عبدالغنی بادکوبه‌ای از علمای برجسته و شاعر و ادیب و نمونه درخشانی از پرهیزگاری، پارسایی، عدالت و انصاف بود که برای زنده نگه داشتن اسلام در قفقاز علیه تزارها و بلشویک‌ها مبارزه کرد و در این راه جان خود را فدا کرد.

مناطق قفقاز تا دوره قاجاریه بخش جدایی ناپذیر ایران محسوب می شد اما در این دوره روسیه تزاری با توجه سیاست هایی چون نگاه به شرق، گسترش مناطق تحت سلطه و لزوم دسترسی به آب های آزاد به منظور توسعه و تحکیم مناسبات تجاری و نظامی، چشم طمع به این مناطق دوخت زیرا قفقاز با توجه به موقعیت خاص جغرافیایی و اقتصادی خود، می توانست عمده ترین تأمین کننده منابع انرژی و مواد اولیه مورد نیاز کارخانجات نوپای روسیه تزاری باشد.

به همین دلیل هم منازعات بلندمدتی با قاجارها داشتند تا اینکه حکام روسیه تزاری با تحمیل قرارداد های گلستان و ترکمانچای، این مناطق را از ایران جدا و به خاک روسیه منضم کردند. بنابراین با سلطه تزارها براین مناطق که بیشتر هم مسلمان نشین بودند، نوعی تضاد فرهنگی ایجاد شد که شرایط را برای مسلمانان که حالا دیگر تحت سلطه تزارها درآمده بودند، سخت می کرد. به همین دلیل هم در چنین شرایطی علما نقش تعیین کننده ای ایفا کردند تا آنجا که در بسیاری از مسایل برای مسلمانان محلی پیشرو بودند و پرچم مبارزه با تزارها را بلند کردند. یکی از این افراد عبدالغنی بادکوبه‌ای بود.

تولد و تحصیلات

عبدالغنی بادکوبه‌ای از علما و ادبای مجاهد شیعه قفقاز محسوب می شود که در سده ۱۴ هجری می زیسته است (۱). البته در منابع تاریخی به نام پدر و تاریخ تولد وی اشاره ای نشده است اما آورده اند که در زمانی که بادکوبه و قفقاز تحت سیطره حکومت تزاری روس بود در باکو دیده به جهان گشود. وی درس‌های مقدماتی را در زادگاهش نزد شماری از علما و روحانیون و فقهای محلی فرا گرفت.

تحصیل در نجف

بادکوبه‌ای پس از پایان تحصیلات ابتدایی، برای تکمیل معلومات و تحصیلات خود به شهر مقدس نجف اشرف سفر کرد. (۲) در آنجا فقه و اصول را در محضر درس شیخ ملا احمد فاضل ایروانی (۱۲۳۵-۱۳۰۶ ق) و میرزا حبیب الله رشتی (۱۲۳۴-۱۳۱۲ ق) و دیگران فرا گرفت و علوم عقلی را در محضر درس علامه بزغاتی آل صالحی آموخت و مراتب عالی اجتهاد را طی کرد. (۳)

بازگشت به وطن

این عالم فرزانه پس از آنکه از محضر اساتید نجف بهره‌ها برد به وطن خود بازگشت و از مراجع امور شرعیه در آن سامان شد و به تدریس و حل و فصل امور شرعی و فتوا اشتغال یافت و یک سلسله خدمات علمی، دینی و اجتماعی را آغاز کرد و مردم را دعوت می کرد که به تعالیم قرآن مجید عمل کنند و خود را به مکارم اخلاقی بیارایند (۴) هنوز یک روحانی جوان بود که در زادگاهش مکتب درس و بحث ارزنده ای را پایه گذاری کرد و ده ها شاگرد عالم و فاضل و صاحب مکارم اخلاق را تحویل جامعه آن روز بادکوبه داد. (۵)

سخت گیری تزارها

حکومت تزاری روسیه که بر قفقاز مسلط شده بود و هرگونه تبلیغ و فعالیت در مورد اسلام را منع می کرد، رفتارهای بادکوبه ای را برنتافت. به همین دلیل ماموران حکومت شرایطی سخت را برای بادکوبه مهیا کردند و آزار بسیار و دشواری های جان فرسایی را برای او ایجاد می کردند اما این عالم مجاهد که به فکر گسترش تعالیم اسلام بود، تمامی این موانع و مشکلات را به خاطر ایمان عمیقی که به هدفش داشت، بر جان می خرید و آن را تحمل می کرد. (۶)

فشار بلشویک ها

اگرچه حکومت تزارها از بین رفت اما این مهم به معنای پایان سخت گیری و نجات مسلمانان از سختی ها و موانع و به معنای پایان مصایب و دشواری‌های آنان نبود زیرا پس از تزار ها حکومت بلشویک ها گسترش یافت (۷). چون سیاست فشار بلشویک ها به قفقاز رسید، جمعی از مبارزان از جمله بادکوبه ای با آن مخالفت کردند. اینها افکار مادی و کفر آلود را به باد حمله گرفتند و در این راه از هیچ تهدید و آزاری ترسی نداشتند (۸).

