بیوفیدبک بعنوان یک درمان بدون خطر شناخته میشود و عارضه های بالقوه ای ندارد. اما بی خطر بودن نباید منجر به این شود که هر کسی از آن استفاده کند. بهتر است که هر شخصی باتوجه به وضعیت خود به متخصص مراجعه کند و در صورتی که متخصص صلاح بداند، بیوفیدبک را تجویز میکند . تمریناتی چون یوگا و مدیتیشن امکان دارد بعنوان درمان گزینه بهتری باشند.

در بیوفیدبک به حسگرهای الکتریکی وصل می شوید که به شما کمک میکند اطلاعاتی دربارهٔ بدن خود را دریافت و اندازه‌گیری نمایید، حسگرهای بیوفیدبک به شما می آموزد که چطور تغییرات ظریف و ماهرانه ای در بدن خود، به عنوان مثال آرام کردن بعضی ماهیچه ها را کم کم انجام دهید تا به آنچه می خواهید، به عنوان مثال کاهش تنش، برسید.

در اصل بیوفیدبک وضعیت سلامت و عملکرد فیزیکی، به فرد قدرت استفاده از افکار برای کنترل بدن را میدهد . بیوفیدبک اکثراً بعنوان یک روش آسودگی بکار میرود .

مزایای بیوفیدبک بر دیگر شیوه های درمانی چیست؟
ایده آل ترین شیوه های درمانی آن هایی هستند که در آنها خود مراجع، عامل درمان است که یکی از این روشها ، درمان با بیوفیدبک است. در درمان دارویی یا درمانهای روانشناختی مراجعان خود را وابسته به درمان می دانند و به دنبال شیوه های جدیدی مانند درمان با بیوفیدبک هستند که بتوانند با بکار گیری آن، علایم و مشکلات روانشناختی خود را برطرف نمایند. بعضی از روش ها و شیوه های درمانی شایع مثل ریلکسیشن، یوگا و مدیتیشن بر این دستور تأکید دارند ولی در این فرآیند مشکلی موجود است و آن این است که برخی از مراجعان قابلیت یادگیری مناسبی ندارند و با توضیح ها شفاهی نمی توانند دستورالعمل های درمانی و روش ها را به درستی انجام دهند.

به عنوان مثال روانشناس به مراجع، ریلکسیشن و یا تنفس دیافراگمی و عمیق را اموزش میدهد ولی مراجع از طریق این توضیحات شفاهی قادر به یادگیری کامل نیست و در نتیجه جواب مناسبی از درمان نمی گیرد. مثالی دیگر از این روش ها، یوگا و مدیتیشن است. در واقع این درمان ها به خاطر خودکفا کردن مراجع در کنترل علایم خود طراحی شده اند ولی این دستور در بعضی از موردها میسر نمی شود. در حالی که این مشکل در درمان با بیوفیدبک برطرف شده است و مراجع می تواند با اگاهی از علایم زیستی خود، مناسب با موقعیت و هدف خود، در کنترل علایمش خودکفا شود.

علل تمایل بیماران به استفاده از بایوفیدبک چیست؟
احتیاج به داروها را حذف میکند یا کاهش میدهد .

برای آنهایی که در وضعیت خود تحمل دارو ندارند، می تواند درمانی جایگزین باشد.

هنگامی که داروها خوب پاسخ نمی دهند، می تواند مورد دیگری باشد.

در بعضی شرایط موقع حاملگی، می تواند جایگزین داروها باشد.

به اشخاص کمک میکند کنترل سلامتی خود را به دست گیرند.

انواع شیوه های بایوفیدبک

امواج مغزی

در این شیوه حسگرهایی بر روی سر نصب میشود ، از طریق این حسگرها و با کمک دستگاه الکتروانسفالوگرام( EEG) امواج مغزی تفسیر میشوند .

نوروفیدبک

نوروفیدبک بحث برانگیزترین شکل درمانی بایوفیدبک است. درواقع نوروفیدبک بازآموزی الگوهای امواج مغزی است. هرچند در این شیوه بحث است، ولی روزبه روز محبوبیت بیشتری پیدا میکند ، به ویژه در درمان انواع اختلالاتی مانند: بیماری افسردگی، فیبرومیالژیا( دردهای اسکلتی- عضلانی)، اختلال کم توجهی- بیش فعالی( ADHD) و اعتیاد به الکل. در شیوه نوروفیدبک، چند سنسور اندازه‌گیری به سر شما وصل میشوند و فعالیت های الکتریکی مغز را محاسبه میکنند .

