مریم همتی
 
 چهارم ربیع الثانی سالروز ولادت حضرت عبدالعظیم‌حسنی(ع) برجسته‌ترین دانشمند شیعه و راوی حدیث در تاریخ اسلام است که به دلیل کسب فیض از محضر چند امام معصوم(ع) به درجات عالی علمی و معنوی رسیده بود. نقش آن بزرگوار در نقل، تبیین و تفسیر حدیث در زمینه‌سازی فرهنگ و ادبیات شیعه بسیار برجسته است.

آن قدر نزد خدا ارج و مقام داشت که محضر سه امام بزرگوار(ع) را درک کند و از راویان و عابدان بزرگ دورانش باشد، او که زیارت مرقد مطهرش ثواب زیارت بارگاه سومین امام شیعیان(ع) را دارد. حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) در چهارم ربیع الثانی ۱۷۳ هجری در مدینه در خانواده ای از سلاله خاندان پیامبر اسلام(ص) دیده به جهان گشود که با پنج واسطه به امام حسن مجتبی(ع) می رسد. او توفیق یافت تا محضر پرفیض سه حجت الهی را درک نماید و از تعالیم آن بزرگواران بهره مند شود و سخنان و روایات آنان را به نسل های بعد منتقل کند. پربهره ترین و حساس ترین مقطع حیات حضرت عبدالعظیم حسنی(ع)، دوران امام هادی(ع) بود؛ اگر چه امام هادی(ع) بخشی از عمر پربرکت خود را در منطقه ای حفاظت شده نظامی و تحت نظر در سامرا گذراند و در آن دوران، امکان ارتباط با آن حضرت(ع) کمتر و با مشکلاتی همراه بود اما حضرت عبدالعظیم(ع) در همان زمان هم به محضر دهمین پیشوای شیعیان می رسید و از ایشان رهنمود می گرفت. او به امر امام هادی(ع) به منظور نشر و گسترش معارف اسلامی و دوری از ظلم و جور خلفا بنی عباس راهی ایران شد. هرچند ورود او به ری مخفیانه صورت پذیرفت و نخست در گمنامی زندگی کرد اما به مرور،‌ شیعیان از حضور حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) آگاهی یافتند و به منظور بهره گیری از علوم مذهبی و روایت های شیعه به آن حضرت مراجعه کردند. بدین شکل این بزرگوار به مرکز و محور رجوع دوستداران اهل بیت(ع) تبدیل شد و به تمامی پرسش های آنان با صبر و حوصله پاسخ می داد.حضرت آیت الله خامنه ای مقام معظم رهبری در سخنانی، عبدالعظیم حسنی(ع)  را «آبروی ری» می‏ خوانند و می‏ فرمایند: «ری مرکز بسیار مهمی از لحاظ علمی و فرهنگی در تاریخ ماست و سرسلسله بزرگان هم جناب عبدالعظیم با اینکه اهل ری نیست، اما حقاً و انصافاً به ری و تاریخ ری آبرو داد و حق عظیمی به گردن همه‌ تهرانی ‏ها و اهل ری دارد».

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت سالروز میلاد حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) با حجت‌الاسلام «مجتبی دهقانی» کارشناس و پژوهشگر علوم قرآنی و امور دینی، به گفت وگو پرداخت.

حضرت عبدالعظیم حسنی، محدث برجسته تاریخ تشیع

حجت الاسلام دهقانی با اشاره به اینکه حضرت عبدالعظیم حسنی(ع)  از جمله بزرگان، علما و محدثان برجسته تاریخ تشیع به شمار می رود، گفت: حضرت عبدالعظیم حسنی(ع)  خدمات بسیار ارزنده ای به جامعه شیعی عرضه داشت. ارایه خدمات علمی از مهمترین دلایل شهرت وی محسوب می شود به طوری که او در هرجایی حضور می یافت، معارف دین را بازگو می کرد. همین جایگاه علمی سبب شد تا حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) اعتقادات دینی خود را به امام هادی(ع) عرضه کند و پاسخ دهمین امام شیعیان، درس نامه ارزشمندی از توحید، معنویت و عبادت شد. عبدالعظیم(ع) از جمله برجسته ترین محدثان تاریخ اسلام بود که به دلیل کسب فیض از محضر چند امام معصوم(ع) به درجات عالی علمی و معنوی رسیده بود. این عالم بزرگوار همواره در ارتباط با دشمنان و اقدامات ستمگرانه آنها نسبت به امام(ع) خویش واکنش نشان می داد و این مطلب را می توان در سخنرانی ها و مکاتبات خود نسبت به تخریب حرم امام حسین(ع) به وضوح دریافت. همین اقدامات انقلابی موجب شد تا حکومت ستمگر زمان، او را تحت فشارهای سیاسی و اجتماعی قرار داده و به همین دلیل، امام هادی (ع) دستور هجرت را به حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) دادند که این موضوع نشان دهنده جایگاه ویژه وی در نگاه امام هادی(ع) بود.

