اندیشکده «شورای روابط خارجی» آمریکا؛ موضوعات کووید ۱۹، ریاست جمهوری «جو بایدن»، رشد چین در کنار رکود اقتصادی و نابودی دموکراسی در جهان را، از مهمترین مسائل سال ۲۰۲۱ می داند.

سال ۲۰۲۰ با همه خبرهای مهم و تاثیر گذار خود پایان یافت و از نخستین روز سال جدید کارشناسان انتظار برای ادامه و تکرار موضوع های سال گذشته را برای سال ۲۰۲۱ طرح می کنند. اندیشکده «شورای روابط خارجی» آمریکا در بررسی مهم ترین موضوعاتی که جهان در سال جدید میلادی با آن روبرو خواهد شد آورده است: تعدادی از کارشناسان یک سال قبل نسبت به همه گیری جهانی هشدار داده بودند که به وقوع پیوست. اکنون برخی تحلیلگران برای یک سال آینده افزایش ناگهانی بدهی اقتصادهای در حال ظهور یا تشدید حملات تروریستی حتی گسترده تر از ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ سخن می گویند.

در این گزارش آمده است: شاید این پیش بینی ها درست نباشد زیرا پیشگویی در مورد آینده سخت است اما در هر صورت برخی تحولات مهم برای ما آشنا هستند و می توان انتظار تداوم آن ها را داشت. به نظر می رسد ۵ موضوع ذیل در سال ۲۰۲۱ ادامه خواهند داشت، پس باید از نزدیک آن ها را تحت نظر داشت زیرا احتمال دارد هر یک از آن ها به رویداد خبری غالب سال تبدیل شوند و شاید هم به طور کل محو شوند. باید منتظر ۱۲ ماه آینده بود.

تداوم کووید ۱۹

ادامه همه گیری کرونا مهمترین موضوع برای سال جدید است. ویروس کرونا در سال ۲۰۲۰ جهان را زیر و رو کرد. در انتهای سال تعداد کشته ها از این بیماری به ۱.۷ میلیون نفر رسید و امیدواری به هرگونه بهبود وضع اقتصادی را کمرنگ است. کارشناسان اکنون این سوال را مطرح می کنند آیا امکان دارد که زندگی بار دیگر به حالت عادی بازگردد؟

البته خبر ساخت دو واکسن موثر بر این ویروس بارقه امیدی بود اما توزیع کارآمد، گسترده و عادلانه آن حداقل به ماه ها زمان نیاز دارد در ضمن اقدامات لجستیکی آن چالش بسیار مهمی است. شکاف بین کشورهای دارای دسترسی به واکسن و کشورهای فاقد آن عمیق خواهد شد. بروز خطا غیرممکن نیست. انتظارات زیادی از کوواکس که اتحادی بین المللی برای تولید، توزیع و ارسال واکسن است، وجود دارد. احتکار واکسن توسط برخی کشورها یا استفاده بدون منطق آن می تواند مشکل ساز شود.

منتقدان نگران هستند که چنین رویکردهایی روند مقابله با بیماری را با مانع روبرو کند. البته سوالاتی در زمینه میزان دوام مصونیت واکسن در مقابل ابتلای دوباره به کووید ۱۹ وجود دارد. این سوال هنوز مطرح است که آیا شخص واکسینه شده بار دیگر بیمار می شود؟ یا اینکه واکسن می تواند موجب جهش دوباره ویروس شود و آن را غیرقابل کنترل کند؟

در هر صورت اقداماتی مانند استفاده از ماسک، فاصله اجتماعی و ردیابی تماس افراد بیمار مهمترین نقش را در مبارزه با شیوع کووید۱۹ در سال ۲۰۲۱ و شاید بعد از آن ایفا خواهّزد کرد.

آغاز به کار بایدن

مراقب آرزوی خود باشید ممکن است برآورده شود. این سخنانی خواهد بود که هنگام آغاز به کار چهل و ششمین رییس جمهوری آمریکا به ذهن خطور می کند. وی میراث دار مجموعه ای از مشکلات داخلی، سیاست خارجی و انتظارات عمومی خواهد بود که به واسطه همه گیری بی‌سابقه کرونا تشدید شد.

