به طور کلی شاخص‌های مورد بررسی‌شده‌ی مهم بهداشت مطالعه به صورت زیر خلاصه شده است:

1- هوا و نور: کیفیت هوای تنفسی هم از نظر ایجاد نشاط و هم از لحاظ فراهم آوردن موجبات کسالت خیلی مهم است. تنفس در اتاق دربسته که هوا به قدر کافی وجود ندارد، درست نیست.

2- جهت تابش نور: نور باید از سمت چپ، بالا و با زاویه‌ی تقریبی ۴۵ درجه به کتاب و کاغذ بتابد؛ زیرا اگر از سمت راست بتابد، خصوصاً هنگام نگارش، باعث ایجاد سایه‌ی دست روی کاغذ می‌شود که در دید اشکال ایجاد کرده و درنتیجه باعث خستگی چشم می‌شود.

3- استفاده از نور غیر مستقیم: بهترین نور برای مطالعه و کار، روشنایی معمولی اتاق است که در هوای روشن به وسیله‌ی نور غیر مستقیم ایجاد شده باشد.

4- فاصله‌ی مناسب چشم‌ها با کتاب یا کاغذ: یک چشم سالم از فاصله‌ی ۳۰ سانتی‌متری می‌تواند حروف کتاب را تشخیص دهد. اگر از این فاصله قادر به خواندن نیستید به پزشک مراجعه کنید.

5- نوع مرکب یا خودکار: بهترین رنگ‌ها، رنگ آبی و مشکی است که فشار کم‌تری به چشم وارد می‌کند و مانع خستگی می‌شود. رنگ‌های قرمز، سبز و... دید را مشکل می‌کنند و باعث خستگی چشم می‌شوند.

6-استراحت متناوب چشم‌ها: برای هر ساعت مطالعه، یک ربع تا بیست دقیقه استراحت لازم است. این استراحت نه‌تنها برای چشم بلکه برای مغز هم فرصت مناسبی است که یادگیری خود را مرور کند. در زمان استراحت باید به فاصله‌ی دور و بدون توجه و دقت نگاه کرد. این کار باعث تنوع و تمدد اعصاب نیز می‌شود.

7- یکنواخت بودن نور محیط: نورهای محیط خصوصاً اگر در زاویه‌ی دید چشم‌های شما هستند باید یکنواخت باشند. یکی از معایب استفاده از چراغ مطالعه این است که تمرکز نور به سطح کتاب است و تاریکی نسبی محیط اطراف باعث خستگی زودرس چشم‌ها می‌شود.

8- وضعیت نشستن هنگام مطالعه: وضعیت نشستن برای افرادی که زیاد مطالعه می‌کنند بسیار مهم است. نباید به صورت خمیده یا در طرفین مطالعه کرد؛ زیرا به‌تدریج باعث تغییر ستون فقرات می‌شود. ستون فقرات هنگام مطالعه باید راست باشد. ضمن مطالعه و در وقت‌های استراحت چشم‌ها و وضع نشستن خود را تغییر دهید. مختصری حرکت کنید تا از رکود خون در پاها جلوگیری شود. مطالعه در حال دراز کشیدن برای چشم مناسب نیست؛ زیرا روشنایی کتاب تأمین نمی‌شود و خستگی، زودتر فرا می‌رسد. هم‌چنین مطالعه در وسط روز رو به شمال مناسب نیست؛ زیرا نور بیش‌تر یا کم‌تر از حد طبیعی به چشم‌ها می‌رسد.

9- مطالعه هنگام حرکت: مطالعه هنگام راه رفتن به علت تکان، حرکت و تغییر دائمی فاصله‌ی چشم‌ها تا کتاب باعث خستگی و ضعف چشم‌ها می‌شود.

۱۰- نور لامپ‌های مهتابی: به علت داشتن نوسان، چندان مناسب نیست و بهتر است به جای استفاده از یک منبع نوری از چند چراغ استفاده کرد. نور نباید نوسان داشته باشد تا روشنایی محل مطالعه یکسان بماند.

11- تعیین اوقات و برنامه‌ی منظم برای مطالعه: اگر مطالعه در ساعات معینی از شبانه‌روز انجام شود، آمادگی ذهنی و بدنی هنگام مطالعه را می‌کاهد، مگر این‌که زمان مطالعه کوتاه‌مدت باشد.

12- صرف غذا و مطالعه: بلافاصله پس از صرف غذا نباید مطالعه کرد؛ زیرا به دلیل شروع فعالیت دستگاه گوارش پس از خوردن غذا و هجوم خون به معده و احشای داخلی، از میزان جریان خون در مغز کاسته می‌شود و آمادگی برای مطالعه کاهش می‌یابد.

13-تنفس هنگام مطالعه: انجام حرکات تنفسی متناسب در مطالعه بسیار مهم است. تنفس اگر نامنظم باشد، به‌تدریج باعث کاهش اکسیژن خون و ایجاد حالت خواب‌آلودگی می‌شود؛ درنتیجه از آمادگی ذهنی برای مطالعه می‌کاهد.

14- آرامش فکری: هنگام مطالعه باید از اشتغالات ذهنی و عصبانیت جلوگیری کرد. اضطراب و ناراحتی باعث از بین رفتن تمرکز حواس می‌شود و حافظه‌ی کسانی که دارای اضطراب و عصبانیت هستند، به طور محسوسی از افراد عادی کم‌تر است.

15- ورزش و مطالعه: یکی از مشکلات اساسی در مطالعات طولانی، اختلال در جریان خون است. افرادی که ساعت زیادی در شبانه‌روز مطالعه می‌کنند باید فعالیت و حرکات عضلانی کافی داشته باشند؛ زیرا در افراد پرمطالعه، خون بیش از همه جا، در مغز و کاسه‌ی سر گردش کرده و اختلالاتی در گردش خونشان به وجود می‌آید.

تهیه کننده : فرامرز علی پور