با تشدید تورم و افزایش قیمت‌ها طی ماه‌های اخیر شاهد شرایطی خاص در برخی از بازارها هستیم. برای مثال در بازارمسکن و خودرو، در حالی که تقاضا بشدت کاهش یافته ، قیمت‌ها همچنان رو به افزایش است.

روزنامه ایران سه شنبه ۱۲ مرداد در گفت وگو با اقتصاددانان شرایط اقتصادی کشور را بررسی کرد و نوشت:‌ براساس تازه‌ترین گزارش بانک مرکزی، در تیرماه امسال در شرایطی که متوسط قیمت ۳۰ میلیون و ۴۴ هزارتومانی هرمترمربع واحد مسکونی در پایتخت درمقایسه با ماه قبل ۱.۳ درصد و نسبت به ماه مشابه سال قبل ۴۳.۷ درصد افزایش نشان می‌دهد، تعداد معاملات در این ماه نسبت به ماه قبل و ماه مشابه سال قبل به ترتیب ۰.۶ و ۶۳.۹ درصد کاهش داشته است. در بازار خودرو نیز وضعیت مشابهی مشاهده می‌شود. به‌دلیل افزایش شدید قیمت‌ها و افت قدرت خرید مردم، طبق گفته فعالان بازار، مشتری چندانی وجود ندارد، ولی همچنان قیمت‌ها به روند صعودی خود ادامه می‌دهد.

هرچند نمی‌توان شرایط موجود دربازارها را با آنچه درعرصه اقتصاد کلان رخ می‌دهد، یکسان دانست، اما برخی اقتصاددانان معتقدند که هم اکنون مهم‌ترین دلیل رشد شدید قیمت‌ها افت تولید و عرضه است. به معنای دیگر هم اکنون در اقتصاد ایران تورم و رکود به‌صورت همزمان وجود دارد. با این حال برخی اقتصاددانان اعتقاد دارند که شرایط اقتصاد ایران با تعاریف کلاسیک رکود تورمی منطبق نیست. براساس آمارهای رسمی بانک مرکزی، درسه فصل انتهایی سال گذشته نرخ رشد تولید ناخالص داخلی کشور مثبت شده است که درصورت تداوم این وضعیت می‌توان از خروج قطعی اقتصاد از رکود پس از چندین فصل با رشد منفی خبر داد.

شرایط خاص اقتصاد ایران
علی سعدوندی اقتصاددان درگفت‌وگو با «ایران» هرچند به وجود هر دو پدیده تورم و رکود دراقتصاد ایران باور دارد، اما معتقد است که این وضعیت با آنچه به‌عنوان «رکود تورمی» شناخته می‌شود، تفاوت دارد.

به‌ گفته وی، پدیده رکود تورمی در اثر شوک طرف عرضه ایجاد می‌شود. در این وضعیت رشد اقتصادی کاهش یافته و تورم رو به افزایش می‌رود. همانند شرایطی که پس از اعمال تحریم‌ها یا در سال گذشته به واسطه شیوع کرونا تجربه کردیم.

 این استاد اقتصاد کلان و بانکداری تأکید کرد: در این که در اقتصاد ایران از نظر تشکیل سرمایه، رشد تولید ناخالص داخلی و تورم شرایط مناسبی نداریم، هیچ شکی وجود ندارد، اما نمی‌توان نام آن را رکود تورمی گذاشت.

وی اضافه کرد: هم اکنون تورم بالا در اقتصاد ایران به‌عنوان یک پدیده پولی به‌دلیل رشد بالای نقدینگی و پایه پولی وجود دارد به‌گونه‌ای که تورم در کشورما به‌ صورت برنامه‌ریزی و قانونی تبدیل شده است.

سعدوندی با اشاره به این که اقتصاد ایران تا حدود زیادی از تحریم عبور کرده و برهمین اساس بسیاری از صنایع رشد نشان می‌دهند، گفت: اما متأسفانه پدیده دیگری دراقتصاد ایران داریم که در دنیا نظیر ندارد و آن «مانع زایی» دراقتصاد است که درهیچ کشوری نمی‌توان یافت و باعث رکود پایدار در کشورشده است. به‌ گفته وی، دراقتصاد ونزوئلا نیز تورم بالا ریشه پولی دارد که درنهایت منجر به رکود اقتصادی نیز شده است.

