کسی که موقع غروب شب عید فطر بالغ و عاقل و هشیار است و فقیر و بندۀ کس دیگر نیست باید برای خودش و کسانی که نان خور او هستند، هر نفری یک صاع که تقریباً سه کیلو است گندم یا جو یا خرما یا کشمش یا برنج یا ذرّت و مانند اینها به مستحقّ بدهد و اگر پول یکی از اینها را هم بدهد کافی است. مسأله 1992 کسی که مخارج سال خود و عیالاتش را ندارد و کسبی هم ندارد که بتواند مخارج سال خود و عیالاتش را بگذراند فقیر است و دادن زکات فطره بر او واجب نیست.

مسأله 1730 اول ماه به پنج چیز ثابت می شود: اول: آن که خود انسان ماه را ببیند. دوم: عدّه ای که از گفتۀ آنان یقین پیدا می شود، بگویند ماه را دیده ایم و هم چنین است هر چیزی که به واسطۀ آن یقین پیدا شود. سوم: دو مرد عادل بگویند که در شب ماه را دیده ایم ولی اگر صفت ماه را بر خلاف یکدیگر بگویند یا شهادتشان خلاف واقع باشد مثل این که بگویند داخل دایرۀ ماه طرف افق بود اوّل ماه ثابت نمی شود. اما اگر در تشخیص بعض خصوصیات اختلاف داشته باشند مثل آن که یکی بگوید ماه بلند بود و دیگری بگوید نبود، به گفتۀ آنان اول ماه ثابت می شود. چهارم: سی روز از اول ماه شعبان بگذرد که به واسطۀ آن، اول ماه رمضان ثابت می شود و سی روز از اوّل رمضان بگذرد که به واسطۀ آن، اوّل ماه شوّال ثابت می شود. پنجم: حاکم شرع حکم کند که اول ماه است.

مسأله 1731 اگر حاکم شرع حکم کند که اول ماه است، کسی هم که تقلید او را نمی کند، باید به حکم او عمل نماید. ولی کسی که می داند حاکم شرع اشتباه کرده، نمی تواند به حکم او عمل نماید.

مسأله 1732 اول ماه با پیشگویی منجمین ثابت نمی شود. ولی اگر انسان از گفتۀ آنان یقین پیدا کند، باید به آن عمل نماید.

مسأله 1733 بلند بودن ماه یا دیر غروب کردن آن، دلیل نمی شود که شب پیش، شب اول ماه بوده است.

مسأله 1734 اگر اول ماه رمضان برای کسی ثابت نشود و روزه نگیرد، چنانچه دو مرد عادل بگویند که شب پیش ماه را دیده ایم باید روزۀ آن روز را قضا نماید.

مسأله 1735 اگر در شهری اول ماه ثابت شود، برای مردم شهر دیگر فایده ندارد، مگر آن دو شهر با هم نزدیک باشند، یا انسان بداند که افق آنها یکی است.

مسأله 1736 اول ماه به تلگراف ثابت نمی شود مگر دو شهری که از یکی به دیگری تلگراف کرده اند، نزدیک یا هم افق باشند و انسان بداند تلگراف از روی حکم حاکم شرع یا شهادت دو مرد عادل بوده است.

مسأله 1737 روزی را که انسان نمی داند آخر رمضان است یا اول شوّال، باید روزه بگیرد. ولی اگر پیش از مغرب بفهمد که اول شوّال است باید افطار کند.

روزه عید فطر
مسأله 1739 روزۀ عید فطر و قربان حرام است.

زکات فِطْرَه
مسأله 1991 کسی که موقع غروب شب عید فطر بالغ و عاقل و هشیار است و فقیر و بندۀ کس دیگر نیست باید برای خودش و کسانی که نان خور او هستند، هر نفری یک صاع که تقریباً سه کیلو است گندم یا جو یا خرما یا کشمش یا برنج یا ذرّت و مانند اینها به مستحقّ بدهد و اگر پول یکی از اینها را هم بدهد کافی است.

مسأله 1992 کسی که مخارج سال خود و عیالاتش را ندارد و کسبی هم ندارد که بتواند مخارج سال خود و عیالاتش را بگذراند فقیر است و دادن زکات فطره بر او واجب نیست.

مسأله 1993 انسان باید فطرۀ کسانی را که در غروب شب عید فطر نان خور او حساب می شوند بدهد؛ کوچک باشند یا بزرگ، مسلمان باشند یا کافر، دادن خرج آنان بر او واجب باشد یا نه، در شهر خود او باشند یا در شهر دیگر.

