پانزده خرداد نقطه عطفی در تاریخ نهضت امام خمینی است که مردم را وارد صحنه دفاع از اسلام و مرجعیت تشیع کرد. نهضت روحانیت که از سال 1341 همراه با طرح لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی از سوی دولت علم آغاز شد، با حمله رژیم مزدور شاه در روز دوم فروردین سال 1342 به مدرسه فیضیه ادامه یافت.

سخنرانی پر شور امام خمینی (ره) در مدرسه فیضیه در روز عاشورا مصادف با دوازدهم خرداد 1342 که به مناسبت چهلم شهدای فیضیه بود این نکته را بخوبی ثابت کرد که وی بخوبی دشمن اصلی ملت را شناخته و او را نشانه رفته است. مراسم عزاداری محرم آن سال به مناسبت بزرگداشت شهدای فیضیه حال و هوای خاصی پیدا کرد، در نوحه های دسته های عزادار این شعارها به گوش می رسید.

هر روزش عاشورا فیضیه قتلگاه

واویلاه، واویلاه

واویلاه، واویلاه(1)

در راهپیمایی صبح تهران آن روز مردم تهران این شعارها را تکرار می کردند.(2)

خمینی بت شکن، ملت طرفدار تو

می رود، می رود، دشمن خونخوار تو

خمینی، خمینی، خدا نگهدار تو

بمیرد، بمیرد، دشمن خونخوار تو

سخنرانی امام خمینی در مدرسه فیضیه

نهضت در بعدازظهر روز عاشورا با سخنرانی امام خمینی در مدرسه فیضیه به اوج خود رسید.

امام سخنان خود را اینگونه آغاز کرد

«الان عصر عاشورا است. گاهی که وقایع روز عاشورا را از نظر می گذرانم این سؤال برایم پیش می آید که اگر بنی امیه و دستگاه یزید بن معاویه تنها با حسین(ع) سر جنگ داشتند آن رفتار وحشیانه و خلاف انسانی چه بود که در روز عاشورا نسبت به زن های بی پناه و اطفال بی گناه مرتکب شدند؟ زنان و کودکان چه تقصیر داشتند!؟ طفل شش ماهه حسین(ع) چه کرده بود؟ (گریه حضار) به نظر من آنها با اساس کار داشتند، بنی امیه و حکومت یزید با خاندان پیغمبر مخالف بودن ...»

امام با اشاره به شهادت یکی از طلاب در حمله به مدرسه فیضیه نتیجه گیری کرد که رژیم شاه «با اساس اسلام و روحانیت مخالف است» آنگاه خطر رژیم اسرائیل را گوشزد کرد و به رد سخنان شاه علیه روحانیت در سفرش به قم پرداخت و با اشاره به دستگیری علما و وعاظ تهران اظهار داشت که سازمان امنیت از آنها خواسته است در سخنرانی های خود به سه موضوع نپردازند.

1 از شاه بدگویی نکنند.

2 به اسرائیل حمله نکنند.

3 نگویند که اسلام در خطر است.

در این سخنرانی امام رسما شاه را به محاکمه کشید.(3) و همین باعث شد که رژیم به فکر دستگیری ایشان بیفتد و در نیمه شب دوازده محرم 1383 برابر با پانزده خرداد 1342 ش. امام را دستگیر و به تهران بردند. روز آن مردم قم، تهران، شیراز، ورامین و مشهد در اعتراض به این دستگیری به راهپیمایی پرداختند و گروه زیادی از مردم در تهران، ورامین و قم به شهادت رسیدند.

حضور زنان در اعتراض به دستگیری امام
جمعیت معترض به دستگیری امام خمینی در قم از اقشار مختلف بودند، و همه در صحن مسجد اعظم به دفاع از مرجع و رهبر خود پرداختند. مورخان انقلاب اسلامی تصریح کرده اند که برای اولین بار زنان در نهضت امام خمینی(ره) همراه مردان حاضر بودند و این خود نقطه عطفی در مبارزات ضد رژیم شاه بود.