وی اضافه کرد: دراقتصاد ایران ریشه تورم بالا به بودجه و مسائل پولی به واسطه بی‌انضباطی شبکه بانکی مربوط می‌شود. دلیل رکود در اقتصاد ایران نیز به انحصارهای موجود و فرایند طولانی و دشوار مجوزدهی برای فعالیت‌های اقتصادی ارتباط دارد.

این اقتصاددان در پایان با بیان این که دراقتصاد ایران نرخ بیکاری بالا، نرخ رشد اقتصادی بسیار پایین و تورم شدیدی وجود دارد، گفت: برای رفع این چالش‌های پایدار باید محدودیت‌های بنیادین اقتصاد ایران را رفع کرد.

پس باید علاوه بر نظارت جدی بر بانک های تجاری و تامین کسری بودجه دولت از محل اوراق به طور جدی اقدام به «مانع زدایی» کرد.

وجود همزمان تورم و رکود دراقتصاد ایران
میثم رادپور اقتصاددان نیز در گفت‌وگو با «ایران» معتقد است وضعیتی که امروزه دراقتصاد ایران با آن مواجه هستیم، وجود همزمان تورم و رکود است. از یک سو مردم قدرت خرید ندارند، ولی شاهد رشد شدید قیمت‌ها هستیم که یکی از مهم‌ترین دلایل آن کوچک شدن کیک اقتصاد ایران است.

وی با اشاره به این که هم اکنون عامل اصلی تورم در کشور رشد نقدینگی است، گفت: وقتی تزریق پول دراقتصاد افزایش می‌یابد، میزان تقاضا و خرید کالا از سوی مردم بالا می‌رود و همین عامل تشدید تورم است، چون به میزانی که خلق پولی صورت گرفته است، حجم کالا و خدمات بیشتر نمی‌شود و به افزایش قیمت‌ها منجر می‌شود.
وی در ادامه اظهار کرد: یکی از مهم‌ترین دلایل رشد نقدینگی دراقتصاد ایران نیز کسری بودجه و بالا بودن مخارج دولت است. البته توجه به این نکته اهمیت دارد که مخارج دولت ایران درمقایسه با بسیاری از کشورهای دیگر پایین تر است، ولی به این علت که با درآمدهای دولت همخوانی ندارد، باعث بروز مشکل می‌شود. دراین زمینه با وجودی که دولت درآمدهای خود را به‌دلیل تحریم از دست داده است، همچنان مجبور است، برای پرداخت یارانه‌ها و افزایش حقوق کارکنان دولت هزینه کند.

این اقتصاددان اضافه کرد: در حالی که تورم در کشور ما به دلایل مختلفی افزایش قابل توجهی داشته است، اقتصاد نیز در حال کوچک شدن است. در این شرایط بخش خصوصی فعالیت چندانی ندارد و تحریم‌ها ورود و امنیت سرمایه‌گذاری را بشدت کاهش داده است.

به‌ گفته وی، در سال‌های اخیر محدودیت‌های تحریم، محیط اقتصاد ایران را ناامن کرده است، حتی سرمایه‌گذاری داخلی نیز به‌ دلیل نبود امنیت و انگیزه در طول یک دهه اخیر کاهش قابل توجهی داشته است.

رادپور با تأکید براین که همواره در رشد شدید قیمت کالا، یکی از دلایل افت تولید و عرضه است، توضیح داد: برای مثال در بازار مسکن که همزمان شاهد افت تقاضا به‌دلیل کاهش قدرت خرید مردم و رشد قیمت‌ها هستیم، به طور قطع تولید و عرضه نیز افت محسوسی داشته است. بنابراین کوچک شدن اقتصاد در این بخش نقش برجسته‌ای دارد.

وی ادامه داد: بدین ترتیب درشرایطی که پول زیادی به اقتصاد تزریق می‌شود، تولید نه تنها رشد نداشته بلکه کاهش نیز یافته است و ترکیب این دو، عارضه بلندمدتی به‌نام رکود تورمی را ایجاد می‌کند.