مسأله 1994 اگر کسی را که نانخور اوست (و در شهر دیگر است) وکیل کند که از مال او فطرۀ خود را بدهد (چنانچه اطمینان داشته باشد که فطره را می دهد)، لازم نیست خودش فطرۀ او را بدهد.

مسأله 1995 فطرۀ مهمانی که پیش از غروب شب عید فطر با رضایت صاحبخانه وارد شده و نانخور او حساب می شود، بر او واجب است

مسأله 1996 فطرۀ مهمانی که پیش از غروب شب عید فطر بدون رضایت صاحب خانه وارد می شود و مدّتی نزد او می ماند واجب است و همچنین است فطرۀ کسی که انسان را مجبور کرده اند که خرجی او را بدهد

مسأله 1997 فطرۀ مهمانی که بعد از غروب شب عید فطر وارد می شود، بر صاحبخانه واجب نیست اگر چه پیش از غروب او را دعوت کرده باشد و در خانۀ او هم افطار کند.

مسأله 1998 اگر کسی موقع غروب شب عید فطر دیوانه یا بیهوش باشد، زکات فطره بر او واجب نیست.

مسأله 1999 اگر پیش از غروب بچه بالغ شود، یا دیوانه عاقل گردد، یا فقیر غنی شود در صورتی که شرایط واجب شدن فطره را دارا باشد، باید زکات فطره را بدهد.

مسأله 2000 کسی که موقع غروب شب عید فطر، زکات فطره بر او واجب نیست، اگر تا پیش از ظهر روز عید شرطهای واجب شدن فطره در او پیدا شود مستحبّ است زکات فطره را بدهد.

مسأله 2001 کافری که بعد از غروب شب عید فطر مسلمان شده فطره بر او واجب نیست. ولی مسلمانی که شیعه نبوده، اگر بعد از دیدن ماه شیعه شود، باید زکات فطره را بدهد.

مسأله 2002 کسی که فقط به اندازۀ یک صاع که تقریباً سه کیلو است گندم و مانند آن دارد مستحبّ است زکات فطره را بدهد و چنانچه عیالاتی داشته باشد و بخواهد فطرۀ آنها را هم بدهد می تواند به قصد فطره، آن یک صاع را به یکی از عیالاتش بدهد و او هم به همین قصد به دیگری بدهد و همچنین تا به نفر آخر برسد و بهتر است نفر آخر چیزی را که می گیرد به کسی بدهد که از خودشان نباشد و اگر یکی از آنها صغیر باشد، احتیاط آن است که او را در دور دادن زکات فطره داخل نکنند و چنانچه ولی صغیر از طرف او قبول نماید باید آن زکات فطره را به مصرف صغیر برساند، نه این که از طرف او به دیگری بدهد.

مسأله 2003 اگر بعد از غروب شب عید فطر بچه دار شود، یا کسی نانخور او حساب شود، واجب نیست فطرۀ او را بدهد. اگر چه مستحبّ است فطرۀ کسانی را که بعد از غروب تا پیش از ظهر روز عید نانخور او حساب می شوند بدهد.

مسأله 2004 اگر انسان نانخور کسی باشد و پیش از غروب نانخور کس دیگر شود، فطرۀ او بر کسی که نانخور او شده واجب است مثلًا اگر دختر پیش از غروب به خانۀ شوهر رود، شوهرش باید فطرۀ او را بدهد.

مسأله 2005 کسی که دیگری باید فطرۀ او را بدهد، واجب نیست فطرۀ خود را بدهد.

مسأله 2006 اگر فطرۀ انسان بر کسی واجب باشد و او فطره را ندهد بر خود انسان واجب نمی شود.

مسأله 2007 اگر کسی که فطرۀ او بر دیگری واجب است خودش فطره را بدهد، از کسی که فطره بر او واجب شده ساقط نمی شود.

مسأله 2008 زنی که شوهرش مخارج او را نمی دهد، چنانچه نانخور کس دیگر باشد، فطره اش بر آن کس واجب است و اگر نانخور کس دیگر نیست، در صورتی که فقیر نباشد، باید فطرۀ خود را بدهد.

مسأله 2009 کسی که سید نیست نمی تواند به سید فطره بدهد حتی اگر سیدی نانخور او باشد نمی تواند فطرۀ او را به سید دیگر بدهد.

