منطقه‌ای، راهکاری برای بازگرداندن دختران به تحصیل پیدا کرد. هدف اصلی این طرح، شناسایی عوامل مؤثر در ترک تحصیل دانش‌آموزان دختر در تمام استان‌های کشور است که با عنوان «بسته عملیاتی بازگرداندن دختران بازمانده از تحصیل به چرخه تحصیل» به تفکیک شرایط استانی اجرا می‌شود.
مینایی پور، ازدواج زود هنگام دختران را یکی از دلایل و موانع بازماندن آنها از تحصیل عنوان کرد و گفت که یا باید قانون در این زمینه دخالت کرده و یا اینکه دانش‌آموزان دختر بازمانده از تحصیل باید زیر حمایت دولت قرار گیرند. به عبارتی دولت باید در این امر ورود کرده و اجازه ازدواج‌های زودهنگام را ندهد و یا مجلس با تصویب مصوبه‌ای سن ازدواج را تعیین کند.
مدیر کل امور زنان و خانواده وزارت آموزش و پرورش یادآورشد: نرخ پوشش تحصیلی دختران در دوران ابتدایی ۹۸ درصد، متوسطه اول ۹۳ درصد و در متوسطه دوم ۸۰ درصد است که در مجموع وضع پوشش تحصیلی دختران خوب است.دلیل پوشش حداکثری دختران در امر تحصیل علل و موانع خاصی وجود دارد که وزارت آموزش و پرورش به طور مشخص نمی‌تواند این موانع و علل را رفع کند.

نباید کودک بازمانده از تحصیل داشته باشیم
معصومه ابتکار معاون رییس جمهور در امور زنان و خانواده درباره برنامه های معاونت زنان در رسیدگی به آموزش کودکان بازمانده از تحصیل در مناطق محروم گفت: شناسایی این کودکان، توجیه خانواده برای ضرورت حضور آنها در کلاس درس و همچنین ایجاد مدارس برای کودکان بازمانده از تحصیل از جمله اهداف ماست.
وی درباره ارائه طرح برای رسیدگی به وضعیت دانش آموزان دختر بازمانده از تحصیل در مناطق روستایی و محروم کشور گفت: برای رسیدگی و بهبود وضعیت تحصیلی و آموزش دانش آموزان دختر مناطق محروم و عشایر طی یک طرح با آموزش و پرورش همکاری‌هایی را داریم تا بتوانیم دختران بازمانده از تحصیل و هر کودکی که به دلایل مختلف از درس و آموزش بازمانده است را شناسایی کنیم.
وی اظهار کرد: در زمان حاضر بحث شناسایی دختران بازمانده از تحصیل به خصوص در مناطق روستایی و مناطق مرزی کشور در حال انجام است و ما پیگیر نتایج ‌آن هستیم تا دیگر شاهد دخترانی که به دلایل مختلف از تحصیل باز می‌مانند، نباشیم. شناسایی این کودکان، توجیه خانواده برای حضور آنها در کلاس درس و همچنین ایجاد مدارس برای کودکان بازمانده از تحصیل از جمله اهداف ماست.
معاون رییس جمهوری در امور زنان و خانواده در خصوص مدارسی که برای کودکان بازمانده از تحصیل ساخته شده است، گفت: اکنون ۲ مدرسه فعال در استان سیستان وبلوچستان داریم که یک مدرسه در شیر آباد در مناطق حاشیه‌ای زاهدان است و دیگری در روستای چاه جمال ایرانشهر واقع شده که این مدارس خاص کودکان بازمانده از تحصیل هستند.
ابتکار با تاکید بر فرهنگ سازی خانواده‌های عشایر برای تشویق فرزندان خود به تحصیل گفت: این مسئله بسیار حائز اهمیت است و برای آن باید برنامه ریزی‌های ویژه‌ای شود تا دیگر کودک و دختر بازمانده از تحصیل نداشته باشیم.

به نظر می رسد این اقدامات، مسوولان ومتولیان امر را به مقصد نهایی نرسانده و ما هنوز شاهد افرادی هستیم که شاید با وجود میل باطنی، از تحصیل محروم هستند و باید راه چاره ای اندیشیده شود تا تمامی موانع برطرف شده و همگان از این حق قانونی بهره مند شوند