فرشته جهانی
  شورای عالی انقلاب فرهنگی یکی از اصلی‌ترین نهادهایی به شمار می‌رود که به ساختار فرهنگی جامعه کمک می‌کند. اما برای تحقق این مهم ضرورت دارد تا اعضای جدید شورا با برنامه‌ریزی و کار جهادی، تحولی بنیادی برای ارتقای این نهاد ایجاد کنند.

«شورای عالی انقلاب فرهنگی» یکی از تاثیرگذارترین نهادهای فرهنگی جمهوری اسلامی ایران است که اعضا جدید آن توسط مقام معظم رهبری در ۲۳ آبان ۱۴۰۰ خورشیدی برای یک دوره چهار ساله انتخاب شدند. این شورا که از ابتکارات امام(ره) بوده از دید مقام معظم رهبری هم عالی‌ترین مرکز فرهنگی کشور به شمار می‌رود و سرمایه‌ای بزرگ محسوب می‌شود و هیچ کشوری بی‌نیاز از آن نیست زیرا فرهنگ، جهت‌دهنده‌ همه‌ اقدام‌های اساسی و زیر بنایی جوامع بشری و شتاب‌دهنده یا کُندکننده‌ آن است. این رویکرد در مقطع کنونی، بیشتر ناظر به ارتقاء نگاه و احساس مسوولیت متصدیان فرهنگی و نخبگان و فعالان عرصه‌های گوناگون کشور به مقوله‌ فرهنگ است.

در حکم جدید رهبر فرزانه انقلاب، جوانگرایی و ورود چهره‌های علمی و آکادمیک به شورا دیده می‌شود. در این دوره چند تَن از افراد بالای ۷۰ سال مانند رضا داوری اردکانی(۸۸ساله)، مهدی گلشنی(۸۱ ساله)، علی‌اکبر ولایتی(۷۶ساله)، عبدالله جاسبی(۷۷ساله)، محمدعلی کی‌نژاد(۷۱ ساله) و محسن قمی و سید علیرضا صدرحسینی کنار رفتند و چهره‌های جوانی همچون عادل پیغامی دانشیار دانشگاه امام صادق(ع)، امیرحسین بانکی‌پور نماینده اصفهان در مجلس شورای اسلامی، دکترای فلسفه غرب و طراح طرح «جوانی جمعیت» در مجلس، ابراهیم سوزنچی عضو هیات علمی دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف، حسین ساعی رییس دانشگاه سوره و مرتضی میرباقری معاون پیشین صدا و سیما روی کار آمدند. همچنین از جمله شخصیت‌هایی که ابقا شدند، می‌توان به علیرضا اعرافی، حمید پارسانیا، غلامعلی حدادعادل، حسن رحیم‌پور ازغدی، علی‌اکبر رشاد، سعیدرضا عاملی، منصور کبکانیان، علی لاریجانی، محمود محمدی‌عراقی، محمدرضا مخبر دزفولی، صادق واعظ زاده و احمد واعظی اشاره کرد.

 تغییرات جدید اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی
 

اعضای جدید شورای عالی انقلاب فرهنگی

همان‌گونه که اشاره شد در این دوره چهره‌های جوان و علمی به اعضای جدید شورای عالی انقلاب فرهنگی ملحق شدند. این افراد بیشتر افرادی دارای روحیه انقلابی و فرهنگ جهادی و اساتید شناخته شده در حوزه فرهنگ هستند. در این راستا «امید عبداللهی» پژوهشگر حوزه فرهنگ در گفت وگو با ایرنا عبداللهی: انتخاب اعضای جدید که با تدبیر و درایت مقام معظم رهبری صورت گرفته یک تزریق انرژی و دمیده شدن روح تازه‌ای در این شورا است و نویدبخش یک نوع نگاه تحولی مثبت نسبت‌ به‌ امور فرهنگی در پیش خواهد بود.با اشاره به تغییرات متعدد در شورای عالی انقلاب فرهنگی در ۲ سال گذشته اظهار داشت: این تغییرات عموماً در راستای هدفمند کردن فعالیت‌ها و ساختار شورا با ماموریت‌های اصلی آنها بود که به تشکیل ۲ ستاد فرهنگ و علم منجر شد و این یک نوع نگاه تحول گرایانه‌ای بود که بعد از سال‌ها در شورا صورت گرفت. در مورد ترکیب اعضای شورا هر چند که از نظر اعضای حقیقی ما شاهد یک تغییر ۶ نفره بودیم اما با دیدن ترکیب افراد متوجه می‌شویم که بیشتر افرادی هستند که رویکردهای فرهنگی آنها بیشتر است و افرادی فلسفه‌دان هستند به گونه‌ای که رویکرد فرهنگی نسبت به رویکرد دانشی غلبه می‌کند و وجه ممیزه اعضای جدید نسبت به دوستان پیشین این است که چهره‌های خوشنام علمی هستند که دارای رویکرد فرهنگی حتی نسبت به خود علم هستند. شورای عالی انقلاب فرهنگی در ۲ مقوله علم و فرهنگ دارای وظیفه است و با توجه به رویکرد کلی رهبریت در انتخاب جدید یک پیام روشنی در این عرصه وجود دارد، مبنی بر اینکه مقوله فرهنگ رنگ و بوی بیشتری نسبت به مقوله دانش دارد. البته این به منزله کم اهمیت بودن مساله دانش نیست، بلکه فرهنگ می‌تواند مقوم عرصه علم هم باشد، یعنی ریل گذاری‌ها اساس فرهنگی باید داشته باشد.