مرحوم دوانی می نویسد:

«برای نخستین بار در تاریخ نهضت روحانیت زنان با ایمان قم نیز در کنار مردان در حالی که بسیاری کودکان خردسال خود را در بغل داشتند به جمع تظاهرکنندگان خشمگین پیوستند صحن حضرت معصومه و میدان آستانه و اطراف حرم و خیابان ها از وجود دهها هزار مرد و زن، پیر و جوان موج می زد جمعیت مرد و زن به خیابان ها ریختند تا با راهپیمایی خود به نفع آیت اللّه خمینی شعار دهند و دستگاه جبار را به باد نفرین و لعنت بگیرند، تا بدین گونه سهم خود را در این حادثه بزرگ ادا کنند.»(4)

مورخ انقلاب اسلامی سیدحمید روحانی در این باره می نویسد:

«نقش زنان غیور و مسلمان قم در جنبش و شورش ضد حاکم چشمگیرتر بود ... بسیاری از این زنان فداکار و انقلابی، کودکان شیرخوارشان را همراه آورده بودند ... ورود زنان به صف تظاهرکنندگان از جان گذشته، مردان را تکان داد و به خروش افکند.»(5)

همچنین یک شاهد عینی از حضور زنان در این نهضت چنین گزارش می دهد: زنان پیشاپیش مردان هر یک خنجری در کف گرفته و به آهنگ شعار مردان، خنجر را بالا می بردند و منظره ای با شکوه به وجود آورده بودند کم کم حوصله از ماندن در صحن سر رفت، اول زن ها به تظاهرات خیابانی از صحن بیرون ریختند و سپس مردها. یک مرتبه گروهی پیراهن سیاه آمدند جلو مردم و افتادند به جان شیشه ها و درهای مغازه های بسته. هنوز چند قدمی مردم از صحن دور نشده بودند که طنین مسلسل پلیس در هوا پیچید و به جای اینکه به پیراهن سیاه ها شلیک شود، به سینه زنان و مردان که فقط شعار می دادند و راه می رفتند آتش شد.(6)

گزارش ساواک و شهربانی از حضور زنان
حضور زنان چنان چشمگیر بوده است که شهربانی و ساواک در باره آن گزارش داده اند. در گزارش ساواک قم در ساعت 9 صبح 15 خرداد چنین آمده است:

«جمعیت هنوز در صحن باقی است زنان در مسجد اعظم به نفع خمینی اجتماع نموده اند روحانیون طراز اول در منزل حاج سید احمد زنجانی مجتهد جلسه مشورتی دارند.»(7)

در گزارش شهربانی به تاریخ 27/3/42 که در باره وقایع 15 خرداد تنظیم شده نیر چنین آمده است.

«زن ها را هم به دنبال آنها(مردان) حرکت می دادند و تعدادی قمه و قداره زیر چادرهای زن ها و تعدادی هم در یک کیسه شکری ریخته ... بین افراد خود تقسیم وارد صحن می شوند ...»(8)

این دو گزارش حکایت از حضور فعال و تأثیرگذار زنان در قیام 15 خرداد برای دفاع از اسلام و مرجعیت تشیع دارد.

شهادت زنان در نهضت 15 خرداد
در وقایع 15 خرداد زنان جزو اولین کسانی بودند که در صف شهدای دفاع از اسلام قرار گرفتند.

«شیر زنان شهر قم که در صف مقدم تظاهرکنندگان حرکت می کردند قبل از دیگران هدف گلوله واقع شدند ... مزدوران شاه به قتل عام توده ها دست زدند، به خرد و کلان، پیر و جوان، زن و مرد رحم نکردند.»(9)

یک گزارشگر حاضر در صحنه حوادث روز 15 خرداد چنین می نویسد:

«مردم اول ریختند منزل سایر علما و بعد از آن به حضرت معصومه و هر کس (که مطلع شد امام دستگیر شده) آمد ... در اولین قدم دو زن و یک مرد روزنامه فروش به نام سیدحسین در خون غلطیدند و بعد چون کشته ها پشته شد شماره کشته ها و شناختن آنها ممکن نشد.»(10)

در اعلامیه نهضت آزادی که به مناسبت چهلمین روز واقعه 15 خرداد نگاشته شده به حضور زنان و شهادت آنان در این حرکت اشاره شده و چنین آمده است.

