افشین شاعری
 
 سال ۲۰۲۱ گر چه با اتفاقات مهمی همچون آغاز ریاست جمهوری بایدن، بازگشت طالبان، بازی‌های المپیک ژاپن، تولید تلسکوپ جیمز وب و البته انتخابات ریاست جمهوری در ایران همراه شد اما کرونا همچنان مساله نخست کشورها بود، روندی که فقط واکسیناسیون عمومی سبب شد تا از سنگینی سایه آن درجهان کاسته شود.

جهان دومین سال پاندمی کرونا را نیز سپری کرد. ویروسی که دسامبر ۲۰۱۹ برای اولین بار در ووهان چین شناسایی شد و به همین علت نام کووید۱۹ را برای بیماری آن انتخاب کردند. بیماری که سه ماه بعد در ۱۱ مارس ۲۰۲۰ از سوی سازمان بهداشت جهانی برای آن اعلام پاندمی (همه گیری جهانی) شد. گر چه هنوز در مورد منشا پیدایش این ویروس حرف و حدیث است و یک اتفاق نظر و اجماع جهانی درباره آن وجود ندارد اما هر چه هست، این ویروس تاجدار از خانواده کرونا بیش از دو سال است که در همه کشورهای دنیا ترس و نگرانی را حاکم کرده و تاثیر خود را در تمام ابعاد زندگی فردی، اجتماعی، مناسبات سیاسی، فعالیت‌های اقتصادی، ورزشی و مراودات انسانی گذاشته است.

اکنون با گذشت دو سال از شیوع کرونا در دنیا حدود ۲۸۰ میلیون نفر در دنیا به طور قطعی به این بیماری مبتلا شده و پنج میلیون و ۴۱۳ میلیون نفر بر اثر آن جان باخته‌اند. این البته آمار رسمی کشورهاست و بسیاری از کارشناسان میزان واقعی آن را بیشتر می‌دانند به خصوص در مورد تعداد مبتلایان با توجه به اینکه اکثریت آنان به نوع خفیف این بیماری مبتلا می‌شوند و بدون مراجعه به بیمارستان و مراکز رسمی با استراحت و درمان خانگی بهبود پیدا می‌کنند، تعداد واقعی مبتلایان به این بیماری بسیار بیشتر از آمار رسمی برآورد می‌شود.

آمارهای کرونایی

با این وجود بر اساس آمار رسمی کشورها، بیشترین میزان مبتلایان به ویروس کرونا، در آمریکا با حدود ۵۳ میلیون نفر گزارش شده است. بعد از آن هندستان با ۳۴ میلیون نفر مبتلا در رتبه دوم، برزیل با بیش از ۲۲ میلیون مبتلا در رتبه سوم و انگلیس با حدود ۱۱ میلیون و ۹۰۰ هزار نفر در رتبه چهارم قرار دارند. بعد از آن نیز به ترتیب کشورهای روسیه (حدود ۱۰ میلیون مبتلا)، ترکیه (۹ میلیون)، فرانسه (۹ میلیون)، آلمان (هفت میلیون)، ایران ( ۶ میلیون و ۱۸۰ هزار) و اسپانیا (با پنج میلیون و ۷۰۰ هزار مبتلا) در رده‌های بعدی قرار دارند.

در مورد تعداد موارد مرگ کرونا نیز آمریکا با ۸۳۷ هزار نفر فوتی، بیشترین مرگ ناشی از بیماری کووید ۱۹ را داشته است و بعد از آن برزیل با ثبت ۶۱۸ هزار مرگ، هندوستان با ۴۸۰ هزار فوتی، روسیه با ثبت ۳۰۳ هزار مرگ، مکزیک با اعلام ۲۹۸ هزار فوتی، پرو ۲۰۲ هزار، انگلیس با ۱۴۷ هزار، اندونزی با ۱۴۴ هزار مرگ، ایتالیا با حدود ۱۳۶ هزار مرگ و ایران با ۱۳۱ هزار مرگ کرونایی در رده‌های دوم تا دهم جهان قرار دارند.

