آیت‌الله محمدمهدی ربانی املشی، از جمله روحانیون مبارز در دوران انقلاب اسلامی و از شاگردان امام خمینی(ره) به شمار می‌آمد که با آغاز حرکت تاریخ ساز امام راحل و شکوفایی نهضت که به پیروزی انقلاب انجامید، تلاشی پیگیر داشت و در هر مأموریتی، با دقت و پشتکار در انجام آن همت می‌گماشت.

نقش چشمگیر و تعیین کننده نهاد مرجعیت در عرصه تحولات سیاسی ایران که در خلال انقلاب اسلامی به نقطه اوج خود رسید، بسیار تاثیر گذار بود. بی تردید بیشترین تاثیر در تحولات انقلابی ایران از طرف مجاهدت‌های بی‌امان همین چهره های اسلامی صورت گرفت. از جمله این مجاهدان می‌توان به آیت‌الله محمدمهدی ربانی املشی اشاره کرد؛ روحانی خدوم و مبارزی که از شخصیت های ارزشمند انقلاب اسلامی و از یاران و شاگردان امام راحل (ره) بود و خدمات و مبارزاتش در طول نهضت مقدس اسلامی هیچگاه از تاریخ انقلاب اسلامی محو و فراموش‌ نخواهد شد.

زندگینامه آیت الله املشی

محمدمهدی ربانی املشی در نیمه شعبان ۱۳۱۳ خورشیدی در خانواده ‏ای روحانی و پروا پیشه در دورترین و محروم ‏ترین محلات شهر مذهبی قم دیده به جهان گشود. او هنوز پنج بهار عمر را پشت سر نگذاشته بود که از نعمت وجود مادر محروم شد و بیش از پیش از محبت و عنایت پدرش‌ برخوردار شد. آیت اللّه ربانی املشی بعد از سپری کردن دوران کودکی، ابتدا به مدت ۲سال به مکتبخـانه رفت‌ و آنگاه‌ دوران‌ ابتدایی را سپری کرد. پس از دوران تحصیل ابتدایی‌ با اصرار پدر برای تحصیل علوم حوزوی، وارد حوزه علمیه قم شد و مقدمات و سطح را در نزد اساتید حوزه علمیه قم با موفقیت‌ به‌ پایان رسانید و آن گاه بعد از پایان دوره سطح، وارد درس‌ خارج اساتید بزرگ حوزه شد و از محضر علمی و معنوی ایشان خوشه چینی کرد.

شهید ربانی خود دراین‌باره می ‏نویسد: «در همان‌ موقعی که در درس آیت اللّه بروجردی می ‏رفتم، درس اساسی اغلب‌ طلاب، که درس حضرت امام خمینی(ره) بود، درسی مرتب و با محتوا و با پیشرفت به حساب می ‏آمد و نزدیک به‌ یک‌ دوره‌ اصول را خدمت ایشان آموختم و در تمام مدتی که اصول می خواندم، در درس‌ فقه‌ ایشان‌ هم شرکت می کردم.»

او بعد از رحلت آیت اللّه بروجردی و تبعید امام راحل به مدت کوتاهی‌ در دروس‌ آیات عظام سید محمد محقق داماد و شیخ مرتضی حائری یزدی شرکت کرد. وی از ابـتدای تحصیل علوم‌ دینی‌ تا خارج فقه و اصول را با دوستانی همانند حضرت آیت اللّه خامنه ‏ای هم مباحثه‌ بوده‌ اما بیشترین و طولانی ‏ترین ایام مباحثه درسی او با آیت اللّه هاشمی رفسنجانی بوده است.

او در این ‏باره می نویسد: «در ایام تحصیل خیلی استاد عوض نمی کردم و هم مباحثه‏ هایم هم مـحدود بودند. سلیقه خاصی داشتم‌. خیلی طول‌ می ‏کشید تا فردی را برای مباحثه بپسندم؛ اما وقتی کـسی را می ‏پسندیدم، او هـم‌ مباحثه‌ دایمی من می شد. در دوران طلبگی دوستان زیادی داشتیم و نزدیک‏ترین دوست، آقای هاشمی رفسنجانی بود. حدود دوسـال‌ از دوران تحصیلمان‌ گذشته بود که همدیگر را پیدا کردیم و تا موقعی که ایشان در قم بودند، با هم بودیم و همیشه مباحثه و درس های مان با هم بود.»

عشق و ارادت به‌ امام‌ خمینی (ره‏)

شهید ربانی املشی، افزون بر آنکه از دوسـتان‌ و شاگردان حضرت امام خمینی (ره) به شمار می رفت‌، حضرت امام‌ را به خاطر داشتن برخی از اوصاف والای اخلاقی، به شـدت دوست می ‏داشت. وی در این‏باره‌ می ‏نویسد: «امام (ره)‌ در ایام‌ طلبگی ما، برای ما تنها یک مدرس‌ فقه‌ و اصول نبود، بلکه معلم اخلاق هم بود و ما بارها از بیانات اخلاقی ایشان اسـتفاده‌ می ‏کردیم‌. برای ما همه چیز امام آموزنده بود. ایشان همه‌ خوبی ها را داشت؛ شهامت، شجاعت‌ و صراحت‌ لازم رهبری را داشت. افکار سـیاسی خیلی عالی و بلندی داشت و مـا همه اینها رامی دانستیم‌؛ اما مساله مهمی که برای من خـیلی مهم بود و بیش‌ از همه‌ چیز جلب‌ توجه‌ می ‏کرد، تقوای  امام راحل بـود.»

