پیش از این در جلد اول در مقدمات، در این باره سخن گفتیم اما به جهت ارتباط این مبحث با زندگی آن حضرت دوباره و به صورت کوتاه متذکر آنها می شویم.

1- جمع القران و تاویله یا جمع آوری آیات قرآن بر اساس ترتیب نزول.

2- کتابی که آن حضرت در آن شصت نوع از انواع علوم قرآنی را جمع کرده و برای هر نوع از آنها مثالی زده است.ما در مقدمات کتاب، سند خود را درباره این کتاب بیان کردیم.

3- الجامعه،

4- الجفر،

5- صحیفه الفرائض،

6- کتابی درباره زکات چارپایان،

7- کتابی در ابواب فقه،

8- کتابی دیگر در ابواب فقه،

9- نامه آن حضرت به مالک اشتر،

10- وصیت وی به محمد حنفیه، کتاب

11- عجایب احکام و قضاوتهای آن حضرت که توسط برخی از علما جمع آوری شده است و ما نیز این کتاب را جمع آورده ایم و کتاب عجایب احکام امیر المؤمنین به روایت محمد بن علی بن ابراهیم بن هاشم قمی از پدرش از جدش را نیز در آن درج کرده ایم. (این کتاب به طبع رسیده است.)

12- دعاها و مناجاتی که از آن حضرت به جا مانده است و برخی از دانشمندان آنها را جمع کرده و بدان صحیفه علویه گفته اند، (این کتاب نیز به چاپ رسیده است) .

13- مسند آن حضرت که توسط نسایی جمع آورده شده است.این کتاب حاوی احادیث و روایاتی است که از آن حضرت نقل شده.در کشف الظنون در این باره گفته شده: «مسند علی (ع) تالیف ابو عبد الرحمن احمد بن شعیب نسایی متوفا در سال 303 ه».این کتاب غیر از کتاب خصایص است که در فضل علی بن ابیطالب به نگارش درآمده که در کشف الظنون هم نام آن آمده است.این سه کتاب اخیر را در واقع می توان از باب توسع، جزو تالیفات آن حضرت دانست.

14- جنة الاسماء.در کشف الظنون در این باره آمده است: «جنة الاسماء نوشته امام علی بن ابیطالب است که امام محمد غزالی (متوفا در 505 ه) بر آن شرحی نوشته است.من خود نیز این مطلب را در برخی از کتابها یافتم ».برای ما روشن نشد که این کتابی که غزالی آن را شرح کرده است چیست؟و چرا آن را به علی (ع) نسبت می دهند؟و بعید نیست که در این سخن تحریفی صورت گرفته باشد.

کتابهایی که سخنان آن حضرت را گرد آورده اند
در قسمت اول از این جلد سخن ابن ابی الحدید را نقل کردیم که گفته بود: برای هیچ یک از فصحای صحابه یک دهم یا نصف آن، از سخنانی که از علی (ع) گردآوری شده، تدوین نشده است.ما پیش از این، درج سوم قسمت یک فهرستی از کتبی که سخنان آن حضرت را جمع آورده اند ارائه دادیم و در اینجا نیز این فهرست را همراه با اختصار و زیادتی نسبت به آنجا، ذکر می کنیم:

1- نهج البلاغه که توسط شریف رضی جمع آوری شده و تا کنون چندین بار به چاپ رسیده است.

2- مافات نهج البلاغه من کلامه (سخنان آن حضرت که در نهج البلاغه نیامده است) جمع آوری شده توسط فاضل معاصر شیخ هادی بن شیخ عباس بن شیخ جعفر فقیه نجفی (این کتاب به چاپ رسیده است) .

3- مائة کلمه جمع آوری شده توسط جاحظ (مطبوع) .

4- غرر الحکم و درر الکلم گردآوری شده توسط عبد الواحد بن محمد بن عبد الواحد آمدی تمیمی.وی این سخنان را از کلمات کوتاه آن حضرت جمع آوری کرده و با نهج البلاغه نزدیک است.انگیزه آمدی در تالیف این کتاب، کاری بود که جاحظ در تالیف مائة الکلمه به انجام رسانده بود. (مطبوع) .

5- دستور معالم الحکم (مطبوع) .

6- نثر اللآلی جمع آوری شده به وسیله ابو علی فضل بن حسن طبرسی مؤلف مجمع البیان (مطبوع) .

7- مطلوب کل طالب من کلام علی بن ابیطالب جمع آوری شده توسط ابو اسحاق و طواط انصاری.در این کتاب صد سخن حکمت آمیز منسوب به آن حضرت نقل شده است.این کتاب در لایپزیک و بولاق به طبع رسیده و به فارسی و آلمانی برگردانده شده است.

8- قلائد الحکم و فرائد الکلم گردآوری شده توسط قاضی ابو یوسف یعقوب بن سلیمان اسفراینی.

9- معمیات علی (ع) .

10- امثال الامام علی بن ابیطالب طبع جوائب که بر پایه حروف الفبا ترتیب یافته است.

11- سخنان علی (ع) شیخ مفید که در کتاب ارشاد خود نقل کرده است.

12- سخنان و نامه های آن حضرت که نصر بن مزاحم در کتاب صفین خود، نقل کرده است.

13- سخنان علی (ع) که در کتاب جواهر المطالب آورده شده است.و کتابهای دیگری غیر از آنچه نام بردیم.

منبع : کتاب: سیره معصومان ج 3 ص 763 / نویسنده: سید محسن امین/ مترجم: علی حجتی کرمانی