با نگاه به جامعه پیش از عاشورا به درک بهتری از این قیام دست پیدا خواهیم کرد .

 
 پژوهشگر و کارشناس تاریخ اسلام درباره جامعه پیش از عاشورا می گوید : سخن گفتن در خصوص عصر امام حسین علیه السلام در واقع سخن گفتن از جامعه اسلامی است که معاویه آن را برای فرزندش آماده و مهیا کرده بود. این جامعه؛ جامعه‌ای بود که طبق دیدگاه اموی و با معیار‌های آن اداره می‌شد و اقدام و عمل می‌کرد و اسلام را با این هویت می‌شناخت،  اما این دیدگاه هیچ‌گاه مد نظر اسلام ناب محمدی و نبی مکرم اسلام نبود. 

عبیات در ادامه افزود : ارزش‌های اخلاقی منفی و مفاهیم اشتباه دینی که در کالبد جامعه رسوخ پیدا کرده بود یکی از مهمترین شاخصه‌های جامعه دهه شصت هجری برشمرده می‌شد که ساخته و پرداخته معاویه و در واقع مسیری  هموار برای به کرسی نشاندن یزید بن معاویه بود. شخصیتی که هیچ گاه و به هیچ کدام از ارزش‌ها اخلاقی پایبند نبود و برای رسیدن به هدفش حاضر بود دست به هر کاری بزند.

وی عنوان کرد : این شرایط در واقع همان شرایط و جوی بود که امام حسین علیه السلام در آن زندگی کرد و تمام جزئیاتش را درک کرد.

به گفته وی امام حسین علیه السلام آگاهی کامل داشت که معاویه در راه به جاهلیت کشاندن اسلام از همه تلاش‌ها بهره برد و همه سنت‌های نبوی را زیر پا گذاشته بود و هر بدعت جاهلیتی را که توانست در اسلام وارد کرده بود معاویه نه تنها در ظاهر با اهل بیت پیامبر مخالفت می‌ورزید بلکه همه امیران و واعظان سراسر سرزمین‌های اسلامی را دستور داده بود تا بر سر منابر علی بن ابیطالب را لعن و نفرین کنند.

این مهمترین دستاورد معاویه از نظر بنی امیه به شمار می‌آید او سعی بر این داشت یاد و خاطره علی بن ابی طالب علیه السلام را از ذهن‌ها حذف کند و برای ایشان شخصیتی منفور در ذهن‌ها ایجاد کند.

وی خاطر نشان کرد : عصر امام حسین عصری بود که معاویه با همه توان بر گُرده مسلمین سایه افکنده بود و طبیعتاً چنین جامعه‌ای مسیری جز مسیر قهقرا در پیش روی خود نخواهد داشت جاهلیتی که پیامبر خدا سال‌ها با آن جنگید و اکنون توسط معاویه در حال ریشه دواندن بود و این مبارزه‌ای سخت و دشوار قدرتمندانه شهادت طلبانه و تاریخی را می‌طلبید که امام حسین علیه السلام در نهضت عاشورا آن را دنبال کرد و به نتایجی دست پیدا کرد که تاریخ بهترین گواه آن است. 

امام حسین (ع) در مقابل فساد مالی و سیستماتیک بنی امیه

به گفته این کارشناس تاریخ ، دستگاه مالى امویان متأثر از نظام مالى مسلمانان در عهد خلفاى اولیه بود، اما تفاوت هاى بنیادى نیز با آن دوره داشت. امویان برخلاف اسلام، حکومت متجملانه و پر زرق و برق را جایگزین تشکیلات ساده و آمیخته با معنویت صدر اسلام کردند.

وی بیان داشت : اساس این تغییر و تحول مالی به سود بنی امیه را برای نخستین بار عثمان بن عفان آغاز کرد که با جهت گیری شتاب زده، سعی در افزایش قدرت مالی و سیاسی امویان داشت.

عبیات یادآور شد : عثمان همیشه در راه‏هایى قدم برمی داشت که هدف اصلى آن‏ها، حفظ منافع خاندان بنی امیه بود و به تقاضاهاى بى‏ حد و حصر آن‏ها پاسخ مى‏ داد و براى تطبیق با موازین شرعى، بر روى آن اسم «صله رحم‏» مى‏ گذاشت. 

وی با بیان این که خلیفه‌ی سوم به عنوان رهبر جامعه‌ی اسلامی خود را مجاز در کیفیت مصرف درآمد بیت المال می‌دانست گفت : او در قبال اعتراض مخالفان چنین استدلال می‌کرد که منصب خلافت و وظایف آن بس سنگین و کمر شکن است و  در برابر انجام این امور، خود را محق می‌داند که در بخشی از اموال عمومی به هرگونه که صلاح می‌داند گشاده دستی نماید و همواره بستگانش را افرادی عیالمند و بی پر و بال معرفی می‌کرد که نیاز مبرم به کفالت و اعانت دارند و از باب وظیفه شرعی بر خود لازم می‌داند به عنوان صله ارحام به آن‌ها کمک مالی و اقتصادی نماید .

وی خاطر نشان کرد : البته این استدلال‌ها در حق شخصیت‌هایی همچون مروان بن حکم، هیچگاه نتوانست جامعه خشمگین از نابرابری و ظلم را آرام نگه دارد و تاب آوری مردم روزی به ضرر خلیفه سوم تمام شد و وی به دلیل همین، ناعدالتی هایش کشته شد. 