«اکنون چهل روز از شهادت عزیزان ما می گذرد خانواده های بی شماری از کشتار نان آوران و نور چشمان خود داغدار و عزادارند. چه بسا افرادی که به وسیله دستگاه سیاه دیکتاتور زنده زنده به گور شدند. چقدر زنان و اطفال بی گناه از بین رفتند، چه سینه هایی که هدف گلوله قرار گرفت.»(11)

نقش زنان در پناه دادن به اعتراض کنندگان
در هنگامی که کشتار مردم قم آغاز شد گروهی در برابر تیر و گلوله ها مانند برگ های زرد پاییزی به زمین می ریختند

و به شهادت می رسیدند و به ناچار به کوچه ها پناه می بردند و در آنجا نیز مورد حمله قرار می گرفتند یک شاهد عینی مشاهدات خود را چنین گزارش می دهد.

«راه گریز از هر سو به روی ما بسته بود به ناچار به کوچه بن بست نمازی پناه بردیم ولی جلادان در آنجا نیز دست از سر ما بر نداشتند و ما را به مسلسل بستند مرگ را در چند قدمی خود می دیدیم که ناگهان درب خانه ای باز شد زنی آشفته و اشک ریزان ما را به داخل خانه فرا خواند. فقط 12 نفر از ما با ورود به آن خانه از چنگال جلادان نجات یافتیم من از پنجره ناظر اوضاع کوچه بودم کاش می مردم و آن منظره دلخراش و جانکاه را نمی دیدم!... فقط در همان کوچه نمازی که من شمردم 32 نفر افتاده بودند عده ای مجروح و عده بیشتری شهید، ناله جان خراش مجروحین به آسمان می رفت.»(12)

این حضور زنان در صحنه انقلاب بعدها نیز ادامه داشت یادم نمی رود در صبح روز بیستم دی ماه 1356 پس از کشتار مردم قم در روز قبل از آن در چهار راه شهدا، طلاب در منزل مرحوم آیت اللّه العظمی محمدرضا گلپایگانی جمع شده بودند در جمع آنها با فاصله ای کم خانمی دیده می شد وقتی از حضور وی در آنجا سؤال شد پاسخ داد من هم برای دفاع از اسلام به اینجا آمدم در همان روز زمانی که مأموران گاز اشک آور به بیت آیت اللّه گلپایگانی پرتاب کردند همسایگان از زن و مرد بالای پشت بام آمده و کمک می کردند که برای تخفیف سوزش گاز اشک آور آتش تهیه دیده و سیب زمینی در اختیار طلاب قرار می دادند در همان روز پس از سخنرانی آیت اللّه یزدی به نمایندگی از مراجع در همان منزل آنجا را ترک کردیم و با جمعی از دوستان به طرف مدرسه امام صادق(ع) در گذر قلعه می رفتیم در یکی از کوچه ها دو خانم جلو ما را گرفته و التماس می کردند به طرف مدرسه نروید و به منزل ما بیایید زیرا مأموران در کوچه گذر قلعه هستند و شما را دستگیر می کنند و بر آن اصرار داشتند و پاسخ ما این بود که الان از مقابل آنها رد شدیم و با ما کاری نداشتند شما نگران نباشید.

این حضور و تلاش بود که در سال 1356 ش، به سرعت گرایش به نهضت امام خمینی اوج گرفت و رژیم پهلوی سرنگون شد.

پی نوشتها:
 

1. روحانی سیدحمید، نهضت امام خمینی، ج1، ص433.

2. همان، ص433 و 437.

3. همان، ص456 و 460.

4. دوانی، علی، نهضت روحانیون ایران، ج4، ص49، بنیاد امام رضا(ع).

5. نهضت امام خمینی، ج1، ص476.

6. همان، ص481.

7. منصوری، جواد، تاریخ قیام 15 خرداد به روایت اسناد، ج2، ص16، سند4/ 15، انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.

8. همان، ص18، سند 19/4.

9. دوانی، ج4، ص51.

10. روحانی، ج1، ص481.

11. دوانی، ج4، ص16، اطلاعیه به تاریخ 22/4/1342.

12. نهضت امام خمینی، ج1، ص480.

منبع : مجله  پیام زن  خرداد 1388 - شماره 207 / نویسنده : علی اکبر ذاکری