محمد حسن ابیانه کارشناس مدیریت استراتژیک و سفیر سابق ایران در مکزیک و استرالیا ضمن انتقاد از  شورای عالی انقلاب فرهنگی در هشت سال گذشته اظهار داشت: دولت و تمام دستگاه‌ها از جمله شورای عالی انقلاب فرهنگی اجازه ندهند، نیروهای مومن و دانشگاهی را منزوی و حذف کنند و در انتصاب افراد وفادار و پایبند به ارزش‌های انقلاب اسلامی اهتمام ورزیده شود.

فرهنگ جهت دهنده تصمیمات کلان کشوری است

یکی از موضوعاتی که رهبر فرزانه در خصوص ماموریت اعضا شورای انقلاب فرهنگی به آن پرداخت؛ مساله فرهنگ بود. مقام معظم رهبری مساله فرهنگ را در سه عرصه مورد توجه قرار می‌دهد؛ یکی در زمینه تصمیمات کلان کشوری است، دوم در مورد فرهنگ عمومی و ذهنیت افراد نسبت به امور جامعه که فرهنگ را شکل دهنده ذهن افراد می‌دانند و سوم هم در بحث کلان آموزشی و علمی دستگاه‌ها است، یعنی برای دستگاه‌های موظف دولتی هم باید سیاست‌های کلان آموزشی در شورای‌عالی انقلاب فرهنگی تعیین و مشخص شود. عبداللهی بر این باور است که نگاه رهبر معظم انقلاب اسلامی به بحث فرهنگ این است که فرهنگ جهت دهنده تصمیمات کلان کشوری است نه صرفاً در زمینه علمی یا فرهنگی بلکه تمام زمینه‌های اقتصادی، سیاسی، مدیریتی و حتی بحث تولید را هم شامل می‌شود. از نظر ایشان هر فعالیتی اعم از اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و علمی که در هر عرصه‌ای صورت می گیرد به نوعی اشاعه دهنده یک کار فرهنگی است. بنابراین از نگاه مقام معظم رهبری فرهنگ روح حاکم بر همه فعالیت‌های کلان فرهنگی کشور است و باید در تمام امور و عرصه‌ها، خدمات، ساختمان سازی، کشاورزی، صنعتی، سیاست خارجی و در زمینه تصمیمات امنیتی مورد توجه قرار بگیرد، چرا که فرهنگ، سنگ بنای تمام این امور و فرهنگ و جهت دهنده به ذهن و رفتار عمومی جامعه است یعنی اینکه چطور بیندیشند و افراد در سطح خرد، فردی و برخوردهای اجتماعی چگونه رفتار کنند. نکته بعدی اینکه تعیین سیاست‌های کلان آموزشی و علمی دستگاه‌های موظف هم بر عهده فرهنگ است و تمامی دستگاه‌ها باید تابع یک سیاست فرهنگی کلان باشند که این سیاست را تشخیص و تعیین کند و این دستگاه همان  شورای‌عالی انقلاب فرهنگی است.

ساماندهی به وضعیت فرهنگ و دانش؛  مهم‌ترین مأموریت‌ شورای عالی انقلاب فرهنگی

با توجه به سخنان مقام معظم رهبری یکی از مهم‌ترین وظایف شورای انقلاب فرهنگی تعیین سیاست‌های کلان فرهنگی هم در عرصه فرهنگ عمومی و هم تمام دستگاه‌های اجرایی کشور اعم از دستگاه فرهنگی یا غیرفرهنگی است. عبداللهی معتقد است: یکی از اهداف اصلی یا برنامه‌های اصلی بیانیه رهبری انقلاب در خصوص مساله گام دوم انقلاب اسلامی استقرار جامعه اسلامی و تمدن نوین اسلامی بود که یکی از برجسته ترین نکاتی است که می‌تواند در راستای فعالیت‌ها و برنامه‌های شورای عالی انقلاب فرهنگی قرار بگیرد و اعضای جدید نیز به این نکته اهتمام داشته باشند که از مسیر فرهنگ سازی و ریل گذاری درست در این زمینه گام بردارند و این مسیر را یک دویدن انقلابی بدانیم.

