خطبه های رهبر معظّم انقلاب درباره عید سعید فطر
محمد مهدی قربانی

چکیده
عید فطر، یکی از عظیم ترین مناسبت های اسلامی است، که در بیانات رهبر معظّم انقلاب، از آن به مایه ازدیاد شرف امت اسلامی، ارزش بخشیدن خدا به عبادت بندگان، روز اعتصام دسته جمعی به جبل الله، مایه کرامت پیامبر و دینش، ذخیره ای برای وحدت و معنویت در اسلام و... یاد شده است. به تعبیر ایشان، این روز بزرگ، برخلاف بسیاری از رسوم بین المللی که جنبه سیاسی محض دارند، دارای مراسمی معنوی و بین المللی است که ظرفیت بالای آن، موجب شده است که مسلمین، از آن به عنوان نقطه اتّحاد، تنبّه و بازگشت به خود و خدا استفاده کنند.

کلید واژه ها: عید فطر، مقام معظّم رهبری، بیانات رهبر معظّم انقلاب.
اشاره
عید در لغت از ماده عود به معنی بازگشت است. بنابراین به روزهایی که مشکلات از قوم و جمعیتی برطرف شده و به پیروزی ها و راحتی های نخستین بازگشت می کنند، عید گفته می شود. به همین جهت، در اعیاد اسلامی، به مناسبت اینکه در پرتو اطاعت یک ماه مبارک رمضان یا انجام فریضه حج یا... صفا و پاکی فطری نخستین به روح و جان انسان، باز می گردد و آلودگی ها که برخلاف فطرت است، از میان می رود، عید گفته شده است.1

عید فطر، یکی از دو عید بزرگ اسلامی است و مسلمانان که ماه رمضان را به روزه گذرانده و از خوردن و آشامیدن و بسیاری از کارهای مباح دیگر امتناع ورزیده اند، اکنون پس از گذشت این ماه، در نخستین روز ماه شوال، اجر و پاداش خود را از خداوند می طلبند؛ اجر و پاداشی که خود خداوند به آنان وعده داده است.

بنابراین، عید فطر، روز با عظمتی است؛ همچنان که مسلمین در قنوت نمازهای خود، نُه مرتبه خدا را به حق این روز قسم می دهند، که وارد در خیرات و از دایره شرور خارج شوند.

آیات قرآن و همچنین روایات فراوانی هم در این زمینه وارد شده است که بیانگر اهمیت این عید بزرگ اند، اما در این بین، فرمایش های رهبر معظّم انقلاب، در سال های گذشته ـ که البتّه برگرفته از همان آیات و روایات است ـ به خوبی و با زبان روز، مبین این مسئله است و به یاری خداوند در ادامه به نمونه هایی از آن اشاره خواهد شد.

تفسیر نمونه، ج 5، ص 131.
بیانات مقام معظم رهبری در خطبه های نماز عید فطر
قسم دادن خدا به روز عید فطر نشانه عظمت آن

کار معنوی و مجاهدت با نفس در این ماه، به صاحبان همت و صاحبان اراده، که شما مردم عزیز هستید و روزه را تحمل کردید، احساس شادی و مسرت معنوی می بخشد. این هم یکی از خصوصیات کار برای خدا و تلاش و مجاهدت للَّه است که صاحب آن، با وجود تحمل مشکل و تحمل زحمت، احساس شادی می کند و خداوند این شادی را متصل کرده است به شادی روز عید فطر؛ که در عظمت این روز همین بس که شما در قنوت های نُه گانه این نماز پربرکت، خدا را قسم می دهید به این روز «أسْئَلُک بِحَقِّ هَذَا الْیوْمِ»1 ـ این نشان دهنده رتبه بالای این روز است. (بیانات در دیدار مسئولان نظام و سفرای کشورهای اسلامی، 18/05/ 1391)

عید فطر مایه ازدیاد عزّت و شرف امّت اسلامی
مهم این است که قدر این موقعیت ها را بدانیم. خداوند متعال عید سعید فطر را برای امت اسلام و برای پیامبر عظیم الشأن مایه عزت و ذخر و شرف و کرامت قرار داد: «و لمحمّد صلی الله علیه و آله ذخراً و شرفاً و کرامةً و مزیدا؛ مایه ازدیاد عزت و شرف امت اسلامی و پیامبر عظیم الشأن است.»2 این بسته به این است که ما مسلمان ها، با این موقعیت ها و با این مناسبت ها چگونه رفتار کنیم. ملت های مسلمان می توانند ماه رمضان را و عید فطر را وسیله ای قرار بدهند برای عزت؛ نردبانی قرار بدهند به سمت علوّ معنوی و مادی و عزت دنیا و آخرت. باید بیدار باشیم، باید از این موقعیت ها استفاده کنیم. (بیانات در خطبه های نماز عید سعید فطر، 29/05/1391)

ارزش بخشیدن خدا به عبادت بندگان با رحمت خود
باید از خدای متعال بخواهیم که عبادات مردم عزیز را در این ماه، با قبول خود و لطف ویژه و خاص خود، ارزش و اعتبار ببخشد؛ همچنان که در دعای صحیفه سجادیه آمده است: «یا مَنْ یجْتَبِی صَغِیرَ مَا یتْحَفُ بِهِ، وَ یشْکرُ یسِیرَ مَا یعْمَلُ لَهُ... یا مَنْ یدْعُو إِلَی نَفْسِهِ مَنْ أَدْبَرَ عَنْهُ».3 این دعایی است که امام سجاد علیه السلام در مثل امروزی، روز عید فطر، آن را می خواندند و تعلیم دادند که بخوانند.

یک گام به سمت خدا بردارید، خدای متعال شما را به خود نزدیک می کند. آن کسانی که به حقیقت، به معنویت، به خدا و به دین پشت کرده اند، خدای متعال از روی رأفت و رحمت، آنها را دعوت می کند و فرا می خواند؛ این لطف و رحمت الهی است. جوان های عزیزمان نورانیت هایی را که در این ماه به دست آوردند، ان شاءاللّه برای خود حفظ کنند؛ این ذخیره را برای تمام طول عمر و لااقل برای این یک سال تا عید فطر آینده و تا ماه رمضان آینده، برای خود نگه دارند. انس با قرآن را، توجه به خدا را، ذکر را، حضور در صحنه هایی که خدای متعال دوست می دارد بندگانش در آن صحنه ها حضور پیدا کنند ـ چه صحنه های مربوط به درون خود ما، چه آنچه که مربوط به گستره دنیای اسلام و جامعه ما و امت اسلامی است ـ برای خود نگه داریم، حفظ کنیم؛ و خدای متعال هم برکت خواهد داد. (بیانات در خطبه های نماز عید سعید فطر، 29/05/1391)

عید فطر، روز اعتصام دسته جمعی به حبل الله
[خصوصیات روز عید فطر] خصوصیت دوم هم در همین نماز شما متجلی است. روز عید فطر تجسم و نمایش انسجام حقیقی و قلبی ملت است؛ وحدت ملت، اعتصام دسته جمعی به حبل اللَّه،4 از چیزهایی است که بسیار باارزش است. این را بایستی به عنوان یک درس رمضانی برای خودمان حفظ کنیم که این هم محصول همان معانی معنوی ماه رمضان است. بخصوص که ماه رمضان ما مسلمان ها ـ به خصوص ما ملت ایران به برکت امام بزرگوارمان ـ شامل روز قدس است که روز قدس یکی از آن جلوه های حقیقی اتحاد و انسجام دنیای اسلام است. ( بیانات در دیدار کارگزاران نظام در روز عید سعید فطر، 10/07/1387)

