گفت وگو با مریم حاج عبدالباقی، مدرس حوزه و دانشگاه

فلسفه ی پوشش زن در اسلام، در اصل به معنای حفظ شخصیت و کرامت زن است و سلامت فرد، خانواده و اجتماع را در بردارد. مسئله ی رعایت پوشش مناسب یا حجاب ریشه در نظام فکری افراد دارد و در قالب لباس، به صورت یک رفتار عینی نمود می یابد. با این که خصلت انسانی یکی از فلسفه های اصلی پوشش آدمی بوده است و امری تصادفی یا خواستی فردی نبوده و آیینه ی تمام نمایی از تاریخ بشر است؛ این روزها از زوایای متعدد و از دیدگاه علوم امروزی مورد کند و کاو قرار گرفته و نقادی می شود. ما نیز در زمینه ی پوشش و آسیب شناسی آن در جامعه ی ایرانی گفت وگویی با خانم دکتر «مریم حاج عبدالباقی» مدرس حوزه و دانشگاه ترتیب دادیم که در ادامه به آن می پردازیم.

* با تشکر از این که وقت تان را در اختیار ما قرار دادید! روند پوشش جامعه ی ایران را بعد از انقلاب تاکنون چگونه ارزیابی می کنید؟
ما بعد از انقلاب با دو تیپ شخصیتی مردم روبه رو بودیم: اول کسانی که تحت تأثیر اندیشه های غرب، باور و ارزش های نظام شاهنشاهی بودند و اعتقادها و عادت های شان تغییر کرده بود، به پوشش اعتقادی نداشتند، چادر را کفن سیاه می دانستند و به طور کلی، مرد و زن این گروه، به شکل غربی ها شدن را نشانه ی پیش رفت می دانستند. تیپ دوم هم توده ی مردم که انقلاب کرده بودند و سیستم زندگی غرب زده و غیردینی را قبول نداشتند؛ اما خیلی هم نسبت به این که چرا چادر سرشان است شناخت نداشتند، بلکه به تبع دین فطری و عادت های صحیح خانوادگی، پوشش را رعایت می کردند. البته در این میان، تیپ آگاهی که مانند علما زندگی می کردند هم وجود داشت که البته تعدادشان خیلی کم بود. ما باید بعد از انقلاب برای این دو دسته ی عمده، برنامه ریزی می کردیم: به گروهی که غرب زده بود می بایست به منزله ی بیماری که باید درمان شود و نه به عنوان مجرم، نگاه می شد. امام فتوایی دارند مبنی بر این که اگر کسی سیگاری نباشد و الآن بخواهد سیگار را شروع کند، این فعل حرام است؛ اما اگر سیگاری باشد، هربار که سیگار می کشد کار حرام انجام نمی دهد. کسی که برای اولین بار بی حجاب می شود کار حرام می کند؛ اما فردی که مادرش بی حجاب بوده و در خانواده ی بی حجاب بار آمده و تصوری از پوشش درست ندارد یا فکر می کند کسی که حجاب دارد، حتماً ظاهرش یا موهایش مشکلی دارد و اگر موی قشنگی دارد حتماً باید درست کند و به نمایش بگذارد و عنادی با پوشش ندارد، نیاز به برخوردی درست دارد. به نظر می رسد غرب زدگی یک بیماری است. ما از ابتدا با این ها بد برخورد کردیم. مسلماً افراد مغرضی هم در این بین بوده اند که اطلاعات دینی داشته و می دانسته اند بی حجابی یا پوشش نامناسب چه تشنجی به جامعه وارد می کند و گناه است؛ اما تعمداً بر بی حجابی اصرار داشته اند.