بایدن با تصمیم گیری هایی در زمینه پیوستن سریع به پیمان اقلیمی پاریس و سازمان جهانی بهداشت روبرو خواهد بود تا عناصر سیاست در دوره «دونالد ترامپ» را دگرگون کند. وی امیدوار است در حالی که نیروهای خود را بررسی می کند همزمان امور داخلی را پیش ببرد و در حوزه سیاست اقتصادی به ویژه جنگ تجاری با چین موفقیت هایی را کسب کند.

با این حال شاید رویدادها این اجازه را به وی ندهند. ممکن است آزمون نخست بایدن با برنامه هسته ای ایران، برنامه موشکی و هسته ای کره شمالی یا هک گسترده از سوی روسیه باشد. اگرچه سیاست تند ترامپ اهرم هایی را به بایدن بخشیده است اما به آن صورت نیستند که وی خواهان آن بوده است.

بایدن در واشنگتن هم با چالش هایی روبرو است. تا دو هفته دیگر اگر دموکرات ها در دور دوم انتخابات سنا برای تعیین تکلیف دو کرسی ایالت جورجیا پیروز نشوند، وی نخستین رییس جمهوری از زمان «جورج بوش» و نخستین رییس جمهوری دموکرات از زمان «گرور کلیولند» خواهد بود که در زمان آغاز به کار اکثریت دو مجلس را در اختیار ندارد. درحالی که رییس جمهوری منتخب در حوزه سیاست خارجی دامنه عمل بیشتری نسبت به سیاست داخلی دارد اما کارت های بازی وی هم چندان قابل توجه نیستند. ترامپ هم احتمالا خروج از قدرت آرامی را نخواهد داشت و شاید مسائل بایدن بدتر شوند.

در مجموع موقعیت بایدن چندان رشک برانگیز نیست زیرا انتظارات از او بسیار بالا اما امکانات وی محدود است.

گزینه ‌های چین

«درخشش خود را پنهان و ابهام را زیادکن» این توصیه «دنگ شیائو پینگ» برای سیاست خارجی چین بود. «شی جین پینگ» اما این راهنمایی را کنار گذاشته است و این کشور به صورت فزاینده به وزنه ای در جهان تبدیل می شود. در سال ۲۰۲۰ چین دیپلماسی گرگ جنگجوی خود را تقویت کرد. این کشور استرالیا را به خاطر درخواست تحقیق در مورد منشا ویروس کرونا هدف تنبیه اقتصادی قرار داد. درگیری مرزی با هند را تشدید کرد و قانون امنیت ملی جدید را برای هنگ کنگ وضع کرد که مغایر با معاهده میان پکن و لندن بود. چین بارها علیه تلاش تایوان در تقویت روابط با آمریکا موضع گرفت.

در سال گذشته واکنش های پکن، نگرانی های قابل اعتنایی را در زمینه هدفگذاری این کشور برای تسلط بر سیاست های جهانی موجب شد که نتیجه آن کاهش منافع دیگران ارزیابی می شود. سوال این است که آیا چین نگرانی ها را تقویت می کند یا مسیر همکاری را در پیش می گیرد مخصوصا در این شرایط تازه که رییس جمهوری جدید آمریکا مایل است با برخی از متحدان در مقابل چین بایستد؟ آیا این تقابل تشدید می شود؟ به نظر می رسد مورد آخر صحیح باشد.

اگرچه ویروس کرونا نخستن بار ووهان چین را تحت سیطره خود قرار داد اما پکن بهتر از بیشتر کشورهای غربی و به طور قطع کارآمدتر از ایالات متحده این بیماری را مهار کرد. اقتصاد چین دوباره مانند قبل رونق گرفت و انتظار می رود در سال جدید بیشتر رشد کند. چین به این نتیجه رسیده که در رقابت با غرب پیروز شده است و همین امر تبلیغات در زمینه برتری نهاد حکومتی آن را به دنبال خواهد داشت. چین به جای هراس از تلاش واشنگتن برای جداکردن دو اقتصاد، خودش برای استقلال از اقتصاد غربی به ویژه آمریکا البته با شرایط خود گام بر می دارد.

این اصطلاح مرسوم است که نباید اسب برنده را تغییر داد بنابراین چین با همین رویکرد ادامه می دهد و احتمالا در ماه های آینده تنش و رقابت ها افزایش بیشتری خواهند داشت.