وحدت مسلمین در عید فطر وسیله کرامت و شرف پیامبر صلی الله علیه و آله
نماز عید فطر هم مظهری از همین وحدت در هر نقطه ای از نقاط دنیای اسلام است. لذا در این دعایی که ما در قنوت می خوانیم «الَّذِی جَعَلْتَهُ لِلْمُسْلِمِینَ عِیداً وَ لِمُحَمَّدٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ ذُخْراً وَ شَرَفاً [وَ کرَامَةً] وَ مَزِیداً؛ برای وجود مقدس نبی اکرم این عید یک ذخیره است، وسیله شرف است، وسیله کرامت و ازدیاد مقام عالی متعالی آن وجود مقدس است.»5 کی این خصوصیات حاصل می شود؟ آن وقتی که این عید، عید آشتی کنان دل های مسلمانان با یکدیگر باشد. هم در ابعاد ملی این حرف صادق است، هم در ابعاد وسیع امت اسلامی این حرف صادق است. در ابعاد ملی هم چنانی که ملت بزرگ ما در طول سالیان پس از انقلاب تا امروز تجربه کرده است، اتحاد و اتفاق کلمه، وسیله عزت اوست، وسیله قدرت اوست. (بیانات در دیدار کارگزاران نظام به مناسبت عید سعید فطر، 21/07/1386)

روز عید فطر، مایه کرامت پیامبر صلی الله علیه و آله و دینش
این عید سعید فطر را به همه امت بزرگ اسلامی و به ملت عزیز ایران و به شما حضار گرامی و میهمانان عزیز و سفرای کشورهای اسلامی که در جلسه حضور دارند، تبریک عرض می کنم. هم چنانی که در دعای قنوت نماز عید بارها تکرار کرده ایم، خدای متعال این روز را برای پیغمبر برگزیده اش «ذُخْراً وَ شَرَفاً [وَ کرَامَةً] وَ مَزِیداً؛ ذخیره قرار داد و مایه شرف و کرامت، و مایه افزایش نور و بهاء معنوی آن بزرگوار و دینش قرار داد.»6 روز عید فطر، روز بزرگی است و روز امت اسلامی است. و امروز امت اسلامی به مایه های اشتراک و وحدت و احساس عزت و عظمت، بیش از همیشه نیازمند است. (بیانات در خطبه های نماز عید سعید فطر، 02/08/1385)

عید واقعی از آن تحصیل کنندگان مغفرت الهی
عید سعید فطر را به همه آحاد ملت مسلمان ایران و به همه امت اسلامی و به شما نمازگزاران عزیز تبریک عرض می کنم. گذراندن ماه رمضان با عبادت، با روزه داری، با توسل و ذکر و خشوع و ورود در روز عید فطر، برای مؤمن یک عید به معنای حقیقی است. این عید از جنس جشن های مادی دنیوی نیست؛ این عیدِ رحمت خداست؛ این عیدِ مغفرت الهی است؛ این عیدِ شکر و سپاس مردمی است که موفق شده اند ماه رمضان را با عبادت حق و با ورود در ضیافت پُرشکوه الهی به سلامت و عافیت بگذرانند و در ماه رمضان در حد وسع و توان و امکان خود، از ذکر و دعا و توسل و خشوع و روزه و نماز بهره ببرند. این عیدِ مسلمانانی است که پایان یک دوره عبادت و ریاضت را با امید مغفرت و پاداش الهی به روز فطر رسانده اند.

در روایتی است از سُوید بن غَفَله ـ که از دوستان امیرالمؤمنان است و درباره او این طور گفته اند که «من کان من اولیاء امیرالمؤمنان؛ از نزدیکان امیرالمؤمنان بوده است.» ـ که می گوید روز عید فطر در خانه امیرالمؤمنان بر او وارد شدم «فاذا عنده فاثور ای خوان؛ در مقابل او سفره ای گسترده شده بود و حضرت مشغول غذا خوردن بودند» «و صحفة فیها خطیفة و ملبنة؛ غذای بسیار متواضعانه ای در مقابل حضرت گذاشته شده بود.» «خطیفة» غذایی است که در حداقل امکان برای کسی تهیه می شود؛ مثلاً مقداری شیر و مقداری آرد مخلوط می کردند؛ غذای کاملاً فقیرانه. «فقلت یا امیرالمؤمنان یوم عید و خطیفة؟؛ عرض کردم یا امیرالمؤمنان! شما روز عید چنین غذای کم اهمیت و کم ارزشی می خورید؟» معمول این است که در روزهای عید، مردم بهترین غذاهای خود را می خورند؛ شما به این غذا اکتفا کردید؟ «فقال: انّما هذا عید من غفر له؛ فرمود: امروز، روز عید است؛ اما برای کسانی که مورد مغفرت الهی قرار گرفته باشند.»؛7 یعنی عید بودنِ امروز به خوردن غذاهای رنگین و دل خوش کردن به شادی های کودکانه نیست؛ این عید واقعی است برای کسانی که بتوانند و توانسته باشند مغفرت الهی را برای خودشان تحصیل کنند. در یک جمله دیگر امیرمؤمنان صلی الله علیه و آله فرمود: «انّما هو عید لمن قبل اللَّه صیامه و شکر قیامه؛ عید فطر، عید است برای کسی که خدا روزه او را مورد قبول قرار دهد و نماز و عبادت او را مورد شکر و سپاس خود قرار دهد.» «و کلّ یوم لا یعصی اللَّه فیه فهو یوم عید؛ آن روزی که من و شما این توفیق را پیدا کنیم که هیچ معصیتی از ما سر نزند، روز عید و شادمانی است».8

البته گفته شده است در عید فطر به یکدیگر تحیت بگویید؛ لباس های تازه خود را بپوشید؛ آن روز را روز عید و شادمانی بدانید؛ اما جوهر این عید عبارت است از توجه به معنویت و طلب مغفرت و درخواست رحمت پروردگار. (بیانات در دیدار کارگزاران نظام، 13/08/1384)

ذخیره شرف و کرامت عید فطر برای پیامبر صلی الله علیه و آله
در دعای قنوت نماز عید فطر می خوانیم که «اسألک بحقّ هذا الیوم الّذی جعلته للمسلمین عیدا»؛ این روز را خدای متعال عید مسلمانان قرار داده است؛ یعنی روزی که برای مسلمانان همواره خاطره انگیز است: اجتماع مردم، آشنایی مردم با یکدیگر و نو کردن روز و روزگار و روش زندگی. در دنباله این جمله می خوانیم که «و لمحمّد صلی الله علیه و آله ذخراً و شرفاً و کرامتاً و مزیدا؛ برای پیغمبر ذخیره، شرف، کرامت و مزید است؛ مایه افزایش و گسترش میراث معنوی پیغمبر است.»9 ما امت اسلامی چه زمانی می توانیم این روز را به معنای حقیقی خود برای خودمان عید قرار بدهیم و برای پیامبر مکرّممان مایه شرف و سربلندی بسازیم؟ آن وقتی که به اشاره دست پیغمبر توجه کنیم و بر طبق آن حرکت کنیم. (بیانات در دیدار کارگزاران نظام، 24/08/1383)