تشکیل شبکه علماء

این کارشناس امور دینی، تشکیل شبکه علماء را از مهمترین فعالیت های عبدالعظیم حسنی(ع) دانست و اظهار داشت: حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) بلافاصله با حضور در ری شبکه ای متشکل از علما، روحانیون و دوستداران ولایت تشکیل داشت تا اینگونه ارتباط مردم این منطقه از ایران با ائمه اطهار(ع) حفظ و تقویت شود و مجالس پرسش و پاسخ و عرض ادب به ساحت ائمه اطهار(ع) و ترویج معارف دینی فراهم و گسترش یابد،‌ هرچند که این کار را به صورت مخفیانه انجام می داد. ترویج نشر معارف اسلام ناب محمدی و معارف اهل بیت(ع) و پاسخ به برخی از شبهات مطرح شده از سوی دشمنان تشیع، از جمله فعالیت های عبدالعظیم حسنی(ع) بود. دشمن شناسی، اهتمام به کسب و نشر علم و تشکیل نهادهای علمی، مهم ترین درس های زندگی حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) برای شیعیان است.

جهاد با طاغوت؛ روحیه مبارز عبدالعظیم حسنی

حجت الاسلام دهقانی با بیان این موضوع که مبارزه با طاغوتیان زمان از ویژگی های بارز رفتاری عبدالعظیم حسنی به شمار می رفت، تصریح کرد: جهاد با طاغوت وجه دیگر رفتار مبارزاتی عبدالعظیم حسنی(ع) به شمار می رود. او در خطبه ها و سخنرانی های او قاطعانه از حریم اهل بیت(ع) دفاع می کند و همین عاملی برای سفر وی به ایران بود. جهاد با انحرافات بُعد دیگر شخصیتی او به شمار می رفت. اینگونه تعابیر نشان می‌دهد که عبدالعظیم حسنی(ع)  در زمان خود، مجتهد توانمندی بود که بر اساس اصول و قواعدی که از اهل بیت(ع) در اختیار داشته می‌توانسته دیدگاه‌های اسلام ناب را در زمینه‌های اعتقادی و عملی استخراج کند و به پرسش‌های مردم پاسخ مناسب دهد. جلوگیری از افراط و تفریط شیعیان و پیروان ادیان در مواجهه با مسایل دینی از جمله ویژگی های دیگر عبدالعظیم حسنی(ع) بود که وی با گفت وگو، مناظره، تشویق و ارشاد مسلمانان را راهنمایی می کرد.

عبدالعظیم حسنی(ع)، صاحب کتاب خط امیرالمومنین(ع)

این پژوهشگر امور دینی با بیان اینکه در کتاب رجال نجاشی اثر احمد بن علی نجاشی، که از منابع اصلی شیعیان به شمار می رود در خصوص آثار عبدالعظیم حسنی(ع)، آمده است، گفت: عبدالعظیم حسنی(ع) صاحب تألیف کتاب «خطب امیرالمومنین (ع)» است و در همین زمینه سید رضی در تدوین نهج‌البلاغه از این کتاب استفاده کرد. کتاب دیگری نیز توسط این محدث بزرگ تألیف شده است که مجموع آنچه از تاریخ به دست می‌آید آن است که به طور قطع او روایات زیادی نقل یا کتاب هایی را تألیف کرده که از میان رفته اند. همچنین کتاب «یوم و لیله» که در این اثر درباره وظایف و اعمال مستحب و اخلاقی افراد در هر شبانه روز مطالبی عرضه شده است. توضیحات علمای تاریخ و سیره به خوبی این حقیقت را نشان می دهد که حضرت عبدالعظیم(ع) علاوه بر تلاش برای آموزش عقاید سالم و مراقبت بر عبادات و اعمال فردی و دفاع از اهل بیت(ع)، به منظور ارشاد تعلیم و تربیت صحیح دینی مردم آثاری را تألیف کرد که هر یک در نوع خود بسیار مفید و موثر بوده‌اند.

بنا به گفته مورخان و علمای دینی مهمترین نشانه عظمت معنوی و مقامات باطنی حضرت عبدالعظیم(ع) برابری فضیلت زیارت آرامگاه آن بزرگوار با فضیلت زیارت سیدالشهدا(ع) است. در همین زمینه امام هادی(ع) فرموده اند: «بدان که اگر قبر عبدالعظیم را در شهر خودتان زیارت کنید، مانند شخصی هستی که سیدالشهدا(ع) را زیارت کرده باشد».