وی با بیان این که مقابله با تورم یا رکود به تنهایی کار دشواری نیست، اظهار کرد: اما زمانی که این دو توأمان دراقتصاد ایجاد می‌شود، کار بسیار دشوار می‌شود و با راهکارهای معمولی قابل درمان نیست، چرا که باید سراغ اصلاح ساختارهای اقتصادی کشور رفت.

این اقتصاددان یادآور شد: در حالی که افزایش شدید قیمت بسیاری از کالاها، حاشیه سود بالایی برای تولید این کالاها ایجاد کرده است، اما به علت نبود امنیت سرمایه‌گذاری، رغبتی برای سرمایه‌گذاری در تولید این کالاها وجود ندارد.به‌ گفته وی، علت اصلی این که در سال‌های اخیر مردم بیشتر فشار تورمی را احساس می‌کنند، این است که اقتصاد ایران نیز کوچک شده است. در دوره‌ها و دولت‌های گذشته نیز با تورم مواجه بودیم، اما به‌دلیل این که تولید مشکل نداشت، مردم فشار کمتری احساس می‌کردند.

رادپور گفت: دراین شرایط دهک‌های درآمدی بالای کشور و ثروتمندان هرچند از تورم بالا سود می‌برند، اما به واسطه کوچک شدن اقتصاد آسیب می‌بینند. ولی اقشار کم درآمد نه دارایی دارند که از تورم سود ببرند و هم این که از رکود اقتصاد تحت فشار قرار می‌گیرند.

این اقتصاددان در پایان درباره راه برون رفت از این وضعیت، اظهار کرد: برای حل این مشکل در ابتدا باید امنیت سرمایه‌گذاری ایجاد کنیم تا سرمایه وارد بخش‌های اقتصاد شود. دراین میان هرچند تحریم جلوی ورود سرمایه خارجی را گرفته است، اما حداقل می‌توان سرمایه‌گذاران داخلی را برای رشد تولید تشویق کرد.

رکود تورمی نداریم
دراین زمینه مجید عینیان، اقتصاددان در گفت‌وگو با «ایران» اعتقاد دارد شرایطی که امروز در اقتصاد ایران با آن مواجه هستیم، براساس تعاریف کلاسیک، با رکود تورمی منطبق نیست.

به‌ گفته وی، هرچند در بازارها شاهد افت توأمان تقاضا و رشد قیمت‌ها هستیم، اما باید گفت، به طور معمول وضعیت و مسیر حرکتی بازارها با اقتصاد کلان همراهی ندارد.
وی ادامه داد: رشد تولید ناخالص داخلی، افزایش تولید حقیقی در یک روند بلندمدت است که هرچند اقتصاد ایران هنوز با این شرایط فاصله دارد و مشکلات زیادی در این بخش داریم، ولی نمی‌توان عنوان رکود به آن داد.

این پژوهشگراقتصادی با اشاره به این که بازارها به دلایل مختلفی دچار نابسامانی می‌شوند، گفت: یکی از دلایل برهم خوردن تعادل دربازارها، تقویت سوداگری درآنهاست که موجب افزایش تقاضا می‌شود. برای مثال در بازار خودرو هرچند تقاضا رشد قابل توجهی داشته است، ولی این افزایش به‌دلیل رشد درآمد مردم نبوده است و به طور عمده مردم به‌عنوان محلی برای سرمایه‌گذاری به آن نگاه می‌کنند.

عینیان تأکید کرد: درمجموع رفتاری که در بازارهای دارایی مشاهده می‌کنیم بیشتر ازاین که منعکس کننده وضعیت تولید ناخالص داخلی به قیمت ثابت باشد، نشان دهنده انتظارات تورمی در آینده است.

وی همچنین درخصوص این که در بازار مسکن نیز رشد قیمت همزمان با افت تقاضا رخ داده است، توضیح داد: بازارمسکن دینامیک خاص خود را دارد. مسکن هم به‌عنوان ابزاری برای سرمایه‌گذاری در شرایط تورمی در میان مردم شناخته شده است. با این حال یکی از خصیصه‌های این بازار زمانبر بودن عرضه محصول است. به این معنا که عرضه به‌دلیل طولانی بودن فرایند تولید با دوره‌هایی که قیمت افزایش یا کاهش می‌یابد، هماهنگ و منطبق نیست و همواره یک فاصله و گپ وجود دارد.