از دست رفتن نشاط یک ملت، اولین اثر تفرقه
دنیای اسلام از عید فطر به عنوان یک نقطه اتّحاد، تنبّه و بازگشت به خود و خدا استفاده کند. این چیزی است که امروز دنیای اسلام به آن نیازمند است. بعد از همه تحلیل ها و فراتر از همه سلسله علل و عوامل برای گرفتاری هایی که امروز دنیای اسلام با آن مواجه است، انسان اساس را در تفرق مسلمین مشاهده می کند. مسلمین اگر با هم مجتمع باشند، دل آنها هم گرم خواهد شد و مرعوب دشمنان خود قرار نمی گیرند. هرکس که مرعوب قدرت های مسلط بین المللی است، به خاطر این است که احساس تنهایی و بی پشتیبانی می کند. اگر دولت و ملتی مرعوبند، علت، همین است؛ اگر افرادی مرعوبند، علت، همین است. اگر ملت ها و دولت های اسلامی به یکدیگر احساس دلگرمی کنند؛ دولت ها ببینند که ملت هایشان پشت سر آنها ایستاده اند؛ ملت ها ببینند که دولت ها عازم بر احقاق حقّند؛ ملت ها ببینند که ملت های برادر، با آنها هم دل و هم صدایند؛ آنگاه رعبی که استکبار در دل های بعضی از ملت ها و رؤسای دولت ها انداخته است، دیگر جایی نخواهد داشت. اولین اثر اتحاد این است که انسان احساس قدرت می کند. اولین اثر تفرق این است که باطن انسان را تهی می کند: «وَتَذْهَبَ رِیحُکمْ»؛10 طراوت و نشاط یک انسان و یک ملت را از آنها می گیرد. ما باید این درس را در درون کشور خود رعایت کنیم. (بیانات در دیدار کارگزاران نظام، 25/09/1380)

لزوم استفاده شخصی و عمومی از عید فطر
عید فطر، یکی از عظیم ترین مناسبت های اسلامی است. دنیای اسلام، روز عید فطر را به معنای حقیقی عید می داند و عید می گیرد؛ و این چیزی است که اسلام برای امّت اسلامی خواسته است: «جعله اللَّه لکم عیدا و جعلکم له اهلا؛ خدای متعال امروز را برای امّت اسلامی عید قرار داد و آنها را شایسته این عید دانست.»11 آنچه مهم است، بخش دوم قضیه است. ما باید از این هدیه الهی استفاده کنیم؛ هم استفاده شخصی، به معنای راه دادن نور معرفت و توبه و انابه به دل های خودمان، که اگر از عالم معرفت و محبّت الهی دریچه ای بر روی دل های خودمان باز و اندرون خود را نورانی کنیم، بسیاری از تاریکی ها و گرفتاری های دنیای بیرون هم حل خواهد شد؛ چون دل انسان هاست که سرچشمه خوبی ها و بدی هاست ـ در اعمال و رفتار و مناسبات اجتماعی و بین المللی آنها ـ و هم استفاده عمومی بکنیم. (بیانات در خطبه های نماز عید سعید فط، 25/09/1380)

شباهت روز عید فطر به روز قیامت
روز عید فطر ـ همچنان که در روایت امیرالمؤمنان علیه السلام هست ـ به روز قیامت تشبیه شده است؛12 یعنی روز پاداش. ان شاءاللَّه این اجتماع عظیم شما در این مراسم معنوی و عبادی و سیاسی، توجه و رحمت الهی را به سوی شما جلب کند و ملت ایران و مسئولان کشور و همه کسانی که در هر نقطه ای از کشور و در هر بخشی از بخش های عظیمِ تلاشِ این ملت مسئولیتی دارند، بتوانند با توکل به خداوند متعال، با توجه به راهنمایی های الهی در قرآن و در کلمات اهل بیت علیهم السلام و به دنبال انگشت اشاره مرد بزرگِ معنوی دوران ما و جانشین پیامبران ـ امام بزرگوارمان ـ این راه را ادامه دهند و ان شاءاللَّه سعادت ملت و آینده این کشور را تأمین کنند. (بیانات در دیدار کارگزاران نظام و سفرای کشورهای اسلامی، 07/10/1379)

عید فطر ذخیره ای برای وحدت و معنویت در دنیای اسلام
عید سعید فطر شاید برجسته ترین خصوصیتش این است که مراسمی معنوی و بین المللی است. برخلاف بسیاری از رسوم بین المللی که جنبه سیاسی محض دارد، این رسم بین المللی جنبه معنوی بارز و نمایانی دارد. در دعای قنوت عید فطر می خوانیم: «اسئلک بحقّ هذا الیوم الّذی جعلته للمسلمین عیدا و لمحمّد صلی الله علیه و آله ذخراً و شرفاً و کرامةً و مزیدا؛ این روز، عید همه مسلمانان و مایه شرف اسلام و پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و عزّت اسلام و ذخیره ای تمام نشدنی در طول تاریخ است.»13 با این چشم به عید سعید فطر نگاه کنیم. امروز ملت اسلامی بزرگ ما به این ذخیره نیازمند است. از این ذخیره، دو چیز باید مورد استفاده مسلمانان قرار گیرد: اول، وحدت و نزدیکی مسلمین است و دوم، توجه به معنویت در دنیای اسلام است. در دنیای اسلام، هر دو عاملِ تکامل بخش و پیش برنده، مورد خدشه قرار گرفته است. امروز وحدت مسلمانان با ایجاد تفرقه های مذهبی، فرقه ای، نژادی، ناسیونالیسم های گوناگون، قومیت های مختلف و شعارهای انحرافی، مخدوش شده است. مسلمانان بر فراز همه شعارهای خود ـ چه شعار قومیت، چه شعار مذاهب اختصاصی خودشان، چه شعارهای مربوط به سیاست های خودشان ـ باید شعار وحدت و یکپارچگی امّت اسلامی را قرار دهند. امروز برای آنها یکی از کارآمدترین شعارها این است. می دانیم که استعمار و استکبار و دست قدرت های بیگانه همیشه سعی کرده است با انواع و اقسام حیل، این وحدت را درهم بشکند؛ که یکی از خبیث ترین حیله ها، حیله غصب سرزمین فلسطین و کاشتن شجره خبیثه ی14 صهیونیسم در سرزمین اسلامی فلسطین ـ یعنی در قلب ملت های مسلمان و کشورهای اسلامی ـ بوده است.