من بعد از انقلاب با افرادی برخورد داشتم که شاید واقعاً ظاهر زننده ای در جامعه داشتند؛ اما نسبت به رفتارشان آگاهی نداشتند و به نظر من، باید به این گروه مثل معتادها نگاه کرد؛ یعنی ما باید با آن ها با ملاحظه و حمایت رفتار می کردیم. مجموعاً نه آن سخت گیری هایی که جایز بوده به موقع با آن ها شده و نه حمایت و خوش رفتاری لازم. به طور نسبی متعادل ترین برخورد اعم از کارهای تبیینی و تبلیغی را بعد از انقلاب روحانیون داشته اند و سخت گیری های غیرمنطقی را غیرروحانیون اعمال کرده اند که البته نتایج آن را در نسل جوان جامعه شاهدیم. در حال حاضر پژوهش ها و تحقیق های زیادی در زمینه ی حجاب و پوشش زنان انجام شده که در واقع، می توان با استناد بر آن ها به مسئله ی حجاب یا پوشش در جامعه رسیدگی کرد و محققین علاقه مند به این موضوع ها، مانند خانم دکتر روح افزا، نتایج بسیار جالبی به دست آورده اند. مثلاً بررسی تأثیر نگاه دوم (به معنای نگاه مردی غیر از نامزد یا همسر) بر سلامت روح و روان زنان و خانواده و موارد دیگر که می توان به منظور رفع ابهام ها و تبیین علمی مسئله ی پوشش از آن ها استفاده کرد. اگر در کل دنیا به جوامع بشری نگاهی داشته باشیم، می بینیم که حیا، غیرت و پوشش در یک حرکت جهانی، سیر نزولی داشته و به سمت بی غیرتی، عوض شدن جایگاه زن و مرد، کم رنگ شدن یا بی رنگ شدن پوشش در جامعه ی انسانی می رود؛ در این سیر جهانی، کشور ما، ایران هم مستثنا نیست و به طور نسبی دست خوش این تغییرهای جهانی می شود، تمام موج های مادی و معنوی جهان بر ما اثر می گذارد. فیلم ها، عکس ها، اینترنت و ماهواره. پس با در نظر گرفتن حمله های فرهنگی و نقشه های مغرضانه ی دشمنان و اتفاق هایی که افتاده، باز هم ما در نبرد رسانه ای و تبلیغی برای حفظ ارزش های مان پیروزیم. در عرض سی سال از منظر جهانی، زن به نقطه ای رسیده که هرچه بی حیاتر و برهنه تر در ملأ عام ظاهر شود، شایسته تر است و آیا جامعه ی ایران از تأثیر چنین نگاهی مصون است؟ پس با توجه به این شیوع بی عفتی جهانی، باز هم ما موفقیم. شاهد مثال این ادعا نتیجه ی تحقیقی است که به مقایسه ی روش قرآن با روش جمهوری اسلامی در طرح مسئله ی حجاب پرداخته است. من پس از تحقیق های بسیار و با توجه به آیه ی 33 سوره ی احزاب در قرآن «و قرن فی بیوتکن و لاتبرجن...» و آیه ی بعد از آن که می فرماید: «واذکرن مایتلی فی بیوتکن...» متوجه شدم که: آیه ی اول می گوید تبرج نداشته باشید و در خانه های تان آرام بگیرید و آیه ی بعد می گوید آیه های خدا و حکمت را در خانه ها متذکر باشید، یعنی درس بخوانید، به این معنی که فرهنگ و علم تان را بالا ببرید. از زمان پیامبر ص تا امروز، تنها جامعه ای که این دو آیه را باهم اجرا کرده، جمهوری اسلامی بوده است. مثلاً عربستان زن ها را در مکه و مدینه در خانه کرده؛ اما بی سواد و بی فرهنگ نگه داشته است. زمان قاجار زنان تَبرّج نداشتند؛ اما بلد نبودند حتی اسم شان را بنویسند. زمان شاه زنان ظاهراً به دنبال علم بودند؛ اما فساد، فحشا و تَبرّج هم زیاد بود. در جمهوری اسلامی تعداد زنان تحصیل کرده ی بدون تَبرّج زیاد شده. منظور از بدون تبرج نه آن گونه که حضرت زهرا(س) بپسندد، بلکه نداشتن تَبرّج در مقایسه با شرایط زنان جهان امروز مورد نظر است؛ یعنی زمینه برای رشد علمی، فرهنگی، هنری و اقتصادی زنان ایران با تبرج کم تر فراهم شده است. در عین این که ما با مشکل غرب زدگی هم چنان روبه رو هستیم، در حالی که پیامبر ص با این معضل روبه رو نبود.

