کتاب از جمله پایدارترین و سالم‌ترین محصولات فرهنگی محسوب می‌شود که سرچشمه علوم و معارف انسانی و نتیجه اندیشه‌ها و تجربه‌های اهل دانش و معرفت به شمار می‌رود و به عنوان آینه‌ای است که بخش اعظم ره‌آورد تمدن‌های ماندگار تاریخ را به نمایش می‌گذارد.

سازمان علمی، فرهنگی و آموزشی سازمان ملل (یونسکو) از سال ۱۹۹۵ میلادی تصمیم گرفت که روز جشن کتاب در اسپانیا، یعنی ۲۳ آوریل را که مصادف با درگذشت ۲ تن از نویسندگانی بود که نقش مهمی در فرهنگ و ادبیات جهان برعهده داشته اند؛ یعنی ویلیام شکسپیر و اینکا گارسیلاسو دولاوگا را روز جهانی کتاب و حق مؤلّف اعلام کند.

هدف از اختصاص روزی برای بزرگداشت کتاب و حق مؤلّف، تجلیل جهانی از کتاب و مؤلّفان، تشویق همگان و به‌خصوص جوانان برای کشف لذّت خواندن، تقدیر و حمایت از افرادی است که در رشد و اعتلای فرهنگی و اجتماعی جامعه بشری نقش و سهم بسزایی داشته‌اند.

توسعه صنعت نشر، ترویج جریان آزاد کتاب و تضمین دسترسی عموم به آن و جلب توجه سازمان ها انجمن‌ها، نهادهای دولتی و خصوصی به کتاب به عنوان آسان ترین و ارزنده‌ترین روش کسب دانش، بیان احساس و اندیشه و قدیمی‌ترین وسیله ارتباط معنوی و کلید توسعه آموزش پایه، مبارزه با فقر و توسعه فراگیر است.

اهمیت و اعتبار کتاب

کتاب را می بایست به حق دروازه‌ای به طرف جهان گسترده دانش و معرفت دانست  که یکی از بهترین ابزارهای کمال بشری محسوب می شود. به همین دلیل هم فردی که با دنیای زیبا و زندگی‌بخش کتاب، ‌ ارتباط نداشته باشد از مهم‌ترین دستاورد انسانی و نیز از بیشترین معارف الهی و بشری محروم می ماند.

کتاب نقش مهم و تاثیرگذاری در جهت ارتقا و پیشرفت ملت ها دارد به همین سبب برای یک ملت، خسارتی بزرگ است که افراد آن با کتاب سر و کار نداشته باشند و برای یک فرد، توفیق چشم گیری است که با کتاب مأنوس و همواره در حال بهره‌گیری از آن، یعنی آموختن چیزهای تازه باشد.

 کتاب از عناصر فرهنگی و ابزاری مناسب برای تغییر دادن فرهنگ محسوب می شود و عناصر جدید فرهنگی را به افراد جامعه منتقل می‌کند و ضمن حفاظت از فرهنگ متعالی، آن را بدون تغییر و تحریف در اختیار آیندگان قرار می‌دهد. پس با توجه به چنین جایگاهی نیاز است تا خانواده به عنوان نخستین نهاد اجتماعی، در ارتقای سطح فرهنگ، رفتارها و عادت‌های فرد تلاش کند و این مهم هم به دست نمی آید، مگر اینکه با کتاب آشنا باشد. بنابراین آشنایی فرزندان با کتاب و کتابخوانی، از خانواده آغاز می‌شود و رغبت‌های او در خانواده شکل می‌گیرد. لذا لازم است تا یک کتابخانه‌ هر چند کوچک در هر خانواده ای وجود داشته باشد تا اعضای خانواده قسمتی از آن را به کتاب‌های مورد علاقه خود اختصاص دهند زیرا این کار تمایل و رغبت خواندن کتاب و مطالعه را در میان آنان تقویت می‌کند.

ضرورت توجه به کتابخوانی

کتابخوانی مقدمه ورود آگاهانه در فعّالیت های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی است. مطالعه کتاب، انسان را در تعیین سرنوشت خود و جامعه شریک می کند، قوه ابتکار و خلاقیت، روحیه آزادی خواهی و بزرگ منشی و توانایی تشخیص حق و باطل را تقویت می کند و اگر ارزش کتاب در جامعه ای شناخته شود، بدون شک انتقال میراث فکری و فرهنگی از یک نسل به نسل دیگر انجام و پویایی فرهنگ و تمدن آن جامعه تضمین خواهد شد.