مساله بسیار مهم در مورد پاندمی کووید۱۹ در دنیا، جهش مکرر ویروس کرونا و تغییر شکل و بیماری‌زایی این ویروس است،این ویروس تاکنون هزاران بار جهش داشته اما، چهار جهش آن موجب پیک‌های بزرگ ابتلا و مرگ در کشورها شده است. در ابتدا نوع ویروس‌ها با نام کشوری که اولین بار ویروس جهش یافته در آن شناسایی می‌شد، گزارش می‌کردند و به کرونای چینی، هندی، انگلیسی و ... معروف می‌شد اما بعد از مدتی سازمان بهداشت جهانی اعلام کرد که جهش ویروس‌ها به کشورها ربطی ندارد و به این ترتیب سویه ویروس‌ها را براساس حروف لاتین نامگذاری و معرفی شدند.

انواع ویروس کرونا

از بین انواع ویروس کرونا، ۴۰ نوع آن در انسان نیز بیماری ایجاد می‌کند، بسیاری از این ویروس‌ها بعد از مدتی ناپدید می‌شوند اما برخی آنها عامل همه‌گیری با مرگ‌های بالا دارند. قبل از پاندمی کووید۱۹، دو ویروس دیگر از خانواده کرونا نیز بودند که نگرانی ایجاد کردند، اولین آن ویروس سارس بود که در سال ۲۰۰۲ میلادی در چین شناسایی شد و گفته شد، منشا آن خفاش بوده است. این بیماری با مرگ حدود ۸۰۰ نفر به مرور از بین رفت. بعد از آن گونه مرس (سندروم نارسایی تنفسی خاورمیانه) از خانواده کرونا این بار در عربستان مشاهده شد که عامل مرگ ۸۵۳ نفر در خاورمیانه بود.

در مورد تعداد موارد مرگ کرونا آمریکا با ۸۳۷ هزار نفر فوتی، بیشترین کشته را داشته است و بعد از آن برزیل با ثبت ۶۱۸ هزار مرگ، هندوستان با ۴۸۰ هزار فوتی، روسیه با ثبت ۳۰۳ هزار مرگ، مکزیک با اعلام ۲۹۸ هزار فوتی، پرو ۲۰۲ هزار، انگلیس با ۱۴۷ هزار، اندونزی با ۱۴۴ هزار مرگ، ایتالیا با حدود ۱۳۶ هزار مرگ و ایران با ۱۳۱ هزار مرگ کرونایی در رده‌های دوم تا دهم جهان قرار دارند.

با شناسایی نوع جدید ویروس کرونا در ووهان چین، تاکنون چهار سویه این ویروس در دنیا نگرانی جدی ایجاد کرده و عامل اوج‌گیری و پیک‌های مهم کرونا در دنیا بوده است. بعد از ویروس کرونا در ووهان، سویه آلفا در انگلیس، بتا در آفریقای جنوبی، گاما در برزیل و دلتا در هند شناسایی شدند. سویه‌های دیگری مثل اپسیلون، زتا، ایتا، تتا، آیوتا، کاپا و لاندا نیز بودند که توجه کمتری را جلب کردند و گستردگی کمتری داشتند اما از بین این سویه‌ها، واریانت دلتا و بعد از آن دلتا پلاس، پیک بسیار شدیدی را ایجاد کرد، واریانتی که میزان مرگ آوری بالایی داشت و موج بزرگی از مرگ و میر کرونا را در اکثر کشورها رقم زد.