*در ارتباط باپوشش زنان در ایران و سایر کشورهای مسلمان چه نظری دارید؟
به طور طبیعی، پوشش یعنی بدن فرد، پیدا و تحریک کننده نباشد و در هر کشوری با هر فرهنگی از کیمونو گرفته تا ساری و لباس زنان آفریقایی. مهم این است که تن و بدن پیدا نباشد و برای سایر افراد، تحریک کننده نباشد و در این زمینه، تفاوتی بین ایران و سایر کشورها وجود ندارد؛ اما در ایران، حجاب چادر دارای بحث سیاسی و اجتماعی است، گرچه هنوز هم برخی به چادر نگاه سنتی دارند نه نگاه دینی؛ یعنی چه مرد و چه زن از آن جا که نمی خواهند از سنت ها جدا شوند، بر چادر اصرار می ورزند. البته ما باید سنت های مان را نگه داریم و محافظ سنت های مان در برابر سنت های کشورهای دیگر باشیم؛ اما چرا باید دین را خرجش بکنیم. لازم است در مورد چادر سرکردن زنان ایران این را بگویم؛ در پاریس خانم هایی که با مانتو و روسری می رفتند پیش حضرت امام از ایشان می پرسیدند که آیا حجاب شان درست است یا نه؟ امام پاسخ می دادند: بله این حجاب درستی است؛ اما در ایران، چادر سر کنید و این مطلب اهمیت سیاسی و اجتماعی چادر را می رساند؛ گویی چادر یک روش مبارزه برای مخالفت با غرب زدگی است. بنابراین، این که ما حجاب زنان سایر کشورها را به جهت این که چادر بر سر ندارند مطرود و مردود بدانیم غلط است. در ایران برای آنانی که حجاب چادر را با آگاهی انتخاب کرده اند و برای اسلام رسالت سیاسی- اجتماعی هم قائل اند. در واقع، چادر حجاب قشر آگاه جامعه است. البته لازم به ذکر است که در مورد حجاب، هم زن در جامعه آسیب پذیر است و هم مرد؛ اما زنان به دلیل جنسیت، لطافت و قدرت بدنی آسیب پذیرترند؛ لذا مقدار محافظت زن در شریعت بیش تر است و مصونیت زن از طریق سه عامل: حجاب بیرونی یا همان پوشش ظاهری، حیا و عفاف درونی و غیرت مردان تحقق می یابد. غیرت مردان جامعه، یعنی حمایت و محافظت از زنان و نوامیس خود و دیگران نیز در جای خود نقش بسیار باارزشی دارد.

*آیا ما باید خود را به رنگ سیاه محدود کنیم و مانند زنان سایر کشورهای اسلامی از رنگ های شاد بهره نبریم؟
رنگ سیاه یک نوع بازدارندگی دارد. به نظر من، انتخاب رنگ سیاه، یعنی نگاه مردان دور باشد؛ اما معنی اش این نیست که در کشورهای دیگر، زنان مسلمانی که در حین پوشیدگی کامل، لباس های رنگی بر تن می کنند حجاب ندارند، بلکه حجاب آن است که مردان را کم تر به طمع وا دارد. چادر به خودی خود جلال، هیبت و ابهت دارد. در روایت های مربوط به سوره ی احزاب در آیه ‎های جلباب داریم که پس از نازل شدن آیه های جلباب، زنان در حالی از خانه های شان بیرون آمدند که گویی کلاغی روی سرشان نشسته بود. حالا یا به دلیل مدل راه رفتن شان که با وقار باشند یا به خاطر پوشش سیاهی که روی سرشان انداخته بودند.

*یعنی شما معتقدید که آن جلباب سیاه رنگ بوده است؟
من اصلاً فکر نمی کنم که جلباب سیاه رنگ نبوده. چون اگر سیاه نبوده، این رنگ از کجا آمده است! زنان عرب در کل منطقه لباس شان سیاه است. اگر منظورتان کراهت لباس سیاه است، اولاً ممکن است یک مکروه در جایی واجب و یا مستحب شود. در آداب پوشش داریم که رنگ مشکی مکروه است مگر در لباس رو، عمامه و ردا. خوب لباس رو شامل چادر هم می شود؛ اما پوشیدن لباس سیاه در خانه مکروه است. رنگ مشکی نسبت به سایر رنگ ها حالت دفع کنندگی برای نامحرمان دارد؛ اما باز هم به این معنی نیست که اگر کسی رنگ دیگری پوشید، آن را بی حجاب بدانیم؛ اما اگر قرار است در موقعیت انتخاب قرار بگیریم، بهترین رنگ برای حجاب کامل، رنگ مشکی است.

*برای طراحان و تولیدی های لباس زنان چه توصیه ای دارید؟
ما باید حد تعادل را نگه داریم، یعنی نه آن قدر سخت بگیریم که هیچ بی حجابی تمایل به حجاب پیدا نکند و نه طوری رفتار شود که آن قدر عرضه ی مدل ها و رنگ ها را داشته باشیم که مفهوم حجاب و پوشش زن مسلمان در آن گم شود. صرف مشخص نبودن موی سر، در صورتی که تبرج وجود داشته باشد حجاب نیست. باید توجه داشته باشیم که پوشش، یک قسمت از فلسفه ی حجاب است و مسئله ی تبرج، یعنی جلب توجه کردن، بخش دیگری از آن است. پوشش بخشی از قضیه است؛ اما بخش اعظم حجاب به صیانت از خانواده و اجتماع برمی گردد. اصل این است که فرد قلباً با نامحرم حریم داشته باشد. به نظر من، حجاب یک نشانه است؛ یعنی من آن اصل را قبول دارم و شما نمی توانید با من هر رفتار و شوخی داشته باشید.