نقطه دوم هم معنویت است. استعمارگرانی که آمدند سرمایه های ما را ـ نفت ما را، استقلال ما را، عزت ما را، وحدت و یکپارچگی ما را ـ به دست چپاول و غارت سپردند، معنویت ما را هم به یغما بردند و در دنیای اسلامی، مادیتِ خودشان را به صورت فرهنگ های گوناگون و مبانی باطل گستراندند. امروز باید بازگشت به معنویت اسلام، به حقیقت اسلام و روحانیت دین، شعار مسلمانان باشد. امروز مسلمانان به این احتیاج دارند. اگر ما امروز وحدت می داشتیم و اگر به معنویت اسلام تکیه می کردیم، دشمن نمی توانست با این وضوح ملت فلسطین را در خانه خودش این گونه مورد شکنجه و فشار و تعقیب و آزار قرار دهد. (بیانات در خطبه های نماز عید سعید فطر، 07/10/1379)

عید فطر، روز عبادت و تقرّب به خدا
خدای متعال، مراسم با عظمت این ماه [رمضان] را این گونه مقرر فرموده است که به آسانی و سادگی پایان نپذیرد. در پایان این ماه ـ که ماه عبادت است ـ روزی را قرار داده است که روز عید باشد، روز اجتماع باشد، روز بزرگی باشد؛ برادران مسلمان به هم تهنیت بگویند؛ موفقیت های ماه رمضان را قدر بدانند؛ میان خود و خدا محاسبه کنند؛ آنچه را که در این ماه شریف ذخیره آنها شده است، برای خودشان حفظ کنند. آن روز، روز عید فطر است. لذا روز عید فطر هم اگرچه عید است؛ اما روز عبادت و توسل و تذکر و تقرب به خداست که با نماز شروع می شود و با دعا و توسل و ذکر پایان می پذیرد. این روز را قدر بدانید؛ ذخیره تقوا را مغتنم بشمارید و عید فطر را بزرگ بدانید.

امروز در قنوت نماز، نُه مرتبه به خدا عرض کردید: «اللّهم انی اسألک خیر ما سألک منه عبادک الصّالحون؛ بهترین چیزی را که بندگان صالح خدا از او طلب می کنند، به ما عطا کن». «و اعوذ بک مما استعاذ منه عبادک المخلصون؛ و از آنچه که بندگان مخلص خدا، به خدا پناه می برند، ما نیز به خدا پناه می بریم.» آنچه که شما خواسته اید، رضای خداست، تقرب به خداست، توفیق عمل برای خدا و توفیق عبودیت الهی است. آنچه که شما از آن به خدا پناه برده اید، بندگی نفس است، بندگی هوی است، بندگی غیر خداست، شرک به پروردگار است. (بیانات در خطبه های نماز عید فطر، 28/10/1377)

عید فطر ذخیره، مایه شرف، کرامت و سربلندی پیامبر صلی الله علیه و آله
عید سعید فطر را به همه شما حضار عزیز ـ نمازگزاران ـ به همه ملت ایران و به همه مسلمانان جهان تبریک عرض می کنم. عیدی که طبق دعای مأثور قنوت نماز، عرض می شود: «الّذی جعلته للمسلمین عیدا و لمحمّد صلی الله علیه و آله ذخراً و شرفاً و کرامةً و مزیدا، عید مسلمانان و ذخیره و مایه شرف و کرامت و سربلندی پیامبر عظیم الشّأن اسلام است». (بیانات در دیدار کارگزاران نظام، 28/10/1377)

لزوم پیشرو و مشعل بشریت بودن جامعه اسلامی در خیرات
خصوصیت این عید و بعضی اعیاد دیگر اسلامی این است که مخصوص به مجموعه خاصی از جامعه عظیم اسلامی نیست. حقیقتاً ما مسلمین امروز باید به دنبال آن نقاطی باشیم که همه آحاد مسلمان را در شرق و غرب دنیای اسلام، از هر ملیتی، با هر نژادی، با هر زبانی و با هر فرهنگی، گرد محور توحید و کلمه متعالی اسلامی جمع کند. عید فطر از جمله این هاست. البته بعضی اعیاد دیگر هم این خصوصیت را دارند. لذا در دعای قنوت عید فطر ـ برحسب آنچه وارد شده است، مستحب می دانیم و می خوانیم ـ عرض می کنیم «الذّی جعلته للمسلمین عیدا؛ خدای متعال این روز را برای مسلمین عید قرار داده است».15

عید، یعنی سالگشتی که مایه شادی و خشنودی است. چه چیزی برای امت اسلام مایه خوشحالی است؟ نزدیک شدن به هدف های اسلامی. اسلام برای جامعه و امت اسلامی هم مثل فرد مسلمان اهدافی را تعریف و ترسیم کرده است. باید اعتراف کنیم که امروز دنیای اسلامی متأسّفانه از این هدف ها دور است. ما مسلمین عالم، ما امت اسلامی، با آنچه که اسلام برای امت اسلامی می خواهد و می پسندد، فاصله زیادی داریم.

امت اسلامی باید امروز در دنیا به برکت اسلام آن چنان باشد که مثل مشعلی راه بشریت را روشن کند؛ مثل خورشیدی بر بشریت بتابد و به آنها خیر برساند؛ آنها را گرما ببخشد، آنها را نورانیت ببخشد، به آنها حرکت ببخشد، به آنها حیات بدهد. آن جامعه اسلامی که باید «لتَکونُواْ شُهَدَآءَ عَلَی النَّاسِ»16 باشد؛ آن جامعه اسلامی که باید «یدْعُونَ إِلَی الْخَیرِ»17 باشد؛ آن جامعه اسلامی که باید پیشرو بشریت در همه خیرات باشد، این گونه است. آن جامعه اسلامی که باید پرتوی از «وَ لِلَّهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ»18 را داشته باشد، با وضع فعلی جهان اسلام و امت اسلامی فاصله دارد.

البته بحمداللَّه شوق این هدف های عالی در دل های مسلمین پیدا شده است و ملت های اسلامی حرکت های خوبی را شروع کرده اند و در سراسر آفاق دنیای اسلامی، امروز بحمداللَّه ارزش های اسلامی رو به نو شدن است. برخلاف آنچه که دشمنان اسلام می خواستند که این ارزش ها را از زندگی بشر بزدایند، امروز بحمداللَّه وقتی ما در شرق و غرب دنیای اسلامی نگاه می کنیم، می بینیم که آحاد مردم به سمت احکام نورانی قرآن و ارزش های اسلامی، گرایش بیشتری پیدا کرده اند؛ لیکن باید تلاش شود. (بیانات در خطبه های نماز عید فطر، 09/11/1376)

روز عید فطر شبیه ترین روزها به روز قیامت
صدوق رحمه الله از امام صادق علیه السلام نقل می کند: «عن ابیه عن جّده علیه السلام قال: خطب امیرالمؤمنان علی علیه السلام للنّاس یوم الفطر». یعنی امیرالمؤمنان در روز عید فطر برای مردم خطبه ایراد فرمود و در آن خطبه این طور بیان کرد: «فقال: ایها النّاس! ان یومکم هذا یوم یثاب فیه المحسنون و یخسر فیه المسیئون؛ ای مردم! این روز، روزی است که در آن نیکوکاران به ثواب خود می رسند و کسانی که در ماه رمضان کردار بد داشته اند، زیان می کنند و محروم می مانند».