همچنین داشتن برنامه‌ روزانه برای مطالعه و کتابخوانی نه تنها سبب کاهش استرس و یکی از بهترین روش‌های مقابله با اختلالات خواب است، بلکه سبب می‌شود تا افراد در مواجه با مسایل زندگی با آگاهی بیشتری تصمیم‌گیری کنند. پس کتابخوانی می‌تواند به عنوان یک سرگرمی رایگان، سبب بهبود کیفیت زندگی ‌شود و عضویت در کتابخانه‌های عمومی و بهره‌مندی از کتاب‌های آن‌ها، رسیدن به چنین مساله‌ای را بسیار آسان می‌کند.

یکی از شاخص‌های توسعه یافتگی در جوامع بشری میزان مطالعه آن ملل است. در کشورهایی که از لحاظ توسعه یافتگی و فرهنگی در سطح بالایی هستند، آمار مطالعه و کتابخوانی شان بسیار بالا است. تیراژ کتاب در آن کشورها چند هزار جلد است و روزنامه‌ها هم شمارگان زیادی دارند. بنابراین در یک جامعه که افراد آن اهل مطالعه هستند، مردم و مسوولان به تفاوت اندیشه اعتقاد دارند، به ساختار، رویه، قانون، آیین‌نامه اعتقاد دارند. حقوق شهروندی را رعایت می‌کنند، مردم حق داشتن تشکل و مطالبه گری دارند و چنین جامعه ای روز به روز به کمال نزدیکتر می شود.

صاحبان اندیشه معتقد هستند که ملت‌هایی که فرهنگ مطالعه و کتاب‌خوانی در میان آنان رواج بیشتری داشته، توانسته‌اند که فرهنگی به‌مراتب ماندگارتر و پویاتر از خود بر جای بگذارند و میراث فرهنگی و هویتی، دستاوردهای عالمان و فرهیختگان خود را به نسل‌های بعد انتقال دهند. بنابراین هر جامعه ای که بخواهد در مسیر پیشرفت و تعالی قرار گیرد، باید برای مطالعه و کتاب خوانی سرمایه گذاری اساسی انجام دهد.

مطالعه جزء نیازهای اجتماعی انسان است. فرد به وسیله مطالعه می تواند با اندیشه های دیگران ارتباط برقرار کند و از دستاوردهای علمی و ادبی دیگران بهره مند شود. مطالعه و کتابخوانی به نیازهای روانی پاسخ می دهد و در کنار کمک به رشد شناخت، جنبه های عاطفی و اجتماعی انسان را نیز صیقل می دهد. پس آگاهی در بنیادی ترین و پایدارترین صورت از طریق کتاب و نوشتن به دست می آید و شکوفایی استعدادها و بارور شدن اندیشه ها نیز به همین صورت حاصل می شود. پس باید اعتقاد داشت که راه اصلی و پایدار توسعه از وادی فرهنگ می گذرد و کتاب نقش تعیین کننده ای در این وادی دارد.

همچنین باید اشاره داشت که بی توجهی به کتاب و کتاب خوانی یک بیماری فرهنگی و اجتماعی محسوب می شود که ناشی از فراگیر نشدن فرهنگ مطالعه و کتاب خوانی در میان اقشار مردم یک جامعه است که خسارتی جبران ناپذیر بر پیکره فرهنگ کشور محسوب می شود. پدیده  فقر مطالعه و کتاب خوانی از جمله معضلات و مشکلاتی است که در بیشتر کشورها وجود دارد و این امر می تواند در طولانی مدت تاثیر زیان باری را برای این جوامع به ارمغان آورد. کشور ما با وجود داشتن پیشینه فرهنگی بسیار غنی و با وجود تاکید دین مبین اسلام بر امر مطالعه به این موضوع کمتر پرداخته به طوری که مردم بیشتر اوقات و فراغت خود را به سرگرمی های بیهوده صرف می کنند و به مطالعه و کتاب خوانی کمتر توجه دارند.