مسأله 2010 فطرۀ طفلی که از مادر یا دایه شیر می خورد، بر کسی است که مخارج مادر یا دایه را می دهد. ولی اگر مادر یا دایه مخارج خود را از مال طفل برمی دارد فطرۀ طفل بر کسی واجب نیست.

مسأله 2011 انسان اگر چه مخارج عیالاتش را از مال حرام بدهد، باید فطرۀ آنان را از مال حلال بدهد.

مسأله 2012 اگر انسان کسی را اجیر نماید و شرط کند که مخارج او را بدهد در صورتی که به شرط خود عمل کند و نانخور او حساب شود باید فطرۀ او را هم بدهد ولی چنانچه شرط کند که مقدار مخارج او را بدهد و مثلًا پولی برای مخارجش بدهد، دادن فطرۀ او واجب نیست.

مسأله 2013 اگر کسی بعد از غروب شب عید فطر بمیرد، باید فطرۀ او و عیالاتش را از مال او بدهند، ولی اگر پیش از غروب بمیرد، واجب نیست فطرۀ او و عیالاتش را از مال او بدهند.

مصرف زکات فطره
مسأله 2014 اگر زکات فطره را به یکی از هشت مصرفی که سابقاً برای زکات مال گفته شد برسانند کافی است ولی احتیاط مستحبّ آن است که فقط به فقرای شیعه بدهد.

مسأله 2015 اگر طفل شیعه ای فقیر باشد، انسان می تواند فطره را به مصرف او برساند، یا بواسطۀ دادن به ولی طفل، ملک طفل نماید.

مسأله 2016 فقیری که فطره به او می دهند، لازم نیست عادل باشد ولی احتیاط واجب آن است که به شرابخوار و کسی که آشکارا معصیت کبیره می کند فطره ندهند.

مسأله 2017 به کسی که فطره را در معصیت مصرف می کند نباید فطره بدهند.

مسأله 2018 احتیاط واجب آن است که به یک فقیر بیشتر از مخارج سالش و کمتر از یک صاع که تقریباً سه کیلو است فطره ندهند.

مسأله 2019 اگر از جنسی که قیمتش دو برابر قیمت معمولی آن است مثلًا از گندمی که قیمت آن دو برابر قیمت گندم معمولی است، نصف صاع که معنای آن در مسألۀ پیش گفته شد بدهد، کافی نیست. و اگر آن را به قصد قیمت فطره هم بدهد کفایت نمی کند.

مسأله 2020 انسان نمی تواند نصف صاع را از یک جنس مثلًا گندم و نصف دیگر آن را از جنس دیگر مثلًا جو بدهد و اگر آن را به قصد قیمت فطره هم بدهد اشکال دارد، بلکه کافی نیست.

مسأله 2021 مستحبّ است در دادن زکات فطره، خویشان فقیر خود را بر دیگران مقدم دارد و بعد همسایگان فقیر را بعد اهل علم فقیر را، ولی اگر دیگران از جهتی برتری داشته باشند، مستحبّ است آنها را مقدم بدارد.

مسأله 2022 اگر انسان به خیال این که کسی فقیر است به او فطره بدهد و بعد بفهمد فقیر نبوده چنانچه مالی را که به او داده از بین نرفته باشد، می تواند پس بگیرد و به مستحقّ بدهد و اگر نتواند بگیرد، باید از مال خودش فطره را بدهد و اگر از بین رفته باشد، در صورتی که گیرندۀ فطره می دانسته (یا احتمال می داده) آنچه را گرفته فطره است، باید عوض آن را بدهد و الّا، دادن عوض بر او واجب نیست و انسان باید دوباره فطره را بدهد.

مسأله 2023 اگر کسی بگوید فقیرم، نمی شود به او فطره داد مگر آن که اطمینان پیدا کند (یا از ظاهر حالش گمان پیدا شود که فقیر است یا انسان بداند که قبلًا فقیر بوده است.

مسائل متفرقه زکات فطره
مسأله 2024 انسان باید زکات فطره را به قصد قربت یعنی برای انجام فرمان خداوند عالم بدهد و موقعی که آن را می دهد، نیت دادن فطره نماید.

مسأله 2025 اگر پیش از ماه رمضان فطره را بدهد صحیح نیست و احتیاط واجب آن است که در ماه رمضان هم فطره را ندهد ولی اگر پیش از رمضان یا در ماه رمضان به فقیر قرض بدهد و بعد از آن که فطره بر او واجب شد، طلب خود را بابت فطره حساب کند مانعی ندارد.