من فکر می کنم ما مشکل مان با تولیدی ها این است که آن ها دنبال تقاضای بازار هستند و تعهدی به درست بودن یا به عبارتی، شرعی بودن پوشش در جامعه ی اسلامی ندارند. از آن جا که جامعه ی کنونی ما اغلب نگاه غرب زده و مبتنی بر مد دارد، تولیدی ها هم همان را عرضه می کنند.

*فکر می کنید گذاشتن ناظری برای تولید و عرضه ی پوشاک مؤثر است؟
صد درصد. ناظری که نسبت به مسئولیت خود، آگاهی کامل داشته باشد و تحت تأثیر رشوه برای گذر از حد شرعی پوشش قرار نگیرد و ضمن تأیید پوشاک شیک و زیبا، لازمه های حجاب را یعنی تنگ نبودن، کوتاه نبودن، باز نبودن و. .. لباس را لحاظ کند، حتماً نقش مؤثری خواهد داشت. هم چنین کلاس های آموزشی برای طراحان لباس و آشنا کردن آن ها با حدود شرعی پوشش، کمک کننده است.

*نوع پوشش را در رسانه های مکتوب و تصویری چگونه ارزیابی می کنید؟
به نظر می رسد رسانه های تصویری و به خصوص سیما به عنوان یک رسانه ی ملی تلاش خود را برای تحقق حجاب اسلامی به کار انداخته است. باید دید ما چه می خواهیم. آیا سطح حجاب همه ی افراد باید در سطح حجاب مانند حضرت زهرا(س) باشد؟ مجریان، لباس تنگ نمی پوشند، آرایش شان محدود است، حد پوشش دست رعایت می شود و با هم جنس خودشان مصاحبه می کنند. به نظرم حداقل شرع در تلویزیون به طور نسبی رعایت می شود و حداکثرها را باید در موارد دیگری به نمایش گذارد.

وضعیت فعلی گرچه ایده آل نیست، نسبت به آن چه قبل از انقلاب بوده و سیر تحول های همه ی جوامع بشری قابل تحمل است. به هر حال، سینما و تلویزیون اقتضاهای خودش را دارد. سی سال پیش در مورد پاییز صحرا از امام سؤال شد و ایشان به روشنی احکام مربوط را بیان کردند. نظر امام این بود که اگر خود هنرپیشه به حرام بیفتد، برایش حرام است؛ بیننده ای هم که می بیند اگر به گناه بیفتد، نباید ببیند. البته ممکن است خیلی ها با من مخالف باشند؛ اما در مورد ساخت فیلم های تلویزیونی و سینمایی من معتقدم ما باید برای کارگردانان کشور، هم چنین استادان دانشگاه ها و به طور کلی صاحبان صنایع مانند موسیقی، معماری و غیره، از لحاظ معارف و احکام توسط عالمان به این حوزه کارگاه های آموزشی بگذاریم و مجوز ساخت فیلم، ارتقای استادان و پروانه ی کار صاحبان صنایع را منوط به شرکت فعال در این کلاس ها بدانیم و به طور جدی پی گیر باشیم؛ چون بسیاری از مسائل از طریق فیلم ها، سریال ها، استادان و. .. به مردم می رسد و گاهی اطلاعات غلطی در جامعه رواج می دهد. برای مثال، در بحث حضانت فرزند در فیلمی به دلیل این که باید زن بچه را به شوهرش می داد و دائماً در حال گریه و زاری بود با احساس های مردم بازی می شد، درحالی که اصل قضیه ی حکم حضانت به نفع زن است. بنابراین، اگر کارگردان خود در این امور مجاب باشد، اطلاعات درستی را در جامعه اشاعه می دهد. پس می ارزد که ما در زمینه ی افزایش اطلاعات دینی و پاسخ به شبهه های مربوط برای کارگردانان و استادان کشور سرمایه گذاری کنیم. البته کوتاه کردن دست آنان که با آگاهی و مغرضانه به شبهه ها دامن می زنند وظیفه ی دیگری است.

* از این که شما هم سهمی در بررسی پوشش زنان در «پیام زن» داشتید، سپاسگزاریم.

منبع : مجله  پیام زن  بهمن ماه سال 1392 شماره 263  / نویسنده : زهرا افشار