در چنین شرایطی بادکوبه ای برای اینکه بتواند راه مبارزه را همواره کند «جمیه الد عوه الالهیه» را تشکیل داد. جمعی از علما به وی پیوستند و به دفاع از حریم توحید و اسلام و بازگو کردن خطر بلشویسم و الحاد پرداختند. (۹)

دستگیری و زندان

در دوره حکومت استالین در قفقاز شخصیت های سیاسی و مردمی، هنرمندان مشهور، روشنفکران، دانشگاهیان و هم چنین اعضای خانواده های آنها مورد آزار و اذیت قرار می گرفتند. نویسندگان مشهور، آهنگسازان، شاعران، هنرمندان، نمایشنامه نویسان و چهره های علمی قربانی آزار و اذیت شدند و برجسته ترین افراد این جمهوری، دشمن مردم و عناصر نامطلوب اعلام شدند. از این رو در شرایطی که حکومت استالین بر قفقاز تسلط داشت، ماموران خود را ملزم می کرد که برای از بین بردن آخرین موانع از سر راه خود به دستگیری و حبس و کشتار رهبران دینی مردم به ویژه رهبران مسلمان دست بزنند. (۱۰) به همین دلیل هم تاب فعالیت های بادکوبه ای نیاوردند و او به همراه بسیاری دیگر از علما و روحانیون از طرف حکومت بلشویکی قفقاز دستگیر و زندانی شدند. در زندان در کنار این شخصیت ۲ دانشمند بزرگ دیگر و از قهرمانان اسلامی بودند که در تبلیغ و نشر حقایق با بادکوبه ای همکاری داشتند؛ یکی علامه سیدمحمد و دیگری شیخ حنیفه که عمری به مبارزه با هوا پرستی و گمراهی و دعوت به حق گذرانده بودند. افرادی دیگر از جمله علامه شیخ حسین و میرزا عبدالغفار اردوباوی نیز در زندان با آنها به سر می بردند. (۱۱)

شهادت

بادکوبه ای شاعر و ادیب برجسته و بزرگی بود و به زبان فارسی و ترکی شعر می گفت و صاحب یک دیوان شعر است که اغلب آثار وی در حمله ای که به منزلش شد از میان رفت. سر انجام این عالم مجاهد پس از چهار ماه زندان در سال ۱۳۱۰ خورشیدی به شهادت رسید. (۱۲)

منابع

۱- رجبی، محمد حسن. علمای مجاهد، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران: پاییز ۱۳۸۲، ۹۲.

۲- بخشایشی، عقیقی مفاخر آذربایجان، دفتر نشر نوید اسلام، ج ۴، قم: ۱۳۸۷، ص ۱۹۹۴.

۳- دایره المعارف بزرگ تشیع، ج ۳زیر نظر: احمد صدر حاج سید جوادی / کامران فانی / بهاء الدین خرمشهاهی، بنیاد خیریه و فرهنگی شط، تهران :۱۳۷۱، ص ۱۹.

۴- علامه امینی، عبدالحسین. شهیدان راه فضیلت، ترجمه: جلال الدین فارسی، انتشارات روزبه، چاپ سوم، پاییز ۱۳۶۲، ص ۵۴۳.

۵- بخشایشی ج۴ ص ۱۹۹۵

۶- علامه امینی ۵۴۶

۷- بخشایشی ج۴ صص ۱۹۹۶-۱۹۹۷

۸- علامه امینی ص ۵۴۴

۹- دایره‌المعارف تشیع ج۳ ص ۱۹

۱۰- بخشایشی ج۴ صص ۱۹۹۷-۱۹۹۸

۱۱- علامه امینی ص ۵۴۵

۱۲- امینی، شیخ محمد هادی. معجم الرجال الفکر و الادب فی النجف خلال الف عام، ج ۱، الطبع الثانیه، ۱۹۹۲ م /۱۴۱۳ ه، ص ۱۹۹.