مسأله 2026 گندم یا چیز دیگری را که برای فطره می دهد، باید به جنس دیگر یا خاک مخلوط نباشد یا اگر مخلوط است چیزی که مخلوط شده به قدری کم باشد که قابل اعتنا نباشد و اگر بیش از این مقدار باشد در صورتی صحیح است که خالص آن به یک صاع برسد ولی اگر مثلًا یک صاع گندم به چندین مَن خاک مخلوط باشد که خالص کردن آن خرج یا کار بیشتر از متعارف دارد، دادن آن کافی نیست.

مسأله 2027 اگر فطره را از چیز معیوب بدهد کافی نیست.

مسأله 2028 کسی که فطرۀ چند نفر را می دهد، لازم نیست همه را از یک جنس بدهد و اگر مثلًا فطرۀ بعضی را گندم و فطرۀ بعض دیگر را جو بدهد کافی است.

مسأله 2029 کسی که نماز عید فطر می خواند، بنا بر احتیاط واجب باید فطره را پیش از نماز عید بدهد ولی اگر نماز عید نمی خواند، می تواند دادن فطره را تا ظهر تأخیر بیندازد.

مسأله 2030 اگر به نیت فطره، مقداری از مال خود را کنار بگذارد و تا ظهر روز عید به مستحقّ ندهد، احتیاط واجب آن است که هر وقت آن را می دهد نیت فطره نماید.

مسأله 2031 اگر موقعی که دادن زکات فطره واجب است، فطره را ندهد و کنار هم نگذارد احتیاط واجب آن است که بعداً بدون این که نیت ادا و قضا کند فطره را بدهد.

مسأله 2032 اگر فطره را کنار بگذارد، نمی تواند آن را برای خودش بردارد و مالی دیگر را برای فطره بگذارد

مسأله 2033 اگر انسان مالی داشته باشد که قیمتش از فطره بیشتر است، چنانچه فطره را ندهد و نیت کند که مقداری از آن مال برای فطره باشد اشکال دارد.

مسأله 2034 اگر مالی را که برای فطره کنار گذاشته از بین برود، چنانچه دسترس به فقیر داشته و دادن فطره را تأخیر انداخته باید عوض آن را بدهد و اگر دسترس به فقیر نداشته ضامن نیست مگر آن که در نگهداری آن کوتاهی کرده باشد.

مسأله 2035 در صورتی که زکات فطره را از مال خود جدا کرده باشد اگر در محلّ خودش مستحقّ پیدا شود، احتیاط واجب آن است که فطره را بجای دیگر نبرد و اگر بجای دیگر ببرد و تلف شود، باید عوض آن را بدهد.

نماز عید فطر و قربان
مسأله 1516 نماز عید فطر و قربان در زمان حضور امام علیه السلام واجب است و باید به جماعت خوانده شود و در زمان ما که امام علیه السلام غایب است، مستحب می باشد و احتیاط واجب آن است که آن را به جماعت نخوانند، ولی به قصد رجاء مانع ندارد، و چنانچه ولی فقیه یا مأذون از طرف او اقامه جماعت نماید اشکال ندارد.

مسأله 1517 وقت نماز عید فطر و قربان از اول آفتاب روز عید است تا ظهر.

مسأله 1518 مستحبّ است نماز عید قربان را بعد از بلند شدن آفتاب بخوانند و در عید فطر مستحب است بعد از بلند شدن آفتاب افطار کنند و زکات فطره را هم بدهند، بعد نماز عید را بخوانند.

مسأله 1519 نماز عید فطر و قربان دو رکعت است که در رکعت اول بعد از خواندن حمد و سوره، باید پنج تکبیر بگوید و بعد از هر تکبیر یک قنوت بخواند و بعد از قنوت پنجم تکبیر دیگری بگوید و به رکوع رود و دو سجده به جا آورد و برخیزد و در رکعت دوم چهار تکبیر بگوید و بعد از هر تکبیر قنوت بخواند و تکبیر پنجم را بگوید و به رکوع رود و بعد از رکوع دو سجده کند و تشهد بخواند و نماز را سلام هد.