بر اساس اعلام کارشناسان، ویروس دلتا حدود ۶۰ درصد از واریانت آلفا مسری‌تر و خطرناکتر است، در حالی که سویه آلفا نیز حدود ۵۰ درصد از سوی اولیه ووهان مسری‌تر است. یکی از علائم مهم ویروس کرونا در ووهان نابویایی و از دست دادن حسن بویایی و چشایی بود که در سویه‌های بعدی کمتر دیده شد. در عوض سویه دلتا علایم تنفسی شدیدتری ایجاد می‌کند و تعداد بیشتری از مبتلایان را به بیمارستان و بخش‌های مراقبت ویژه می‌کشاند و به همین علت مرگ‌آورتر هم بوده است. سردرد، گلو درد، آبریزش بینی و درگیری ریه از جمله مهمترین علایم اولیه واریانت دلتای کروناست.

از زمان معرفی و شناسایی پاندمی کرونا، مراکز تحقیقاتی، علمی و شرکت‌های داروسازی برای تولید دارو و واکسن برای مهار این بیماری وارد عمل شدند. تاکنون دارویی برای درمان قطعی این بیماری از سوی مراجع معتبر مانند سازمان بهداشت جهانی تایید نشده اما تلاش‌ها برای تولید داروی موثر ادامه دارد و نتایج امیدبخشی نیز به دست آمده است. مهمترین دستاورد بشری برای مهار کرونا در دو سال گذشته، تولید واکسن کرونا بود که در یک وضعیت استثنایی و تاریخی، در کمتر از یکسال بعد از پاندمی کرونا برای اولین بار از سوی یک شرکت آلمانی- آمریکایی تولید و به دنیا معرفی شد.

معمولا فرآیند تولید و تایید واکسن‌ها یک دوره طولانی ۱۰ تا ۱۵ ساله را طی می‌کند اما موفقیت و اثربخشی نسبی واکسن فایزر- بایو ان تک باعث شد، سازمان بهداشت جهانی به این واکسن مجوز موقت مصرف اضطراری بدهد تا در این شرایط حاد جهانی، امکان بررسی و آزمون این واکسن برای مهار کرونا فراهم شود، اقدامی که نتیجه بخش بود و بعد از یکسال به صدور مجوز دائمی برای این واکسن منجر شد. بعد از آن چند واکسن دیگر کرونا نیز از سوی شرکت‌ها و کشورهای دیگر به دنیا معرفی شد، واکسن‌هایی مانند مدرنا در آمریکا، اسپوتنیک در روسیه، آکسفورد- آسترازنکا از سوی انگلیس و سوئد، سینوفارم و سینوواک از چین و جانسون از آمریکا.

سازمان بهداشت جهانی به برخی از این واکسن‌ها را مجوز مصرف اضطراری داد و به سرعت کشورهای مصرف‌کننده در صف خرید این واکسن ها قرار گرفتند. تجویز آنها در کشورها نشان داد که این تجربه موفق بوده و در کشورهایی که آمار بالای ۸۰ درصدی افراد واکسن زده داشتند، میزان مرگ و میر کرونا به میزان بسیار زیادی کاهش یافت. 

اکثر واکسن‌های کرونا دو دز دارند و دو هفته بعد از تزریق  دًز دوم میزانی از ایمنی را به فرد واکسینه شدند می‌دهند، البته مدت اثربخشی این واکسن‌ها محدود و حدود ۶ ماه برآورد می‌شود و لازم است بعد از مدتی دًز یادآور یا تقویتی نیز تزریق‌ شود اما نتایج واکسیناسیون به وضوح نشان داد که گر چه به طور قطعی از ابتلا به بیماری کووید۱۹ پیشگیری نمی‌کند اما تا حد بسیار زیادی جلوی مرگ را می‌گیرد. میزان مرگ ناشی از این ویروس را کم می‌کند و اغلب مبتلایان نیز در صورت واکسیناسیون به نوع خفیف بیماری مبتلا می‌شوند.