شما در وضعیت استراحت قرار گرفته و آغاز به یک بازی ویدئویی خواهید کرد. این بازی صرفا به وسیله امواج مغزی شما کنترل می شود و نسبت به الگوهای امواج مغزی شما عکس العمل نشان میدهد . همانطور که شما درگیر بازی هستید، متخصص نوار امواج مغزی( EEG) شما را که به یک دستگاه مجزا منتقل میشود ، محاسبه میکند . برای کسب کردن نتیجه ای قابل توجه و پایدار، اغلب پزشکان دست کم 20 جلسه درمانی را سفارش میکنند ، اگرچه درصورتی که این شیوه بدرستی انجام شود، شما در همان جلسات نخست اثرهای بهبودی را مشاهده خواهید کرد.

تنفس

این ماژول تغییرات تنفس را با استفاده از سنسورهایی که در قفسه سینه و یا شکم قرار داده میشود مورد تحلیل قرار میدهد و می تواند تعداد تنفس را در هر دقیقه نمایش دهد. کاربرد آن در شناسایی و اصلاح الگوها و رفتارهای تنفسی غیر صحیح است. الگوها مثل تنفس سطحی clavicular breathing، تنفس معکوس reverse breathing و تنفس قفسه سینه thoracic breathin. رفتارهای تنفس ناکارآمد حاوی درنگ های تنفسی Apnea، نفس نفس زدن، آه کشیدن و همچنین خس خس سینه میشود .

میدهد توان در درمان بیماری آسم، انسداد مزمن ریه، استرس، فشار خون اولیه essential hypertension،اضطراب و Panic attacks از این ماژول استفاده نمود. همچنین نشان داده شده است که همزمانی استفاده از این ماژول با ECG و یا PPG کارایی آن را افزایش می دهد.

ضربان قلب

در این نوع بایوفیدبک، سنسور بر روی انگشتان یا لاله گوش نصب می شود، به وسیله دستگاهی به اسم فوتوپلتیسموگراف( PPG) ضربان قلب رصد می شود. همچنین می توان با استفاده از حسگرهای قرار داده شده بر روی قفسه سینه، نیم تنه پائین بدن و یا مچ دست هم از طریق دستگاه الکتروکاردیوگرام( ECG) ضربان قلب و تغییرپذیری ضربان قلب( HRV) را اندازه گرفت.

عضلات

این شیوه بایوفیدبک حاوی گذاشتن حسگرها بر عضلات اسکلتی و کمک گرفتن از دستگاه الکترومیوگرافی( EMG) میباشد . فعالیت های الکتریکی عضلات که سبب انقباض آنها میشود ، بررسی میشوند .

غدد عرق

حسگرها در نزدیکی انگشتان، کف یا مچ دست بسته میشوند ، بعد با استفاده از دستگاه الکترودرموگراف( EDG) فعالیت غدد عرق و میزان عرق کردن آنها اندازه‌گیری میشود . از این طریق می توان به میزان استرس اشخاص پی برد.

دمای پوست:

اطلاعات دمای پوست با استفاده از یک مقاومت حساس به دما( ترمیستور) که معمولاً به دست و یا پا وصل شده گرفته میشود . دمای پوست عمدتاً نمایان کننده قطر سرخ رگ خون رسانی است. گرمی یا سردی دست از طریق مکانیزم های مختلفی ایجاد میشوند و بدین ترتیب تنظیم آن مستلزم شیوه های مختلفی است. گرمی دست ناشی از ارتجاع سرخرگی است که به وسیله بتا- 2 آدرنرژیک ایجاد شده است در حالی که سردی دست ناشی از انقباض سرخرگی است که توسط افزایش سوخت وساز فیبرهای C تولید میشود . از این حسگر و بازخوردهای آن برای درمان دردهای مزمن، ورم، سردرد( میگرن و سردردهای تنشی)، فشارخون، استرس، اضطراب و... کاربرد دارد.

فشار خون

این پارامتر جریان خون مرتبط با سرخرگ گیجگاهی( temporal artery) را به وسلیه سنسوری که به دور انگشتان و یا شقیقه وصل شده را برای ما نمایش میدهد . این کار به وسیله عبور و یا بازتاب یک نور مادون قرمز تابیده شده به بافت و تحلیل آن انجام می گیرد. هر چه جریان خون بالاتر باشد نور کمتری جذب می گردد و در نتیجه حسگر، نور بیشتری را دریافت میکند .

