آموزش عالی به عنوان مهمترین منبع تربیت نیروی انسانی لازم جهت پیشبرد برنامه‌های توسعه نیازمند ارتقای سطح بهره وری است که این موضوع با دیگر جنبه‌های زندگی اجتماعی ارتباط تنگاتنگ داشته و از عوامل زیادی متأثر است.

پانزدهمین نشست «عصرانه بهره‌وری انجمن بهره‌وری ایران» با حضور جمعی از صاحبنظران برگزار  و دیدگاه‌های متنوعی در زمینه «بهره‌وری در بخش دانشگاه و آموزش عالی، چالش‌های اساسی و راهکارهای» آن مطرح شد و مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

در این نشست «علینقی مشایخی»، استاد مدیریت دانشگاه صنعتی شریف، «سعید سمنانیان»، رییس اسبق و استاد فیزیولوژی دانشگاه تربیت مدرس، «جعفر توفیقی» رئیس پژوهشکده نفت، مدرس دانشگاه و وزیر اسبق علوم، تحقیقات و فناوری، «غلامرضا گرایی‌نژاد»،کارشناس ارشد مرکز پژوهش‌های آینده‌نگری و مدیر سابق امور آموزش عالی سازمان برنامه و بودجه، «محسن محمدی» مدیر توسعه کسب و کار گروه ایران تلنت حضور داشتند. «سید حمید کلانتری» مدیرعامل انجمن بهره‌وری ایران نیز مدیریت این نشست را برعهده داشتند.

در ادامه دیدگاه‌ها و نظرات محسن محمدی و علینقی مشایخی ارائه شده است.

مهمترین عوامل عدم اشتغال‌پذیری در ایران کدامند؟

«محسن محمدی» با بیان اینکه بیشترین نرخ بیکاری مربوط به فارغ‌التحصیلان کارشناسی است عنوان داشت: ایجاد مراکز رشد دانشگاه‌ها، مراکز ارتباط با صنعت، مراکز آموزش آزاد در دانشگاه‌ها، مدارس اشتغال در دانشگاه‌ها، مراکز آموزش فنی و حرفه‌ای وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، سامانه «ساتع» (سامانه اجرایی تقاضا و عرضه پژوهش و فناوری) وزارت «عتف»، مراکز هدایت شغلی و کاریابی سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران، سامانه ملی کارآموزی سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران، سامانه ساجد (سامانه ارتباط جامعه و صنعت با دانشگاه) وزارت عتف، سامانه کارورزی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و طرح «هم صدا» اتاق بازرگانی از اقداماتی بوده است که در این زمینه صورت گرفته است.

محمدی، ضمن اشاره به عوامل موثر در اشتغال‌پذیری از جمله استعداد و عوامل محیطی، مهارت فنی و مهارت نرم، انگیزه، سطح رقابت و فرآیند جذب گفت: بحران اقتصادی، تورم بالا، کاهش ارزش پول، تحریم‌ها و عدم ارتباط موثر با بازار بین المللی، عدم وجود یکپارچگی در برنامه‎ریزی و اجرای سیاست‌های کلان کشور مانند اینکه سیاست‌ها در زمینه اشتغال و آموزش‌های آکادمیک یکپارچه نیست، عوامل فرهنگی مانند مدرک‌گرایی پر رنگ‌تر از مهارت‌آموزی، وابستگی مالی دانشگاه‌ها به دولت، قوانین دست و پا گیر برای فعالیت بخش خصوصی، ورود دولت به اجرا و موازی‌کاری ارگان‌های مختلف از عوامل مختلفی هستند که در عدم اشتغال‌پذیری موثر هستند.

پیوند میان آموزش عالی و حکمرانی چگونه است؟

علینقی مشایخی، استاد مدیریت دانشگاه صنعتی شریف با بیان اینکه آموزش عالی بخشی از نظام اقتصادی و اجتماعی ما است اظهار داشت: فرض کنید آموزش عالی، خروجی‌هایش با سنجه‌هایی که تعیین می‌کنیم، خیلی خوب باشد ولی نظام اقتصادی، سیاسی و  اجتماعی ما توان جذب و استفاده از آنها را نداشته باشد، آن وقت این خروجی‌ها  الان به بازار جهانی وصل می‌شوند. یعنی الان جمع‌آوری نیروهای ماهر و متخصص دارد جهانی می‌شود، بسیاری از کشورها در جهت جذب نیروها و سرمایه‌های انسانی تسهیلات فراهم می‌کنند، فرض کنید به فارغ التحصیلان خوب بورس تحصیلی می‌دهند تا به آنجا بروند و ادامه تحصیل دهند و در نهایت هم جذب همان جامعه شوند، یا به افرادی که مهارت دارند مثل پرستاران و تکنسین‌ها.

این استاد دانشگاه ادامه دارد: به خصوص که رشد جمعیت بعضی از کشورهای صنعتی و پیشرفته هم تقریبا متوقف شده و این کشورها نیاز به یکسری نیروهای ماهر دارند. بنابراین، آموزش عالی جزئی از یک سیستم کلی‌تری است که اگر بخواهم دو بخش از آن را باز کنم اسم یکی از آن دو بخش را می‌گذارم نظام حکمرانی.