توزیع ناعادلانه واکسن کرونا

تولید و توزیع سریع واکسن کرونا در دنیا گر چه تا حد زیادی ناعادلانه بود و کشورهای فقیر کمتر برخوردار شدند اما یک تجربه بزرگ علمی برای بشر است، زیرا بر خلاف پاندمی آنفلوانزای اسپانیایی که درست یکسال بعد از جنگ جهانی اول در سال ۱۹۱۹، حدود ۵۰۰ میلیون نفر را در دنیا مبتلا و بیش از ۱۰۰ میلیون کشته برجای گذاشت، بیماری کووید۱۹ و ویروس کرونا طی دو سال، حدود پنج میلیون و ۴۰۰ هزار مرگ بر جا گذاشت که با توجه به قدرت بیماری زایی و مرگ آوری آن و جمعیت حدود هفت میلیارد و ۹۰۰میلیون نفری دنیا، یک پیشرفت بزرگ برای بشر محسوب می‌شود.

تولید و توزیع سریع واکسن کرونا در دنیا گر چه تا حد زیادی ناعادلانه بود و کشورهای فقیر کمتر برخوردار شدند اما یک تجربه بزرگ علمی برای بشر است زیرا بر خلاف پاندمی آنفلوانزای اسپانیایی که درست یکسال بعد از جنگ جهانی اول در سال ۱۹۱۹، حدود ۵۰۰ میلیون نفر را در دنیا مبتلا و بیش از ۱۰۰ میلیون کشته بر جا گذاشت، بیماری کووید۱۹ و ویروس کرونا طی دو سال، حدود پنج میلیون و ۴۰۰ هزار مرگ بر جا گذاشت

پاندمی کرونا با وجود اخبار و دستاوردهای بزرگ علمی، پزشکی و دارویی در دنیا، در همه عرصه‌های زندگی بشر تاثیرگذار بود و تقریبا همه حوادث مهم دو سال گذشته به نوعی متاثر این بیماری بوده است، ردپا و تاثیر آن در بسیار از حوادث مهم دو سال گذشته از جمله انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و بازی‌های المپیک توکیو کاملا مشهود بود. بسیاری از کشورها در این مدت ورود اتباع کشورهای دیگر را ممنوع یا محدود و سختگیری‌های زیادی را برای تردد شهروندان خود و خارجی‌ها اعمال کردند، در بسیاری از کشورها مراکز آموزشی، مدارس و دانشگاهها یا تعطیل شدند یا به شکل نیمه تعطیل یا آنلاین فعالیت کردند، مساله‌ای که عوارض خود را به صورت افت تحصیلی، افسردگی و عوارض روانی برای دانش آموزان و خانواده‌های آنها به همراه داشته است.

کاهش مراودات اقتصادی، تعطیلی بسیاری از اماکن تفریحی، رستوران‌ها، هتل‌ها و ممنوعیت ورود گردشگران، موج بیکاری و مشکلات اقتصادی را نه تنها برای مردم بلکه برای بسیاری از دولت‌ها رقم زد. البته هنوز رقم دقیق خسارت‌های اقتصادی کرونا در کشورهای مختلف اعلام نشده اما برآورد کارشناسان حاکی از خسارت میلیاردها دلار است که در ابعاد مختلف گردشگری و تفریحی، آموزشی، صنایع غذایی و... تاثیر داشته است.

چهره‌های مختلف کرونا در ایران

در ایران نیز تاکنون پنج پیک کرونا سپری شده است. اولین آن از ابتدای اسفند ۱۳۹۸با اعلام اولین موارد ابتلا و مرگ در قم شروع شد که تا اردیبهشت ۱۳۹۹ نیز ادامه داشت. پیک دوم کرونا بلافاصله بعد از آن و از خرداد ۹۹ با بازگشایی زودهنگام اماکن عمومی شروع شد و تا شهریور همان سال ادامه داشت. پیک سوم کرونا نیز بلافاصله از اواخر شهریور ۹۹ شروع شد و تا دی ۹۹ ادامه داشت. پیک چهارم کرونا نیز از فروردین ۱۴۰۰ شروع شد و تا نیمه‌های خرداد ادامه داشت و بلافاصله پس از کاهش موارد ابتلا در پیک چهارم در اواسط خرداد، دوباره روند افزایشی کرونا در کشور این بار با سویه خطرناک دلتا مشاهده شد که پیک پنجم را رقم زد، دوره‌ای که سخت‌ترین پیک کرونایی را به وجود آورد و آمار رسمی مرگ روزانه مبتلایان از مرز ۷۰۰ نفر هم گذشت و مدام رکورد می‌زد.