بنابراین باید اذعان داشت که یکی از مهم‌ترین مأموریت‌های شورای عالی انقلاب فرهنگی از آغاز، ساماندهی به وضعیت فرهنگ و دانش در کشور و سیاست‌گذاری در این دو مقوله و هدایت دستگاه‌های متصدی آن به سمت ارزش‌ها و هدف‌های انقلاب و برآوردن نیازهای فکری این دستگاه‌ها و ظاهر شدن در نقش قرارگاه فرهنگی کشور بوده است. به نظر می رسد که تاکنون در این راستا کارهای متنوع و در خور توجه زیادی در شورا انجام شده است و عمده این اقدامات پشتوانه‌های علمی بسیار قوی دارند. از جمله: نقشه جامع علمی کشور، سند دانشگاه اسلامی، سند تحول بنیادین آموزش وپرورش، سند راهبردی نخبگان کشور، سند ملی کودکان و نوجوانان و ده ها سندی که در عرصه‌های مختلف مثل ایثار، شهادت، حجاب، عفاف و غیره در این شورا به تصویب و برخی به مراحل اجرایی هم رسیده‌اند. اما با این وجود  سعیدرضا عاملی؛ دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی بر این باور است که عاملی: شورای عالی انقلاب فرهنگی نیازمند خانه تکانی است. به این معنا که مطالباتی را امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری از شورای عالی انقلاب فرهنگی داشتند اما وضعیت موجود با وضعیت مطلوب فاصله دارد؛ علت این امر این است که در درجه اول مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی ابزارمند نشده‌اند.مصوبات کلانی مانند سند مهندسی فرهنگی کشور، سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، سند تحول علوم انسانی و... باید بتوانند در نظام برنامه‌ریزی پنج‌ساله کشور و نظام بودجه‌ریزی کشور تاثیرگذار باشند و این ظرفیت به صورت نظام‌مند ایجاد نشده است.

راهبردهای ارتقای شورای عالی انقلاب

به دلیل اهمیت مساله فرهنگ، ضرورت دارد که یک بازسازی انقلابی در ساختارهای نهادهای فرهنگی، در راستای جهت بخشی و ساماندهی به فعالیت‌های فرهنگی صورت بگیرد. عبداللهی بر این باور است که این مساله باید با توجه و نگاه به مسیر پیموده قبلی باشد، شاید در خصوص مسیر قبلی، انتقاداتی وجود داشته باشد اما باید دانست که لازمه یک حرکت منطقی این است که از حرکت‌های هیجانی بدون پشتوانه تحقیقی پرهیز کرد و حرکت‌ها و مسیرهای پیموده شده قبلی را نادیده نگرفت. باید این تحول نهادی را در کنار تحول شناختی و معرفتی پیش برد تا به یک الگوی مناسب از منظر فرهنگی برای استقلال جامعه و تمدن اسلامی البته با توجه به اقتضائات فعلی جامعه رسید. بنابراین برای محقق شدن این هدف، اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی یا اعضای جدید که در واقع ۶ تن هستند، باید تلاش خود را در راستای ارتقای جایگاه قرارگاهی شورای عالی انقلاب فرهنگی به کار گیرند. باید این نگاه در اعضا وجود داشته باشد که عرصه فرهنگ، عرصه کارزار افکارها، جریان‌ها و رویدادهای متعدد است.

عبداللهی معتقد است که وقتی ما عرصه را کارزار بدانیم، نگاهمان می‌شود، همان نگاهی که اوایل انقلاب به مساله جهاد و کارزار داشتیم. باید یک روحیه جهادی و انقلابی وجود داشته باشد و این روحیه جهادی و انقلابی، دستگاه‌ها و نهادهای فرهنگی رسمی و غیررسمی کنونی را به صف کند تا برای اهداف متعالی فرهنگی در خدمت این ستاد قرار بگیرند. نکته دیگر اینکه فرهنگ تنها عرصه واکنش نیست. مشکلی که ما داریم این است که منتظریم ببینیم چه حرکتی از چه معارض و مخالف ما صورت می گیرد و ما در مقابل آن واکنش‌ نشان بدهیم اما باید به این نکته هم توجه کنیم که فرهنگ، عرصه کنش و واکنش‌ است و باید این کنش هم وجود داشته باشد، کنش ما می‌تواند در راستای ارتقای عمومیت فرهنگی باشد، ما باید حیات فرهنگی مان را تقویت کنیم و در راستای نفوذ فرهنگی کار کنیم و در برابر نفوذی‌گری بایستیم. مورد بعد توجه ویژه به اینکه در اسناد شورا بالاخره کارها و اتفاقات خوبی هم صورت گرفته است که نباید آنها را نادیده گرفت. یکی از این اسناد بحث نقشه جامع مهندسی فرهنگی کشور از جمله پروژه‌های استانی و تهیه طرح و برنامه‌های استانی برای اجرایی سازی است.