رشد اقتصادی جهان

کووید ۱۹ در سال گذشته اقتصاد جهانی را به شدت تحت تاثیر قرار داد. پیش بینی می شود در سال جدید هم تولید جهان تا ۵.۲ کاهش یابد که با پیش بینی ۲.۵ تا ۳.۴ درصدی قبل متفاوت است. گویا چین تنها اقتصاد بزرگ جهان بود که در سال ۲۰۲۰ رشد کرد اگرچه به نظر می رسد این کشور نیز با هدف ۶ درصدی فاصله زیادی داشته باشد.

جای تعجب نیست که کشورهای فقیر بیشتر از دیگر کشورها تحت تاثیر رکود قرار گرفته اند. تعداد افرادی که به واسطه کرونا در جهان به فقر شدید دچار شده اند ممکن است از ۱۲۰ میلیون نفر بگذرد. این به معنای از بین رفتن یک دهه تلاش برای مقابله با فقر در جهان است.

واکسن های کووید۱۹ خبرهای خوبی هستند که می توانند مسیر حرکتی اقتصاد را در سال ۲۰۲۱ تغییر دهند. میزان مقاومت کشورها در برابر شرایط سخت متفاوت است. آن هایی که بدهی عمومی کمتر، مدیریت اقتصادی منطقی و مقابله کارآمدتری را در مقابل گسترش کرونا داشتند بهترین نتیجه می گیرند. براین اساس چین به عنوان کشوری موفق یک سوم رشد اقتصادی جهان را در سال ۲۰۲۱ دراختیار خواهد داشت. در مقابل سهم اروپا و آمریکای شمالی کمتر خواهد شد.

به طور کلی در سال جدید روند هر بهبودی کند خواهد بود. صندوق بین المللی پول پیش بینی خود برای رشد اقتصادی جهان برای پس از ۲۰۲۲ را کاهش و هشدار داده است که افزایش فقر جهانی می تواند تا دوره ای فراتر از سال ۲۰۲۰ هم ادامه داشته باشد.

بانک جهانی هم نگرانی مشابهی را عنوان داشت که اقتصادهای در حال ظهوری که به تجارت، گردشگری و جریان پول اتکا داشتند ضربه سخت تری خواهند خورد. یک سوال آشکار این است که آیا این مشکلات اقتصادی به معنای درگیری بیشتر سیاسی در داخل کشورها و در سطح بین الملل خواهد بود؟

زوال جهانی دموکراسی

دموکراسی ها در معرض تهدید قرار گرفته اند. سازمان «خانه آزادی» (Freedom House) گزارش داد برای چهاردهمین سال متوالی حقوق سیاسی و آزادی مدنی در کل جهان رو به نابودی حرکت می کند. رهبران پوپولیست در کشورهای برزیل، مجارستان، فیلیپین، لهستان و ترکیه طیف گسترده ای از سیاست ها را در پیش می گیرند که موجب تضعیف بیشتر نهادهای دموکراتیک می‌شود. قانون جدید امنیت ملی پکن خود چالشی تازه به شمار می‌رود و جنبش دموکراسی خواهی را در هنگ هنگ تحت فشار قرار می دهد.

جو بایدن قول داده است توجه به ارزش های دموکراتیک را از سر می گیرد و به همین دلیل یک اجلاس جهانی را برای دموکراسی میزبانی خواهد کرد تا روح و هدف مشترک ملت های آزاد جهان را احیا کند. اما مساله این است که ایالات متحده دیگر بهترین پیام رسان برای این ارزش ها نباشد.

حملات طولانی و مداوم ترامپ به مخالفان و مطبوعات در کنار خودداری وی از به رسمیت شناختن پیروزی بایدن و ادعاها در مورد تقلب گسترده در انتخابات و تلاش برای ترغیب مقام های ایالتی برای لغو نتیجه انتخابات به ویژه امتناع چهره های جمهوریخواه از مخالفت با ترامپ نشان داده اند هنجارهای دموکراتیک در قدیمی ترین دموکراسی جهان رو به نابودی رفته است.

هنگامی که بایدن خواستار احیای دوباره ارزش های دموکراتیک در سراسر جهان است ممکن است با این پاسخ روبرو شود «دکتر، خودت (ایالات متحده) را درمان کن».