کسانی که ماه رمضان را به عبادت و به اغتنام فرصت معنوی پرداخته اند، امروز روزی است که پاداش خود را از خداوند متعال می گیرند. پاداش روزه با اخلاص، تلاوت قرآن، قیام نیمه شب، تضرع و دعا و صدقات و احسان و همه آنچه که شما جوانان عزیز، شما مردم مؤمن و آشنای با حقایق اسلامی در ماه مبارک رمضان انجام داده اید، امروز در عالم معنا به شما تقدیم می شود.

«و هو اشبه یوم بیوم قیامتکم.» چون روز پاداش و گرفتن ثواب برای نیکوکاران و روز خسران برای بدکاران است، شبیه روز قیامت است؛ همچنان که روز قیامت هم کسانی که زندگی دنیا را به عمل نیک گذرانده اند، ثواب خواهند یافت و دل و چشم آنان به عنایت الهی روشن خواهد شد؛ اما کسانی که دنیا را به غفلت، به بدکاری، به ستمگری، به سرکشی و نافرمانی از خدای متعال، به غرق شدن در شهوات، به خودخواهی و به خودپرستی گذرانده اند، آن روز زیان خواهند کرد.

چون امیرالمؤمنان علیه السلام این تشبیه را می فرماید، بر اساس این تشبیه، این استفاده زیبا را می کند. توصیه می فرماید «فاذکروا بخروجکم من منازلکم الی مصلّاکم خروجکم من الاجداث الی ربّکم؛ از منزل که خارج شدید تا برای نماز به مصلی بیایید، زمانی را به یاد آورید که برای حضور در پیشگاه خداوند، از قبرهای خود بیرون خواهید آمد و به سوی عرصه قیامت خواهید شتافت». «واذکروا بوقوفکم فی مصلّاکم وقوفکم بین یدی ربّکم؛ با ایستادن خود در مصلی و به هنگام نمازگزاردن، آن روزی را به یاد آورید که در قیامت در پیشگاه خدای متعال خواهید ایستاد، تا مثل امروز که به شما پاداش اعمالتان را می دهند، پاداش اعمال خود را بگیرید.» «واذکروا برجوعکم الی منازلکم رجوعکم الی منازلکم فی الجنّة او النّار؛ هنگامی که به منازل خودتان برمی گردید، آن لحظه ای را در قیامت به یاد آوردید که در پیشگاه عرض الهی، از عرصه قیامت به سوی منازل خود در بهشت، یا خدای نخواسته در جهنم، خواهید رفت.»19 همان طوری که امروز، روز ثواب و روز گرفتن پاداش برای نیکوکاران، و روز خسارت و زیان برای گناهکاران است، آن روز هم در پیش است. لحظه لحظه عمر را قدر بدانید. از ساعات عمرتان برای نیکوکاری استفاده کنید. خود را به خدا نزدیک کنید. اوقات خود را به تلاش در راه خدا و مجاهدت برای او مستغرق کنید. ساعات زندگی، سال های زندگی، به سرعت برق می گذرد؛ در عرصه قیامت این لحظات را به یاد خواهید آورد. خوشا به حال نیکوکاران و بدا به حال زیانکاران. (بیانات در خطبه های نماز عید فطر، 09/11/1376)

عید فطر، روز طهارت و پاکیزگی
در آن طوری که از مجموع آنچه مربوط به عید فطر و عید قربان است، استفاده می شود، این روز شریف، روز طهارت و تزکیه و پاکی و پاکیزگی است. در یکی از این دو سوره ای که در نماز عید خوانده می شود، می فرماید: «قَدْ أَفْلَحَ مَن تَزَکی».20 یعنی آن کسی که خود را پاکیزه کند و دامان و روح و دل خود را از آلودگی ها نجات دهد، از فلاح برخوردار است. فلاح، یعنی موفقیت در میدان زندگی و رسیدن به هدف آفرینش. در سوره رکعت دوم می فرماید: «قَدْ أَفْلَحَ مَن زَکـلـهَا»؛21 عیناً همان مضمون است. یعنی کسی که بتواند جان خود را تزکیه و پاکسازی کند، به فلاح و رستگاری دست یافته است. در هر دو سوره، صحبت از تزکیه و طهارت و پاکیزگی است.

علاوه بر اینها، در این روز، یک واجب مالی وجود دارد که عبارت از ادای زکات فطر است. زکات هم آن تعبیه مالی ای است که موجب طهارت انسان می شود: «خُذْ مِنْ أَمْوَ لِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَکیهِم بِهَا.»22 گرفتن این واجب و این صدقه مالی از مردم، موجب طهارت روح و پاک سازی آنها از دنائت ها و لئامت ها و حرص و بخل و بقیه آلودگی هاست.

عزیزان، برادران و خواهران من؛ نمازگزاران عزیز! پس، روز عید فطر، روز طهارت و پاکیزگی است. ممکن است این پاکیزگی، به خاطر آن باشد که یک ماه روزه گرفته اید، ریاضت کشیده اید و خود را از آلودگی ها پاک کرده اید. ممکن است علاوه بر این، به خاطر آن باشد که در چنین روزی، با حضور در این میدان عبادت، به عبادت دسته جمعی روی آورده اید. به هرحال، مسئله این است که انسانِ مسلمان بعد از ماه رمضان در روز عید فطر، در عرصه طهارت و تزکیه است. (بیانات در خطبه های نماز عید فطر، 21/11/1375)

ارتباط ویژه عید فطر با وجود مقدس نبی اکرم صلی الله علیه و آله
آنچه که از مجموع آثار مربوط به عید فطر بر می آید، این است که چنین روزی، نسبت ویژه ای با وجود مقدّس نبی اکرم حضرت محمّدبن عبداللَّه صلی الله علیه و آله دارد. در دعاهای شب عید فطر، در چند جا گفته می شود: «یا مصطفی محمّدٍ و ناصره»، «یا مصطفیاً محمّداً و ناصره»23 «ای برگزیننده محمّد صلی الله علیه و آله و ای یاری کننده او.» در دعای قنوت امروز هم بارها تکرار کردیم: «الّذی جعلته للمسلمین عیداً و لمحمّدٍ صلی الله علیه و آله ذُخْراً وَ شَرفاً و کرامتاً و مزیدا.» پس، ارتباط ویژه این روز با وجود مقدس نبی اکرم صلی الله علیه و آله امری معلوم و آشکار است. من عرض می کنم اگر در هر روز عید فطر، امت این بزرگوار، حرکت شایسته ای نسبت به پیشوای عظیم الشّأن و رهبر معظّمِ الهی خود انجام دهد، آن وقت، عید فطر آن چنان که خدا خواسته و مقرر شده است، یک عید نبوی و عید مصطفوی واقعی خواهد شد.

آنچه من امروز در مقابل چشم خود مشاهده می کنم و مناسب است امت مصطفوی، نسبت به پیشوای عظیم الشّأن و پیامبر برگزیده خدا، به عنوان یک هدیه عید تقدیم کند، حضور یکپارچه جمعیتی از امت مسلمان است که برای نماز عید آمده اند. جا دارد که امروز، امت سعی کند یکپارچگی، التیام، وحدت و هماهنگی و همدلی در میان خود را ـ هم چنان که نام یک امت از این همه خبر می دهد ـ برای خود حفظ کند.

