علامه محمد اقبال لاهوری از معدود متفکران معاصر است که عجم را به عنوان محور آرزو و آرمان‌های خود قرار داده و معتقد است برای رشد و تعالی باید به مضامین تاریخی و فرهنگی یک جامعه توجه ویژه داشت.

به مناسبت یکصدوچهل‌وسومین زادروز علامه اقبال لاهوری شاعر، سیاستمدار و فیلسوف پاکستانی، نشست مجازی به همت موسسه فرهنگی اکو و با همکاری دانشگاه علامه طباطبایی و سفارت پاکستان در تهران برگزار شد.

«سرور بختی» رییس موسسه فرهنگی اکو، «سید علی عنصر زیدی» معاون سفیر پاکستان در تهران، «علی اکبر احمدی افرمجانی» استاد فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی، سناتور «ولید اقبال» نوه علامه اقبال به همراه تنی چند از استادان دانشگاه‌های افغانستان و پاکستان در این نشست که در روز دوشنبه ۱۹ آبانماه برگزار شد به بیان نظرات خود پیرامون رویکردها و تفکرات این شاعر و متفکر معاصر پرداختند.

اقبال؛ شاعر و متفکر چند بعدی

بختی رئیس موسسه فرهنگی اکو در این نشست اظهار داشت: اقبال لاهوری از متفکرین صاحب نظر و صاحب عمل چند بعدی منطقه است. به گفته وی، اقبال از چهره های سرشناس در حوزه عرفان و تصوف، در قرن اخیر و یکی از چهره های فکری و انسانی درخشانی است که فرهنگ اسلامی به جامعه انسانی تقدیم کرده است.

بختی ضمن اشاره به فعالیت های عرفانی اقبال در زمینه پیوند مفاهیم عرفانی با دوران گذشته ادامه داد: اقبال در صحنه سیاست یکی از بنیانگذاران فکری پاکستان است که به صلح و امنیت کشور خویش و کشورهای اسلامی نگاهی ژرف و عمیق دارد. از نظر بختی، اقبال یکی از علل عقب ماندگی مسلمانان را عدم اتحاد و یگانگی آنها دانسته و بر این عقیده بود که مسلمانان و کشورهای منطقه باید با یکدیگر متحد شوند.

رئیس موسسه فرهنگی اکو در ادامه به هویت اسلامی و مشترکاتی که علامه اقبال به آن معتقد بود پرداخت که می تواند به ایجاد پیوند بیشتر میان کشورهای منطقه بیانجامد. از دیدگاه بختی، اقبال دلبستگی عمیقی به زبان و شعر فارسی داشت و همین موضوع اشعار او را در بین فارسی زبانان قابل فهم و در بین کشورهای فارسی زبان منطقه بیش از پیش محبوب ساخته است.

سید علی عنصر زیدی معاون سفیر پاکستان هم دیگر سخنران این نشست بود. به گفته وی منطقه اکو یکی از غنی ترین مناطق جهان از نظر تاریخ و میراث فرهنگی است و نه تنها دین مشترک بلکه در هنرها و صنایع دستی، زبان و ادبیات و تاریخ هم مشترکات زیادی دارند. به گفته وی، پاکستان به عنوان سرزمین اقبال شناخته می شود که شاعری با شهرت جهانی است و توانست افکار سیاسی و مذهبی خود را با شعر درآمیخته و نقش مهمی در آگاهی ملت خود از قید و بند استعمار داشته باشد. زیدی معتقد است، اقبال با مطرح کردن مفهوم «خود» به مسلمانان شبه قاره پیام به پاخاستن و استقامت داد. سفیر پاکستان با اشاره به این که که ناب ترین اشعار اقبال به فارسی است گفت: آثار او منبعی الهام بخش برای بسیاری از جوانان بوده است.

احمدی افرمجانی استاد فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی سومین سخنران نشست حاضر بود. از نظر وی، فلسفه «خودی» اقبال همه افکار و اندیشه های او را در بر می گیرد و درواقع اقبال با برجسته کردن مفهوم «دعوت به خویشتن» و شناخت گذشته تمدن اسلامی، در رهایی این ملتها از درد «از خود بیگانگی» و «تقلید» نقش مهمی داشت. همچنین این استاد فلسفه گفت: گرچه می توان برخوردی انتقادی به آثار اقبال داشت، اما اصل تفکر و اندیشه های او برای نسل های مختلف قابل پذیرش است.

جامعه اسلامی یک جامعه صلح‌آمیز است

سناتور ولید اقبال نوه علامه اقبال هم در این نشست حضور داشت که به بررسی ویژگی های یک جامعه آرمانی از دید اقبال پرداخت. به گفته وی، از نظر اقبال یک جامعه ایده آل باید یک جامعه صلح آمیز باشد، زیرا اسلام اساسا دین صلح است. از دیدگاه ولید، اقبال در عقاید خود با شفافیت و اعتقاد راسخ اعلام می دارد که جامعه آرمانی جامعه ای است که با اصول اسلام مدرن، بازسازی شده و وحدت انسانی و برابری و آزادی انسان تحت یک سیستم صلح آمیز سیاسی اداره می شود. به گفته او برابری از دیگر مفاهیمی است که در آثار اقبال هویدا است و از نظر اقبال جامعه ایده آل جامعه ای است که با آرمانهای اسلامی مدرن و بازسازی شده، هدایت می شود.

نرگس جابری نسب استاد دانشگاه، از دیگر سخنرانان این نشست بود که به درون مایه های اشعار فارسی اقبال اشاره داشت. جابری نسب گفت: اقبال زبان فارسی را برای بیان افکار و اندیشه های خود با درون مایه های عشق به دین و قرآن، محبت رسول الله، ائمه اطهار و بزرگان دین، مسائل سیاسی، وطن دوستی بکار گرفت و به طور کلی درون مایه های سیاسی- اجتماعی و اخلاقی – تعلیمی، به شکلی آشکار در اشعار وی دیده می شود.

عجم، محور آرزوها و آرمانهای اقبال است

«محمد افسر رهبین»، اقبال پژوه و رییس آرشیو ملی افغانستان و «فائزه زهرا میرزا» استاد دانشگاه کراچی پاکستان آخرین سخنرانان این نشست بودند که هریک به دیدگاه های اقبال در زمینه شعر و گرایشات تاریخی، فکری و سیاسی او پرداختند. به گفته رهبین، افغانها تاکنون پژوهش‌های زیادی درباره اقبال و آثار و اشعارش انجام داده و ترجمه های فارسی و پشتوی آثار اقبال مد نظر بسیاری از پژوهشگران افغان بوده است.

فائزه زهرا میرزا نیز پیرامون ایران گرایی در اشعار اقبال بیان داشت: اقبال نخستین شاعر قرن بیستم است که عجم را محور آرزوها و آرمانهای خود قرار داده و خود او نیز تحت تاثیر شاعران و عارفان و متصوفان ایران بزرگ بوده است.

نوشتار از: معصومه نظری، کارشناس موسسه فرهنگی اکو