عبیات در ادامه اضافه کرد : روش عثمان در جمع آوری و تصرف در بیت المال در زمان معاویه، به اوج خود رسید! معاویه رسما خلافت را به سلطنت و پادشاهی تبدیل کرد وهرچه میخواست در زمینه اموال مسلمانان تصرف کرد. در این بین بیشترین اموال جمع آوری شده که با شدیدترین انواع اخذ مالیات جمع آوری می‌شد، از عراق بود.

این پژوهشگر تاریخ اسلام بیان داشت : بر اساس نقل یعقوبی در تاریخش، تنها در زمان معاویه از عراق بیش از ۵۶۶ میلیون درهم مالیات جمع آوری می‌شد که در نوع خود رقمی بسیار زیاد و هنگفت است. همچنین بر اساس نقل یعقوبی در زمان حکمرانی عبیدالله بن زیاد در عراق که در زمان یزید بن معاویه نیز گسترش و ادامه پیدا کرد؛ تنها از عراق ۱۳۵ میلیون درهم مالیات جمع آوری می‌شد.

عبیات در ادامه گفت : امام حسین (ع) در نامه‌ای به معاویه ضمن بیان بسیاری از بدعت‌های سخیف و ظلم‌های نامحدود معاویه در خصوص فساد مالی سیستماتیک بنی امیه و به ویژه معاویه، سخن به میان می‌آوردند و می‌نویسند:
ستایش، خدایى را که دشمن جبّار و سرکش تو را در هم شکست؛ دشمنى که در بدى کردن بر این امّت، شتاب کرد و زمام امور را به زور، به دست گرفت، ثروت هاى عمومى را غصب کرد و بدون رضایت امّت، بر آنان حکومت نمود. آن گاه بهترین هاى امّت را به شهادت رسانید و اشرار را رها کرد و ثروت الهى را میان ثروتمندان و زورمداران، قسمت کرد.

میراث معاویه برای فرزندش یزید، بیت المالی مملو از درهم ودینار و کاخ‌هایی در شام بود، میراثی که یزید سعی در حفظ و گسترش آن به هر ترتیبی داشت.

وی افزود : یزید بن معاویه که فردى بى کفایت و در امور مالى فوق العاده بى بندوبار و ولخرج بود، براى اهداف سیاسى یا شخصى آن چنان بذل و بخشش هاى فراوان مى کرد که به سختى مى توان آن را با روش عاقلانه و منطقى تطبیق داد.

او به عبدالله بن حنظله و هیئت اعزامى مردم مدینه به شام مبالغ هنگفتى به عنوان بخشش و دل جویى پرداخت، ولى عبدالله این عمل یزید را سفیهانه قلمداد کرده و مردم مدینه را علیه او بسیج نمود و قیام حرّه شکل گرفت.

عبیات تاکید کرد : امام حسین علیه السلام در بخش‌های مختلف نهضت عاشورا، از فساد مالی دستگاه اموی و ایجاد دو قطبی غنی و فقیر، سخن به میان آورده و یکی از دلایل نهضت را همین موضوع معرفی می‌نمایند. 

وی درادامه بیان داشت : امام حسین (ع) در بَیَضه (منزلگاهی نزدیک به کوفه) براى یاران خویش و یاران حُر، سخنرانى کرد و فرمود: اینان، به اطاعت شیطان در آمده اند و اطاعت [خداى]رحمان را رها کرده اند، تباهى آورده اند و حدود را معطّل نهاده اند و ثروت‌ها را به خویش اختصاص داده اند، و من، شایسته ترینِ کسان به تغییر و دگرگونى اوضاع هستم. 

عبیات اظهار داشت : امام حسین (ع) دو سال پیش از مرگ معاویه، صحابه و تابعین را در منا گرد آورد و ازآنان دعوت کرد تا در محفلى نورانى و مراسمى حیات‏بخش جمع شوند و پیام آن بزرگوار رابشنوند و پس از بازگشت به موطن‏هاى خود، آن را به مردم مسلمان و قابل اعتماد ابلاغ کنند.

ایشان در بخشی از این خطبه با اشاره به نحوه عملکرد بنی امیه نسبت به مردم نکته مهمی را در خصوص نحوه عملکرد مالی امویان بیان می‌فرمایند: شگفتا! و چرا در شگفت نباشم که دیار اسلامی در اختیار فریبکاری نابکار و مالیات‌بگیری ستمگر و فرمانروای بی‌رحم بر مؤمنان است، پس خدا در آنچه ما کشمکش داریم حاکم است و در آنچه اختلاف داریم داوری می‌کند. 

وی دلایل نارضایتی مردم از امویان را این گونه بازگو کرد : رواج زندگی اشرافی گری، دوری از اسلام واقعی، ولخرجی‌های خاندان اموی، ثروت اندوزی، اخذ مالیات‌های هنگفت از مردم؛ شورش‌های متعددی را در مناطق مختلف و به ویژه در عراق به وجود آورد. طبری در تاریخ خود تعداد قابل توجهی از شورش‌هایی را ذکر می‌کند که در زمان معاویه و یزید به دلایل مالی و به دلیل فقر مردم به وجود آمدند. 

وی در پایان یادآور شد : امام حسین (ع) در مقابل این فساد که در تضاد با اصول اساسی اسلام که مبتنی بر برابری همگان از بیت المال و رعایت حق مردم و انصاف در حق آنان بود، مخالف جدی نمود و با همه‌ی توان در مقابل آن ایستادگی کرد.