امروز وظیفه این امتِ بزرگ، در مقابل پیامبر، نجات دهنده، پیشوا، معلم، امانت الهی در میان خود و محبوب ترین چهره در میان امت؛ یعنی وجود مقدس نبی اکرم صلی الله علیه و آله این است که عزّت و شوکت امّتِ اسلامی را با حفظ وحدت پاس بدارد. این وظیفه امروزِ امت است. (بیانات در خطبه های نماز عید فطر، 11/12/1373)

تشابه روز عید فطر به روز قیامت
عید سعید فطر را به همه شما عزیزان نمازگزار و به همه ملت بزرگ ایران و به همه مسلمین عالم، تبریک عرض می کنم. روزی بزرگ، پس از روزها و شب هایی بسیار با عظمت است. امیرالمؤمنان علیه السلام در یکی از خطبه های روز عید فطر چنین فرمود: «ایها النّاس! ان یومکم، هذا یوم مثاب فیه المحسنون؛ ای مردم! امروز روزی است که در آن نیکوکاران پاداش و اجر خود را از خدای متعال می گیرند»؛ اجر روزه، اجر عبادات ماه رمضان، اجر امساک ها و جلوگیری ها از هوای نفس. «و یخسر فیه المبطلون؛ و کسانی که حرکت و عمل نادرست داشته اند، در چنین روزی، خسارت بدکارگی خود را خواهند یافت. امروز روز جزاست.» «و هو اشبه یوم بیوم قیامکم؛ امروز، شبیه روز قیامت است»؛ «فاذکروا بخروجکم من منازلکم الی مصلّاکم، خروجکم من الاجداث الی ربکم؛ از خانه که به طرف مصلای نماز عید فطر خارج می شوید، به یاد بیاورید هنگامی را که از قبرهای خود در روز قیامت خارج می شوید تا به طرف میدان عظیم قیامت و محل ثواب و عقاب الهی روانه گردید»؛ «واذکروا بوقوفکم فی مصلاّکم وقوفکم، بین یدی ربّکم؛ در مصلا که برای نماز می ایستید، به یاد بیاورید هنگامی را که در قیامت، در پیشگاه پروردگار ایستاده اید و برای حساب و کتاب آماده می شوید.» «واذکروا برجوعکم الی منازلکم، رجوعکم الی منازلکم فی الجنّه؛ از مصلاّ که به خانه های خود برمی گردید، به یاد بیاورید وقتی را که از عرصه قیامت به سوی منازل بهشتی خود روانه می شوید تا در آنها سکنا گزینید».

بعد فرمود: ای بندگان خدا! «انّ ادنی ما للصائمین و الصائمات»؛ کمترین پاداشی که خدای متعال برای مردان و زنان روزه دار در مثل امروز یا در مثل روز آخر ماه رمضان عطا خواهد کرد، این است که «ان ینادیهم ملک فی آخر یوم من شهر رمضان»؛ فرشته ای در آخرین روز ماه رمضان، آنها را مخاطب قرار دهد و گوید: «ابشروا عباداللَّه»؛ بشارت بر شما باد ای بندگان خدا. «فقد غفرلکم ما سلف من ذنوبکم؛ گناهان شما آمرزیده شد».

این، پاداش ماه رمضان است. به یک روزه درست، یک عمل پر مغز و یک عبادت خالصانه و مخلصانه، در آخرین دقایق ماه رمضان و آخرین ساعات آن ماه عزیز، این گونه پاداش داده می شود: «فقد غفر لکم ما سلف من ذنوبکم؛ آمرزش گناهان گذشته، پاداش کمی نیست.» «فانظروا کیف تکونون فی ما تستأنفون»؛24 ببینید از امروز که می خواهید روزی نو را شروع کنید، چگونه شروع خواهید کرد. مبادا خیال کنید و با خود بگویید که «ما گناه کنیم، تا در ماه رمضان دیگر، آمرزیده شویم!» هیچ کس نمی داند که تا ماه رمضان دیگر زنده خواهد ماند یا نه. سال گذشته، در همین نماز عید و در همین مصلی، کسانی حضور داشتند که امسال نیستند. سال آینده هم معلوم نیست کدام از ما باشیم و کدام نباشیم. به علاوه، گناهی که از روی تجری و تعمد انجام گیرد، دل انسان را سیاه و تاریک می کند. از چنین انسانی، دیگر عبادت خالصانه، به آسانی سر نمی زند؛ تا گناه وی به خاطر آن عبادت آمرزیده شود. سعی کنید و سعی کنیم که از گناهان اجتناب نماییم و عمل صالح انجام دهیم. این است خصوصیتی که یک انسان را سعادتمند می کند. (بیانات در خطبه های نماز عید فطر، 22/12/1372)

پرهیز از غفلت در روز بزرگ عید فطر
امام مجتبی علیه السلام طبق روایتی در روز عید فطر، از راهی عبور می کرد. دید جمعیتی ایستاده اند و بازی می کنند و بی خیال و بی توجه به اهمیت این روز، با غفلتِ خودشان سرگرمند و می خندند. کنار آن جمعیت ایستاد و فرمود: «ان اللَّه جعل شهر رمضان مضماراً لخلقه؛ خداوند، ماه رمضان را میدان مسابقه ای برای بندگانش قرار داده است.» «فَیسْتَبِقُونَ فِیهِ بِطٰاعَتِهِ اِلیٰ مَرْضٰاتِهِ» که در این میدان مسابقه، به وسیله اطاعت او، به سوی رضایت او با یکدیگر مسابقه بگذارند و از یکدیگر پیشی گیرند. «فَسَبَقَ قَوْمٌ فَفٰازُوا.» در این ماه رمضانی که گذشت، عده ای توانستند پیشی بگیرند و از دیگران جلو بیفتند؛ و اینها پیروز و موفّق شدند. «قصّر آخرون فخابوا.» اما عده دیگری، در همین ماه رمضان کوتاهی کردند. آنها نتوانستند خود را به درگاه رحمت الهی برسانند، و مأیوس و نومید شدند. «فَالْعَجَبُ کلُّ الْعَجَبِ مِنْ ضٰاحِک لاٰعِبٍ فِی الْیوْمِ اَلّذِی یثٰابُ فِیهِ الْمُحْسِنُونَ وَ یخْسَرُ فِیهِ الْمُبْطِلُونَ.» فرمود: تعجّب است از کسانی که بی خیال می خندند و به لعب مشغول می شوند. در آن روزی که نیکوکاران خرمن های ثواب را می چینند و می برند و محرومان، خسارت خود را تحویل می گیرند؛ خسارت های آنان دامن گیرشان می شود. روز بزرگی است. مثل روز قیامت است. در این روز، کسانی که در ماه رمضان توانسته اند رضای الهی را به دست آورند، پاداش خود را از خدای متعال خواهند گرفت. امروز روزی نیست که انسان بتواند در آن، به غفلت سرکند. سپس در ادامه فرمود: «لَوْ کشِفَ الْغِطٰاءُ لَعَلِمُوا أَنَّ الْمُحْسِنَ مَشْغُولٌ بِأْحْسٰانِهِ، وَ الْمُسِی ءَ مَشْغُولٌ بِاِساٰئَتِهِ.»25 اگر چشم بصیرت، نافذ می شد و پرده حجاب مادی از مقابل چشم های ما کنار می رفت، می دیدیم که نیکان مشغول جمع آوری پاداش خودند و به برداشتن ثواب، مشغول و سرگرمند؛ چنان که بَدان سرگرم به نتایج کوتاهی های خودشان هستند. (خطبه های نماز عید فطر، 04/01/1372)

مایه کرامت، افزایش نام و گسترش دعوت پیامبر صلی الله علیه و آله بودن روز عید فطر
روز عید فطر، همان روز بزرگ و عظیمی است که شما در نماز این عید، خدا را به آن روز قسم می دهید: «أَسْئَلُک بِحَقِّ هَذَا الْیوْمِ.» این روز برای مسلمانان عید است و برای پیامبر «ذُخْرَاً وَ شَرَفَاً وَ کرَامَةً وَ مَزیداً.» در طول تاریخ، این روز ذخیره پیامبر خدا و مایه شرف و کرامت و افزایش نام و گسترش دعوت او بوده است.