کارشناسان مهمترین عامل تشدید و تکرار پیک‌های کرونا را که هر کدام شدیدتر و بلندتر از پیک‌های قبلی بودند، کندی و تعداد اندک واکسیناسیون می‌دانند و البته کم‌توجهی در مورد اجرای پروتکل‌های بهداشتی مانند ماسک زدن و رعایت فاصله‌های اجتماعی که به علت بازبودن مشاغل و  افزایش تردد مردم در اماکن عمومی نیز در تشدید این بحران نقش داشت.

با روی کار آمدن دولت سیزدهم، سیاست تامین واکسن تغییر کرد، واردات واکسن سرعت گرفت،خیلی سریع دهها میلیون دز واکسن وارد کشور شد و با توزیع آن در مراکز واکسیناسیون  که تعداد آنها و ساعت کارشان آشکارا  بیشتر شده بود، اکثریت مردم به واکسن دسترسی پیدا کردند. به این ترتیب در کمتر از ۱۰۰ روز، میزان واکسیناسیون کرونا از کمتر از ۲۰ درصد به بالای ۷۰درصد جمعیت بالای ۱۲سال رسید و میزان مرگ نیز با فروکش کردن پیک پنجم از ۷۰۰ مرگ روزانه به کمتر از ۵۰ نفر کاهش یافت. البته کارشناسان می‌گویند مقاومت حدود ۹ میلیون نفر برای واکسن زدن خطری است که سلامت همه مردم را تهدید می‌کند و می‌تواند به کم اثر شدن موفقیت واکسیناسیون و جهش‌های جدید ویروس منجر شود. دولت باید هر چه سریعتر با اقداماتی از جمله اقناع آنان و اقدامات تشویقی و تنبیهی این گروه را به مراکز واکسیناسیون هدایت کند.

با روی کار آمدن دولت سیزدهم، سیاست تامین واکسن تغییر کرد، واردات واکسن سرعت گرفت،خیلی سریع دهها میلیون دز واکسن وارد کشور شد و با توزیع آن در مراکز واکسیناسیون  که تعداد آنها و ساعت کارشان آشکارا  بیشتر شده بود، اکثریت مردم به واکسن دسترسی پیدا کردند.

اکنون با گذشت بیش از ۲۲ ماه از اعلام رسمی شیوع کرونا در ایران، سویه جدید امیکرون از خانواده کرونا وارد ایران شده است، نوعی از ویروس کرونا که بسیار مسری است و در اروپا و بسیاری از کشورهای دنیا دوباره روند افزایشی کرونا را باعث شده است و در برخی از آنها قرنطینه، تعطیلی مراکز تجمعی و محدودیت‌های مسافرت و تردد را بازگردانده است.

در کشور ما نیز مردم نگران این سویه جدید هستند؛ مراجعات آنها برای تزریق دًز سوم در مراکز واکسیناسیون افزایش یافته و دوباره این مراکز شلوغ شده است. البته هنوز برخی مراکز واکسیناسیون فقط به صورت روزانه فعالیت می‌کنند و شبانه روزی نیستند.مساله که باید به سرعت مدیریت شود. در عین حال هنوز برای محدودیت تردد و فعالیت مشاغل تصمیم گیری نشده، تصمیمی که اگر در آستانه سال نو میلادی و زمستان سرد دیر اتخاد شود، می‌تواند دستاوردها در زمینه مقابله با کرونا را تحت تاثیر قرار دهد.