ملا احمد نراقی از علما و فقهای بزرگ شیعه بود که با تیزبینی و شجاعت کم‌نظیر و با یک بینش نوین حکومتی، وارد عرصه پرمخاطره اجتهاد و فقاهت شد و این موضوع ریشه‌دار و اصیل را از پراکندگی رهانید و بدان انسجام، استحکام و پویایی بخشید.  

احمد بن محمد مهدی نراقی در ۱۱۸۵ یا ۱۱۸۶ قمری در روستای نراق از توابع کاشان به دنیا آمد. نزد پدرش محقق نراقی علوم مختلف را فرا گرفت و در ۲۰ سالگی به همراه پدر و برخی شاگردانش برای کامل کردن درس های حوزوی به عتبات عالیات سفر کرد و در آنجا آخرین سال های درس وحید بهبهانی را تجربه کرد. او در نجف از مجلس درس اساتیدی همچون میرزا مهدی شهرستانی، سید مهدی بحرالعلوم و شیخ جعفر کاشف الغطاء استفاده کرد و در ۱۲۰۹ قمری به کاشان بازگشت و پس از وفات پدرش مرجعیت عام در کاشان به او واگذار شد.

فتوای جهاد علیه روس‌­­­ها

ملا احمد نراقی در زمان حکومت فتحعلی شاه قاجار زعامت شیعه را عهده ­دار بود. حکومت قاجار برای کسب مشروعیت برای حکومت خود، نیاز به حمایت علما داشت.

در همین دوره جنگ دوم ایران و روس به خاطر ابهامی که در تعیین خط مرزی وجود داشت، شروع شد. ملا احمد نراقی در این جنگ ها فرمان جهاد را صادر کرد و دسته‌ای از اهالی نیز به سرپرستی او نزد فتح‌علی‌شاه رفتند و به تظاهرات پرداختند. حتی در منابع تاریخی ذکر شده که وی به همراه عده ای دیگر از علما به سلطانیه رفته و  عملا در جنگ شرکت کرده و به دفاع از امنیت و استقلال کشور پرداخته است.

دیدگاه نسبت به حکومت

ملا احمد نسبت به مسایل اجتماعی و انحرافات عقیدتی موجود در جامعه احساس مسوولیت می­ کرد و با تمام تلاش به مقابله با اخباریون، صوفیه و شیخیه پرداخت. او استعداد شگرفی در زمینه دانش­ های اسلامی و شعر و ادب داشت و در آن رشته­ ها خبره و کاربلد بود. وی علاوه بر پژوهش­ هایی که در فقه استدلالی برای دانش پژوهان انجام داد و نوشته­ هایی نیز در اخلاق، برای مطالعه کنندگان عادی دارد.

نراقی فردی بود که شیخ مرتضی انصاری، از بنیان گذاران و مبتکران علم اصول در یکصدسال اخیر، پس از سه سال بهره مندی از کلاس درس او در کاشان، حوزه درسی وی را از دیگر حوزه ­های درسی ایران سودمندتر دانست.

نراقی در بخشی از کتاب خود به نام «عواید الایام فی بیان قواعدالاحکام و مهمات مسائل الحلال و الحرام» به بیان اندیشه­ اش پرداخته است و چنین می نویسد: «آفریدگار عالم افراد بنی­ نوع آدم را، قاطبه از نر و ماده خلقت کرده و بعد از آن یکی را تاج سروری بر سر نهاده ... نه این را شاید که با این مهانت [خواری] سر از کمند اطاعت پیچد و زبان به ناشکری دراز کند و نه آن را سزد که در مقام کفران نعمت تعدی و ظلمی به اسیران زیر دست خود کند».

در همین راستای بیان می­ دارد: «اصل مرتبه شاهی به تقدیر الهی باشد. پس بر او لازم است که در این حال تکلیف خود را بجا آورد و مراقب احوال بندگان و سرپرستی اعیال خداوند رحمان که به او سپرده بشود و هرگاه کوتاهی کند مواخذ خواهد بود».