در روز عید، مسلمانان باید به خود بنگرند و ببینند که از ضیافت الهی در ماه مبارک رمضان، چه استفاده و بهره یی برده اند. ماه رمضان، ماه خودسازی و تقواست. آیا با روزه و با عبادات در آن ماه شریف، توانسته ایم بر خودمان چیزی اضافه کنیم و خویش را بسازیم، یا نه؟ امروز به این حساب رسیدگی کنید، و اگر دیدید که در ماه رمضان دستاوردی پیدا کرده اید، سعی کنید آن را در طول سال حفظ کنید. (خطبه های نماز عید فطر، ۱۳۶۹/۰۲/۰۷)

دعوت امیرمؤمنان علیه السلام به توبه و ارتباط با خدا در عید فطر
امیرالمؤمنان علیه السلام در خطبه نماز عید فطر، خطاب به مردم مسلمان می فرمود: «افلا تائب من خطیئته قبل یوم منیته»؛26 یعنی آیا کسی نیست که قبل از مرگ و فرا رسیدن میعاد ناگزیر همه انسان ها، از خطاها و گناهان خود در نزد پروردگار توبه کند؟ «الا عامل لنفسه قبل یوم بؤسه و فقره»؛27 آیا کسی نیست که قبل از فرا رسیدن روز تنگدستی ـ آن روزی که انسان هیچ وسیله ای جز رحمت خدا و اعمالی که از پیش فرستاده باشد، ندارد ـ عمل بکند؟ یعنی امیرالمؤمنان علیه السلام در روز عید و شادمانی، مردم را به توبه و انابه و تصمیم به عمل و ارتباط با خدا گره می زند. (همان، 07/02/1369)

1. سید بن طاووس، إقبال الأعمال، ج ۱، ص ۲۸۸؛ علامه مجلسی، بحارالانوار، ج ۸۷، ص ۳۸۰؛ شیخ عباس قمی، مفاتیح الجنان، ص ۲۴۶. (اعمال روز عید فطر)

2. همان.

3. «ای خداوندی که واپس نمی زنی ارمغانی را که به پیشگاهت آرند، هر چند خرد و بی مقدار باشد، و هیچ کاری را بی اجر نمی گذاری، هرچند ناچیز باشد. ای خداوندی که اندک عملی را می پذیری و بر آن پاداش بزرگ می دهی؛ ای خداوندی که نزدیک می شوی به هر کس که به تو نزدیک گردد؛ ای خداوندی که به نزد خود فرا می خوانی آن کس را که از تو روی گردانیده است». (صحیفه سجادیه: دعای ۴۶)

4. «وَاعتَصِموا بِحَبلِ اللَّهِ جَمیعًا وَلا تَفَرَّقوا ۚ وَاذکروا نِعمَتَ اللَّهِ عَلَیکم إِذ کنتُم أَعداءً فَأَلَّفَ بَینَ قُلوبِکم فَأَصبَحتُم بِنِعمَتِهِ إِخوانًا وَکنتُم عَلیٰ شَفا حُفرَةٍ مِنَ النّارِ فَأَنقَذَکم مِنها کذٰلِک یبَینُ اللَّهُ لَکم آیاتِهِ لَعَلَّکم تَهتَدونَ؛ و همگی به ریسمان خدا [= قرآن و اسلام، و هرگونه وسیله وحدت ]، چنگ زنید، و پراکنده نشوید! و نعمت [بزرگِ] خدا را بر خود، به یاد آرید که چگونه دشمن یکدیگر بودید، و او میان دل های شما، الفت ایجاد کرد، و به برکتِ نعمتِ او برادر شدید، و بر لبِ حفره ای از آتش بودید، خدا شما را از آن نجات داد؛ این چنین، خداوند آیات خود را برای شما آشکار می سازد؛ شاید پذیرای هدایت شوید». (آل عمران: ۱۰۳)

5. سید بن طاووس، إقبال الأعمال، ج ۱، ص۲۸۸؛ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج ۳، ص ۱۳۳؛ من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق، ج ۱، ص ۵۳۲؛ مصباح المتهجد، شیخ طوسی، ص ۶۵۴؛ علامه مجلسی، بحارالانوار، ج ۸۷، ص ۳۸۰.

6. همان.

7. محمد بن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل ابی طالب، ج ۱، ص ۳۶۸؛ بحارالانوار، ج۴۰، ص ۳۲۶.

8. وَ قَالَ7 فِی بَعْضِ الْأَعْیادِ: إِنَّمَا هُوَ عِیدٌ لِمَنْ قَبِلَ اللَّهُ صِیامَهُ وَ شَکرَ قِیامَهُ، وَ کلُّ یوْمٍ لَا یعْصَی اللَّهُ فِیهِ فَهُوَ عِیدٌ؛ آن حضرت در بعضی از اعیاد فرمود: این عید است برای کسی که خداوند روزه اش را پذیرفته و نمازش را سپاس نهاده، و هر روزی که خداوند در آن نافرمانی نشود روز عید است. (قصار، ۴۲۸)

9. إقبال الأعمال، ج ۱، ۲۸۸؛ تهذیب الاحکام، ج ۳، ص ۱۳۳؛ من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۵۳۲؛ مصباح المتهجد، ص ۶۵۴؛ بحارالانوار، ج ۸۷، ص ۳۸۰.

10. «وَأَطیعُوا اللَّهَ وَرَسولَهُ وَلا تَنازَعوا فَتَفشَلوا وَتَذهَبَ ریحُکم وَاصبِروا إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصّابِرینَ؛ و [فرمان] خدا و پیامبرش را اطاعت نمایید و نزاع [و کشمکش] نکنید، تا سست نشوید، و قدرت [و شوکت] شما از میان نرود! و صبر و استقامت کنید که خداوند با استقامت کنندگان است!». (انفال: ۴۶)

11. من لایحضره الفقیه، ج ۱، ص ۵۱۴، ح ۱۴۸۲.