مسأله 1520 در قنوت نماز عید فطر و قربان هر دعا و ذکری بخوانند کافی است ولی بهتر است این دعا را به قصد امید ثواب بخوانند: «اللّٰهُمَّ اهْلَ الْکبْرِیاءِ وَ الْعَظَمَةِ وَ اهْلَ الْجُودِ وَ الْجَبَروتِ وَ اهْلَ الْعَفْوِ وَ الرَّحْمَةِ وَ اهْلَ التَّقْویٰ وَ الْمَغْفِرَةِ اسْأَلُک بِحَقِّ هٰذا الْیوْمِ الَّذِی جَعَلْتَهُ لِلْمُسلِمینَ عیداً وَ لِمُحَمَّدٍ صَلَّی اللّٰهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ ذُخْراً وَ شَرَفاً وَ کرٰامَةً وَ مَزیداً انْ تُصَلِّی عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ انْ تُدخِلَنی فی کلِّ خَیرٍ أَدْخَلْتَ فیهِ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ وَ انْ تُخْرِجَنِی مِنْ کلِّ سُوءٍ اخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً و آلَ مُحَمَّدٍ صَلَوٰاتُک عَلَیهِ وَ عَلیهِمْ اللّٰهُمَّ إِنِّی اسْألُک خَیرَ ما سَأَلَک بِهِ عِبٰادُک الصَّالِحُونَ وَ اعُوذُ بِک مِمَّا اسْتَعاذَ مِنْهُ عِبٰادُک الْمُخْلَصُونَ».

مسأله 1521 مستحب است در نماز عید فطر و قربان قرائت را بلند بخوانند.

مسأله 1522 نماز عید سورۀ مخصوصی ندارد ولی بهتر است که در رکعت اول آن سورۀ شمس «سورۀ (91)» و در رکعت دوم سورۀ غاشیه «سورۀ (88)» را بخوانند یا در رکعت اول سورۀ سبح اسم «سورۀ (87)» و در رکعت دوم سورۀ شمس «سورۀ (91)» را بخوانند.

مسأله 1523 مستحب است روز عید فطر قبل از نماز عید، به خرما افطار کند و در عید قربان از گوشت قربانی بعد از نماز قدری بخورد.

مسأله 1524 مستحب است پیش از نماز عید غسل کند و دعاهایی که پیش از نماز و بعد از آن در کتابهای دعا ذکر شده به امید ثواب بخواند.

مسأله 1525 مستحب است در نماز عید بر زمین سجده کنند و در حال گفتن تکبیرها دستها را بلند کنند و نماز را بلند بخوانند.

مسأله 1526 بعد از نماز مغرب و عشای شب عید فطر و بعد از نماز صبح و ظهر و عصر روز عید و نیز بعد از نماز عید فطر مستحب است این تکبیرها را بگوید: «اللّٰهُ أَکبَرُ اللّٰهُ أَکبَرُ لٰا إِلٰهَ الَّا اللّٰهُ و اللّٰهُ اکبَرُ اللّٰهُ أَکبَرُ وَ للّٰهِ الْحَمْدُ اللّٰهُ أَکبَرُ عَلیٰ مٰا هَدٰانٰا».

مسأله 1527 مستحب است انسان در عید قربان بعد از ده نماز که اول آنها نماز ظهر روز عید و آخر آنها نماز صبح روز دوازدهم است تکبیرهایی را که در مسألۀ پیش گفته شد بگوید و بعد از آن بگوید: «اللّٰهُ أَکبَرُ عَلیٰ مٰا رَزَقَنٰا مِنْ بَهِیمَةِ الأنْعٰامِ وَ الْحَمْدُ لِلّٰهِ عَلیٰ مٰا ابْلٰانا» ولی اگر عید قربان را در منی باشد، مستحب است بعد از پانزده نماز که اول آنها نماز ظهر روز عید و آخر آنها نماز صبح روز سیزدهم ذی حجه است، این تکبیرها را بگوید.

مسأله 1528 کراهت دارد نماز عید را زیر سقف بخواند.

مسأله 1529 اگر شک کند در تکبیرهای نماز و قنوت های آن، (اگر از محل آن تجاوز نکرده است) بنا بر اقلّ بگذارد و اگر بعد معلوم شود که گفته بوده اشکال ندارد.

مسأله 1530 اگر قرائت یا تکبیرات یا قنوت ها را فراموش کند و به جا نیاورد نمازش صحیح است.

مسأله 1531 اگر رکوع یا دو سجده یا تکبیرة الاحرام را فراموش کند نمازش باطل می شود.

مسأله 1532 اگر در نماز عید یک سجده یا تشهد را فراموش کند احتیاط مستحب آن است که بعد از نماز آن را رجاءً به جا آورد. و اگر کاری کند که برای آن سجدۀ سهو در نمازهای یومیه لازم است احتیاط مستحب آن است که بعد از نماز رجاءً دو سجدۀ سهو برای آن بنماید.