وظیفه علما

همچنین در زمینه مشخص کردن وظیفه علما در هدایت مردم چنین بیان می­ دارد: «حق تعالی علما را هم از برای محافظت دین مردم و اصلاح دنیای ایشان در رفع دعاوی و مفاسد و اجحاف و تعدی و تجاوز از راه حق که باعث هلاک دنیا و آخرت می شود، قرار داده و در سلوک این مسلک و یافتن طریقه حقه پادشاه و غیرپادشاه به آنها محتاجند، پس چنانکه این فرقه... را از درگاه معدلت و خواست آن زمره عالیشان مجال گریز نیست، همچنین آن طبقه رفیع مکان را از التفات به این قوم گمنام و نشان و مداوا جستن از انفاس ایشان راه پرهیز نه».

نظریه ولایت فقیه

ملا احمد نراقی بحثی شفاف پیرامون «ولایت همه جانبه فقیه» جامع الشرایط دارد که به طور منسجم، مستدل و جامع در کتاب «عوائد الایام» مطرح کرد. البته این بحث همواره در کتاب های فقهی شیعه و در محافل علمی حوزه ها به طور پراکنده وجود داشته و مطرح شده است. چنان که ملا احمد به این نکته توجه داشته و در آغاز این بحث چنین می نویسد: «به تحقیق، من فقها و نویسندگان کتب فقهی را دیدم که در زمان غیبت، بسیاری از اموری را به حاکم وقت ارجاع می دهند و ولایت او را در اکثر کارها امضا می کنند اما در این خصوص هیچ دلیلی ارایه نمی دهند، اگر هم بعضی دلیل آوردند، دلیلشان ناتمام است. از طرفی با این که این مسأله خیلی مهم و سرنوشت ساز است، ولی متأسفانه منقح نشده است».

ملا احمد با تیزبینی و شجاعت کم نظیر و با یک بینش نوین حکومتی، وارد عرصه پرمخاطره اجتهاد و فقاهت شد و این موضوع ریشه دار و اصیل را از پراکندگی رهانید و بدان انسجام، استحکام و پویایی بخشید. او با تلاش فقیهانه، مقوله «ولایت فقیه» را از لابه لای متون فقهی، اصولی و کلامی استنباط کرد و بیرون کشید و به جامعه اسلامی تحویل داد.

آثار و تالیفات

از ملا احمد نراقی در علوم مختلف اسلامی تألیفات متعددی بجای مانده است. معراج السعاده، کتابی به زبان فارسی در اخلاق اسلامی از مشهورترین آثار او به‌شمار می‌رود. نراقی کتابی نیز به صورت کشکول به خصوص در علوم غریبه به نام الخزائن نوشته است که با تصحیح و تعلیق علی‌اکبر غفاری و حسن‌زاده آملی چاپ شده است. گفته شده وی به زبان عربی، عبری و لاتین تسلط داشت. همچنین تسلطش بر علوم مختلف باعث شده که کتاب‌های متنوعی تألیف کند. کتاب سیف الأمة و برهان الملة که در رد شبهات کشیش انگلیسی هانری مارتین نوشته شده را نشان از تسلط وی بر مذهب مسیحیت و حساسیتش در جواب‌گویی به افکار انحرافی دانسته‌اند.

درگذشت

ملا احمد در ۲۳ ربیع‌الثانی ۱۲۴۵ قمری بر اثر وبایی که نراق، کاشان و اطراف آن را فرا گرفته بود، از دنیا رفت. پیکر او به نجف منتقل شد و نزدیک آرامگاه پدرش در کنار مرقد مطهر امام علی(ع) به خاک سپرده شد.

منابع

۱- زندگینامه ملأ احمد نراقی؛ محمد حسین رسولی.
۲- زندگی و نقش فقاهتی ملأ احمد نراقی؛ سید احمد کاظمی موسوی.
۳- ملأ احمد نراقی بر بلندای قله دانش؛ سید محمد رضا حسینی.

۴-پرخاش، فرشته، «بررسی دیدگاه ­های سیاسی اجتماعی علمای حوزه نجف در انقلاب مشروطیت»، دانشگاه خوارزمی، ۱۳۹۸.

۵-میرزا ابوالقاسم قمی، «[رد بر میرزا عبدالوهاب منشی الممالک]»، نسخه دست نوشته فارسی