در حالی که رژیم طاغوت بعد از قضیه خونین فیضیه، سـعی در مـنزوی کردن حضرت امام(ره) در عرصه‏ های گوناگون دینی‌، سیاسی، اجـتماعی و...داشت، شهید ربانی همراه با دیگر دوستان و شاگردان امام راحل سعی در مطرح کردن و شناساندن امام در مـحافل و مـجامع گوناگون داشت و در این راستا، از هیچ تلاش و کوششی فرو گذاری نکرد. آنان پس‌ از رحلت آیت ‏اللّه بروجردی سعی داشتند که حـضرت امام را به گونه ‏ای شایسته در جامعه مطرح کنند.

فعالیت های اجتماعی و سیاسی 

سخنرانی ها و خطابه‏ های آیت اللّه ربانی املشی قبل از انقلاب، شیوا، جذاب‌ و افشاگر جنایات ظالمین و بیانگر حق و حقیقت بود. بارها از طرف مأموران رژیم به ساواک برده شد و از او خواستند که تعهدی بسپارد تا در منبرهایش بحث سیاسی نکند اما اونپذیرفت و آنچه را وظیفه می دانست، بیان می کرد.

آیت اللّه‌ ربانی‌ املشی‌ از همان دوران کودکی کارهای سیاسی و اجتماعی‌ را دوست می داشت و بدان علاقه ‏مند بـود. وی در ۱۷ سالگی با وجود اینکه نمی توانست رأی بدهد و بـه‌ سن قانونی نرسیده بود، اما با این حال، در ماجرای انتخابات مجلس‌، به‌ نفع کاندیدای مورد حمایت آیت الله کاشانی در قم وارد عرصه سیاسی و اجتماعی شد و به حمایت‌ از او و مخالفت بـاکاندیدای مورد حمایت‌ رژیم‌ به صورت‌ جدی پرداخت و حتی‌ برای عرض‌ ارادت به همراه جمعیت طرفدار به‌ تهران، خدمت آیت اللّه کاشانی رفت که حاکی از علاقه‏ مندی ایشان به امور اجتماعی و سیاسی است. 

او با آغاز حرکت تاریخ ‏ساز حضرت امام خمینی (ره) در ۱۳۴۲ خورشیدی تا پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی، تلاشی پیگیر داشـت و هر مأموریتی که به عهده می گرفت، با دقت‌ و پشتکار در انجام آن همت می ‏گماشت. وی در مبارزات خونین روحانیت در دوران خفقان و استبداد رژیم پهلوی بارها به وسیله ساواک دستگیر و روانه زنـدان شـد اما هیچگاه این زندان ها و تبعیدها روحیه مقاوم و اسـتوار او را نشکست. او از جمله‌ افرادی‌ بود که در مخالفت و مبارزه با رژیم‏ شاه، زندان، تبعید و شـکنجه بـسیاری را تحمل کرد و با مقاومت و بردباری همچنان تا ‌پیروزی در نهضت حضوری فعال داشت؛ به گونه‏ ای که بـیش از ۶۰ مـورد امضای او در پای‌ اعلامیه‏ ها و بیانیه ‏ها در طول نهضت مقدس اسلامی در اسـناد انقلاب اسلامی موجود است.

مسوولیت ها و فعالیت های سیاسی

این‌ روحانی‌ مبارز و عنصر فعال نظام، پس از پیروزی انقلاب اسلامی همچنان در تلاش و فعالیت به سر برد و در راه حفظ دسـتاوردهای انـقلاب اسلامی در بذل آنچه در توان داشـت، هـرگز دریغ نکرد و در سنگرهای مختلف‌، خدمات ارزنده ‏ای را تقدیم اسلام و انقلاب کرد که برخی از مسوولیت های ایشان می توان به  نمایندگی مجلس‌ خبرگان قانون‌ اساسی از گیلان، نماینده خبرگان رهبری در خراسان و عضو هیات رییسه این مجلس، عضویت‌ در ستاد انقلاب فرهنگی، عضویت در شورای عـالی قضایی، دادسـتان کل کشور، عضویت در شورای نگهبان، امام جمعه موقت‌ تهران‌، ریاست شعبه اول دادگاه عالی و عضویت در جامعه مدرسین حوزه علمیه‌ قم‌ از بدو تأسیس تا زمان حیات که او از فعالان آن مرکز به شمار می رفت، اشاره کرد.

درگذشت

آیت الله‌ ربانی‌ املشی سرانجام پس از عمری‌ تلاش و مجاهدت‌ خالصانه‌ در راه اسلام، ۱۷‌ تیر ۱۳۶۴ در اثر یک بیماری در ۵۱ سالگی‌ درگذشت و در قم به خاک سپرده‌ شد.

منبع:

۱. پیشینه‌ تاریخی فرهنگی لاهیجان و بـزرگان آن، مـحمد علی قربانی، ص ۸۸۰؛ تربت پاکان قم، عبد الحسین جواهر کلام‌، ج ۳، ص ۱۸۶۹‌ و...

۲. کتاب‌ خاطرات‌ سیاسی تألیف محمد محمدی ری شهری