PPG می تواند BVP که در واقع تغییرات فازیک حجم خونی است که در هر تپش منتقل میشود ، ضربان قلب و تغییرات ضربان قلب( HRV) را که ناشی از اختلاف هر یک از پالس های پشت سر هم قلب میباشد را اندازه‌گیری کند.

هنگامی که که حسگر دما تغییرات خیلی کوچکی را نمایش میدهد PPG به علت حساسیت بیش تر قادر است فیدبک مطلوب تری ارائه دهد. به همین علت درمانگران می توانند در بعضی اختلال ها این دو را تلفیق کرده و در حین جلسات درمانی از هر دوی آن ها استفاده نمایند.

موردهای کاربرد درمان بیوفیدبک
از بیوفیدبک در درمان بسیاری از بیماریها استفاده میشود . در این جا به بعضی از فایده های بیوفیدبک اشاره می کنیم:

دردهای مزمن

بیوفیدبک به شما کمک میکند ماهیچه های سفت و انقباض یافته را شناسایی کرده و بعد آن ها را شل و ارام کنید. با این حساب از بیوفیدبک در درمان ناراحتی هایی مانند کمر درد، دردهای شکمی، اختلال مفصل گیجگاهی فکی، و فیبرومیالژیا می توان استفاده کرد. کاهش درد به کمک بیوفیدبک، تمام گروه‌های سنی از بچه ها تا بزرگسالان را شامل میشود .

سر درد

یکی از بهترین استفاده های مطالعاتی بیوفیدبک، سر دردها هستند. انقباض و استرس عضلات می تواند سبب بدتر شدن میگرن و انواع دیگر سر دردها شده و علایم سر درد را بدتر میکند . شواهد خوبی موجود است که درمان با بیوفیدبک سبب ارام و شل شدن عضلات و کاهش یافتن استرس می گردد که هر دو اینها شدت و تناوب سر دردها را کم میکنند . به نظر میرسد بیوفیدبک به ویژه هنگامی که سر درد در رابطه با درمانهای دارویی باشد، موثر است.

استرس

کاهش استرس یکی از شایع ترین استفاده های بیوفیدبک است و به شما اجازه میدهد هرچه بیش تر از جواب های بدنتان در مواقع استرس و اضطراب آگاه باشید. بعد شما یاد می گیرید چطور این پاسخ ها را کنترل کنید.

بی اختیاری ادرار

بیوفیدبک به زنان کمک میکند ماهیچه های زیرین لگن را تقویت کرده و کنترل بیشتری بر خالی کردن مثانه داشته باشند. بعد از گذشت چند جلسه از بیوفیدبک، زنانی که مشکل بی اختیاری ادرار دارند امکان دارد بتوانند نیاز فوری به ادرار کردن و دفعات بی اختیاری آن را کاهش دهند( ناتوانی در کنترل حرکات شکم). برعکس داروهای مورد استفاده در درمان بی اختیاری ادرار، بیوفیدبک اثرات جانبی ندارد.

فشار خون بالا

شواهد درباره استفاده از بیوفیدبک در درمان فشار خون بالا، متفاوت است. هرچند به نظر میرسد بیوفیدبک به آرامی فشار خون بالا را پائین آورد، ولی تأثیر آن در درمان فشار خون بالا شبیه داروها نیست.

دیگر موردهای استفاده های درمانی بیوفیدبک:
- اختلال نقص توجه بیش فعالی یا ADHD

- بیماری انسداد مزمن ریه یا COPD

- فشار خون بالا

- بیماری رینود

- اسیب

- اسم

- یبوست

- بیماری صرع

- روماتیسم

عارضه های بیوفیدبک
بیوفیدبک بعنوان یک درمان بدون خطر شناخته میشود و عارضه های بالقوه ای ندارد. اما بی خطر بودن نباید منجر به این شود که هر کسی از آن استفاده کند. بهتر است که هر شخصی باتوجه به وضعیت خود به متخصص مراجعه کند و در صورتی که متخصص صلاح بداند، بیوفیدبک را تجویز میکند . تمریناتی چون یوگا و مدیتیشن امکان دارد بعنوان درمان گزینه بهتری باشند.

منبع: مرکز توانبخشی امید