وی افزود:  این نظام حکمرانی شامل جنبه‌ها و زیر بخش‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بوده و این عوامل همه روی همدیگر اثر دارند. یعنی ما حوزه حکمرانی‌مان بر روی نظام اقتصادی و سیاسی آن و اقتصادمان بر سیاست و جامعه مان اثرگذار است و همه این عوامل روی نخبگان و پرورش یافتگان آموزش عالی‌مان اثر دارد. یعنی اگر آموزش عالی کشور مطلوب و خوب کار کند، اما سایر بخش‌ها وضع‌شان مختل باشد، این افراد از ایران می‌روند، همانطور که در حال حاضر بسیاری از فارغ‌التحصیلان خوب ما به خارج از کشور می‌روند.

مشایخی تاکید کرد: اگر اثربخشی آموزش عالی با نظام حکمرانی و زیر بخش‌هایشان درست نباشد، امکانی برای ایجاد اثربخشی وجود ندارد. مگر اینکه ما به گونه‌ای دیگر به آموزش عالی نگاه کنیم.  من نمی‌خواهم مسائل آموزش عالی را برون فکنی کنم، اصلا مساله این نیست. اما آموزش عالی مثل این می‌ماند که یک موتور قوی را بگذارید در خودرویی که جعبه دنده آن معیوب است، زیرساخت و فونداسیون آن مساله‌دار است و تایرهایش مشکل دارد. این خودرو یا موتور را داغان می‌کند و یا موتور به بیرون  پرت می‌شود.

این استاد دانشگاه با بیان این پرسش که چرا رشد بهره وری طی سالها صفر بوده است، خاطرنشان کرد: مدیریت کلان و سیاست کلان کشور در این امر دخیل هستند. اگر در سیاست کلان کشور درست عمل نکنیم، بالندگی، رشد و توسعه در کشور درست نمی‌شود.

وی افزود: اگر شرایط مالی کشور و مدیریت‌ها و سیاستگذاری‌ها درست تنظیم نشود، بهره‌وری درست نمی‌شود. مدیران در بنگاه‌های بزرگ اقتصادی، در میزان بهره‌وری اثرگذار هستند. آمارها نشان داده که ۷۰ درصد از دارایی‌های مولد کشور در این بنگاه‌ها متمرکز است، به‌ویژه اینکه این بنگاه‌های بزرگ یا دولتی و یا عمومی هستند.

مشایخی در ادامه گفت: نحوه نگرش مدیران؛ اینکه آیا گرایش سیاسی دارند و یا ندارند نیز در میزان بهره‌وری کشور تاثیر بسزایی دارد. یکی از شاگردان من مدیر یکی از سازمان های بزرگ بود. از مدیریت آنجا به گفته خودش به علت دستورات متعددی که برای تعویض مدیران زیر بخش صادر می‌شد و او مجبور بود  این تغییرات را اعمال کند، انصراف داد. اگر در سازمانی تغییراتی اعمال شود، زمانی می‌برد تا بهره‌وری در آن بخش حاصل شود و با تغییرات پی در پی در بلند مدت، بهره‌وری حاصل نمی‌شود.

وی درباره ارتقای بهره‌وری در نظام آموزش عالی تصریح کرد: باید بخش‌های اقتصادی با بهره‌وری بالا مدیریت و اداره شود، سپس سرمایه‌گذاری‌ها ایجاد شده و مشاغل مرتبط حاصل و ایجاد شوند. در نتیجه اینکه آموزش عالی تا چه اندازه به مدیرت کلان، مدیریت سرمایه‌ای، دستگاه‌های عمومی و دولتی وابسته هستند، در اینجا مشخص خواهد شد.

اولویت فن‌آموزی باشد، نه مدرک‌گرایی

استاد دانشگاه صنعتی شریف تاکید کرد: باید برای فارغ‌التحصیلان بستر لازم فراهم شود. متاسفانه امروزه فارغ‌التحصیلان جایی برای جذب ندارند. واقعیت این است برای ایجاد تحولات در بخش آموزش عالی باید تغییراتی در نظام حکمرانی به وجود آورد تا بستر اثربخش برای آموزش عالی فراهم شود. الان متاسفانه مدرک‌گرایی زیاد شده، در حالی‌که مدارس فن‌آموزی باید گسترش یابد.

وی تصریح کرد: یک وقتی بود که مدرسه تکنیکال نفیسی ایجاد شده بود که می‌گفتند مهندسان تکنسین و یا مهندسان عملی تربیت می‌کند. دانشجویان آنجا به شدت اعتراض کردند که مهندسی عملی و تکنسین چیست؟ ما می‌خواهیم مهندس درجه یک بشویم، اما حالا که بسیاری از مهندسان درجه یک بیکارند، یک بازسازی باید انجام شود. کارایی اصلی جامعه را چطور باید اصلاح کرد، آن را در آموزش عالی چطوری باید توسعه دهیم، ما چه زمینه‌هایی از آموزش عالی را می‌خواهیم تا این موضوع توسعه پیدا کند؟

مشایخی در پایان عنوان داشت: فقط به سطح خرد و آموزش عالی کفایت نکنیم، بلکه چرخه نظام آموزش نیز باید در سطح بالاتر اصلاح شود و آموزش عالی همراه با آموزش عملی باشد. تاثیر پذیری این دو همراه با هم مشخص و نمایان شود. به دنیال آن مهارت فنی و تخصصی آن نیز افزایش می‌یابد و فهم اجتماعی بالاتر می‌رود و در ادامه جامعه‌ای فهیم‌تر خواهیم داشت. اگر به دینامیک آموزش عالی توجه کنیم و به مدیریت کلان توجه نکنیم، بعید می‌دانم آموزش عالی به تنهایی بتواند کاری را انجام دهد که بستر حرکت بعدی را بسازد.