12. خطب أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب7 للناس یوم الفطر فقال: أیها الناس! إن یومکم هذا یوم یثاب فیه المحسنون و یخسر فیه المسیئون و هو أشبه یوم بیوم قیامتکم فاذکروا بخروجکم من منازلکم إلی مصلاکم خروجکم من الأجداث إلی ربکم و اذکروا بوقوفکم فی مصلاکم وقوفکم بین یدی ربکم و اذکروا برجوعکم إلی منازلکم رجوعکم إلی منازلکم فی الجنة أو النار و اعلموا عباد الله أن أدنی ما للصائمین و الصائمات أن ینادیهم ملک فی آخر یوم من شهر رمضان أبشروا عباد الله فقد غفر لکم ما سلف من ذنوبکم فانظروا کیف تکونون فیما تستأنفون؛ امام صادق از پدرش از امام حسین7 روایت می کند که فرمود امام علی7 در روز فطر برای مردم سخنرانی کرد و گفت: همانا که امروز روزی است که نیکوکاران در آن پاداش می یابند و گنهکاران زیان می بینند و آن شبیه ترین روز به روز قیامت است. پس با خارج شدن از خانه هایتان به سوی محل خواندن نمازتان، خارج شدن از قبرهایتان به سوی پروردگارتان یادآورید و با ایستادن در محل نماز خواندنتان، ایستادن مقابل پروردگارتان یادآورید و با بازگشتان به سوی خانه هایتان به روانه شدن از عرصه قیامت به سوی منازل بهشتیتان یا جهنمیتان یادآورید. ای بندگان خدا! کمترین چیز به مردان و زنان مومن این است که فرشته ای در آخرین روز ماه رمضان به ایشان ندا می دهد: ای بندگان خدا! بشارت باد بر شما که خداوند گناهان گذشته شما را بخشید؛ پس بنگیرید که چگونه می خواهید دوباره شروع کنید. (شیخ صدوق، امالی، ص ۱۰۰، ح ۱۰)

13. إقبال الأعمال، ج ۱، ۲۸۸؛ تهذیب الاحکام، ج ۳، ص ۱۳۳؛ من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۵۳۲؛ مصباح المتهجد، ص ۶۵۴؛ بحارالانوار، ج ۸۷، ص ۳۸۰.

14. «وَمَثَلُ کلِمَةٍ خَبیثَةٍ کشَجَرَةٍ خَبیثَةٍ اجتُثَّت مِن فَوقِ الأَرضِ ما لَها مِن قَرارٍ؛ [همچنین] «کلمه خبیثه» [و سخن آلوده] به درخت ناپاکی می ماند که از روی زمین برکنده شده، و قرار و ثباتی ندارد». (ابراهیم: ۲۶)

15. همان.

16. «وَکذٰلِک جَعَلناکم أُمَّةً وَسَطًا لِتَکونوا شُهَداءَ عَلَی النّاسِ وَیکونَ الرَّسولُ عَلَیکم شَهیدًا وَما جَعَلنَا القِبلَةَ الَّتی کنتَ عَلَیها إِلّا لِنَعلَمَ مَن یتَّبِعُ الرَّسولَ مِمَّن ینقَلِبُ عَلیٰ عَقِبَیهِ وَإِن کانَت لَکبیرَةً إِلّا عَلَی الَّذینَ هَدَی اللَّهُ وَما کانَ اللَّهُ لِیضیعَ إیمانَکم ۚ إِنَّ اللَّهَ بِالنّاسِ لَرَءوفٌ رَحیمٌ؛ همان گونه [که قبله شما، یک قبله میانه است] شما را نیز، امت میانه ای قرار دادیم [در حد اعتدال، میان افراط و تفریط؛] تا بر مردم گواه باشید؛ و پیامبر هم بر شما گواه است. و ما آن قبله ای را که قبلاً بر آن بودی، تنها برای این قرار دادیم که افرادی که از پیامبر پیروی می کنند، از آنها که به جاهلیت بازمی گردند، مشخص شوند. و مسلماً این حکم، جز بر کسانی که خداوند آنها را هدایت کرده، دشوار بود. [این را نیز بدانید که نمازهای شما در برابر قبله سابق، صحیح بوده است؛] و خدا هرگز ایمان [= نماز] شما را ضایع نمی گرداند؛ زیرا خداوند، نسبت به مردم، رحیم و مهربان است». (بقره: 143)

17. «وَلتَکن مِنکم أُمَّةٌ یدعونَ إِلَی الخَیرِ وَیأمُرونَ بِالمَعروفِ وَینهَونَ عَنِ المُنکرِ وَ اولئک هُمُ المُفلِحونَ؛ باید از میان شما، جمعی دعوت به نیکی، و امر به معروف و نهی از منکر کنند! و آنها همان رستگارانند». (آل عمران: ۱۰۴)

18. «یقولونَ لَئِن رَجَعنا إِلَی المَدینَةِ لَیخرِجَنَّ الأَعَزُّ مِنهَا الأَذَلَّ وَلِلَّهِ العِزَّةُ وَلِرَسولِهِ وَلِلمُؤمِنینَ وَلٰکنَّ المُنافِقینَ لا یعلَمونَ؛ آنها می گویند: «اگر به مدینه بازگردیم، عزیزان ذلیلان را بیرون می کنند!» در حالی که عزت مخصوص خدا و رسول او و مؤمنان است؛ ولی منافقان نمی دانند». (المنافقون: ۸)

19. الأمالی، ص ۱۰۱؛ فتال نیشابوری، روضه الواعظین، ج ۲، ص ۳۵۴.

20. «قَد أَفلَحَ مَن تَزَکی؛ به یقین کسی که پاکی جست (و خود را تزکیه کرد)، رستگار شد». (الأعلی: ۱۴)

21. «قَد أَفلَحَ مَن زَکاها؛ که هرکس نفس خود را پاک و تزکیه کرده، رستگار شده». (شمس: ۹)

22. «خُذ مِن أَموالِهِم صَدَقَةً تُطَهِّرُهُم وَتُزَکیهِم بِها وَصَلِّ عَلَیهِم إِنَّ صَلاتَک سَکنٌ لَهُم وَاللَّهُ سَمیعٌ عَلیمٌ؛ از اموال آنها صدقه ای [به عنوان زکات] بگیر، تا به وسیله آن، آنها را پاک سازی و پرورش دهی، و [به هنگام گرفتن زکات،] به آنها دعا کن؛ که دعای تو مایه آرامش آنهاست؛ و خداوند شنوا و داناست». (توبة: ۱۰۳)

23. کلینی، کافی، ج ۴، ص ۱۶۷، ح ۳؛ مصباح المتهجد، ج۱، ص۶۴۸؛ شیخ ابراهیم کفعمی، البلدالامین، ص۲۳۶؛ شیخ عباس قمی، مفاتیح الجنان، ص ۲۴۲.

24. امالی، ص ۱۰۰، ح ۱۰.

25. کافی، ج 4، ص 181؛ من لا یحضره الفقیه، ج 2، ص 174؛ حرانی، تحف العقول، ص 236؛ الاقبال، ص 275؛ بحارالانوار، ج 88، ص 119.

26. نهج البلاغه، خطبه ۲۸: از خطبه های آن حضرت است در بی وفایی دنیا و توجه به آخرت.

27. من لایحضره الفقیه، ج ۱، ص ۵۱۴، ح ۱۴۸۲؛ مصباح المتهجد، ص ۶۶۱؛ بحارالانوار، ج۸۸، ص ۳۱، ح ۸.

منبع : مجله  اشارات  تابستان سال 1393 شماره 155