یکی دیگر از مواردی که باید در دستور کار شورای‌ عالی انقلاب فرهنگی قرار گیرد؛ بحث رصد مسایل فرهنگی کشور و وضعیت مصوبات از نظر نحوه اجرا و بازخورد و میزان اثرگذاری آنها است. در واقع مساله رصد فرهنگی پایه اصلی و اساسی بحث مهندسی فرهنگی است و یک میدان دیدی را برای سیاست گذاران عرصه فرهنگی روشن می‌کند که اگر به شکل درست و واقعی اجرایی شود، هم جریان‌های تاثیرگذار موافق و کمک کننده فرهنگی و هم جریان‌های معاند را شناسایی و آینده را ترسیم می‌کند.

ابیانه بر این باور است که شورای عالی انقلاب فرهنگی باید بتواند، ذهن مردم را برای مقابله با تهاجمات فرهنگی آگاهی بخشی دهد و تفکرات مردم اصلاح شود. این شورا باید در ابعاد مختلف فرهنگ و دانش فعالیت خود را به درستی انجام دهد و همچنین سازمان‌های غیردولتی را که در این زمینه ها فعالیت می‌کنند، مورد حمایت قرار دهد و آنها را تقویت کند.

موانع پیش‌روی شورای عالی انقلاب فرهنگی
                                                                                                     راهکارها
عدم نظارت دقیق بر نهادسازی
                                                                            لزوم بازنگری در ماموریت‌ها و وظایف شورا
رشد قارچ‌گونه نهادهای فرهنگی و غیرفرهنگی
                                                                         لزوم بازسازی انقلابی در کل ساختار فرهنگی
دخالت نهادها در سیاست‌گذاری در حوزه اجرا و نظارت شورا
                                                                         سازماندهی و نظارت راهبردی برای جلوگیری از هرج و مرج‌ در امور فرهنگی
عدم تمکین دستگاه‌ها از جایگاه سیاست‌گذاری شورا
                                                                    استفاده از ظرفیت و توان مردمی از طریق سازمان‌های مردم نهاد
عدم آشنایی نهادهای فرهنگی و غیر فرهنگی با حوزه‌ها و وظایف
                                                                  هماهنگی‌ میان نهادها و شورای عالی انقلاب فرهنگی
گزینشی و سلیقه‌ای عمل کردن مصوبات عمومی شورا توسط دستگاه ها
                                                               شفاف‌سازی مساله ضمانت اجرایی و تمکین دستگاه‌های دولتی از آن
 

 امید عبداللهی؛ کارشناس فرهنگی
ضرورت هماهنگی میان دستگاه‌های دیپلماسی و فرهنگی

نکته بعد که باید مورد توجه اعضای اصلی و جدید شورا قرار گیرد؛ مساله دیپلماسی فرهنگی است. دیپلماسی در واقع فن مدیریت تعامل با جهان خارج از سوی دولت‌ها است که قطعاً ابزارها و راهکارهای متعددی برای اعمال این مدیریت می‌توان به کار گرفت. ملاحظات سیاسی، اقتصادی و امنیتی سه حوزه سنتی بنیادین و کلاسیک در عرصه بین‌الملل است که سیاست خارجی کشورها در آن اعمال می‌شود. با این حال به باور بسیاری از اندیشمندان و صاحب نظران عرصه بین‌المللی،  غفلت ورزیدن از ابعاد ارتباطات فرهنگی و محدود ساختن نگرش دستگاه دیپلماسی فرهنگی از دیدگاه حکومتی آن به بُعد خاصی از فرهنگ باعث می‌شود، عرصه به نفع تبیین‌های ناشایست رقبا و مخالفان خالی گذاشته شود.

عبداللهی معتقد است که برای ارتقا دیپلماسی فرهنگی کشور نیاز به یک هماهنگی بسیار جدی میان دستگاه‌های تصمیم گیر و مجری فرهنگی و دیپلماسی کشور است که متاسفانه رویکرد تاکنون این طور نبوده‌ و در هشت سال گذشته تشدید هم شده است، یعنی دستگاه دیپلماسی ما از مسایل فرهنگی فاصله خودش را بیشتر کرده است.