کلمات بزرگان اهل سنت درباره امام صادق(ع)

سوال
علماء و بزرگان اهل سنت درباره شخصیت امام صادق(علیه السلام) چه سخنانی دارند؟

پاسخ
با مراجعه به کلمات علمای اهل سنتپی می بریم که امام صادق(علیه السلام) از موقعیّت و منزلت بالایی نزد آنان برخوردار بوده است. در اینجا به کلمات برخی از آنان راجع به آن حضرت اشاره می کنیم:

1 ـ ابوعثمان عمرو بن بحر جاحظ (ت: 250 هـ.ق)

«... وجعفر بن محمّد الّذی ملا الدنیا علمه وفقهه. ویقال: انّ اباحنیفه من تلامذته وکذلک سفیان الثوری...»(1)؛ (... و جعفر بن محمّد؛ کسی که علم و فقهاش دنیا را فراگرفته است و گفته می شود که ابوحنیفه و سفیان ثوری از شاگردان او بوده اند...).

2 ـ محمّد بن ادریس، ابوحاتم رازی (ت: 277 هـ.ق)

او درباره امام صادق(علیه السلام) می گوید: «جعفر بن محمّد ثقه لایسال عن مثله»(2)؛ (جعفر بن محمّد ثقه است و او بی نیاز از تحقیق است).

3 ـ محمّد بن حبّان بن احمد، ابوحاتم تمیمی بستی (ت: 354هـ.ق)

او می گوید: «جعفر بن محمّد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب ـ (رضی اللهعنه) ـ کنیته ابوعبدالله، یروی عن ابیه، وکان من سادات اهل البیت فقهاً وعلماً وفضلا. روی عنه الثوری ومالک وشعبه والناس»(3)

(جعفر بن محمّد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب ـ رضوان اللهعلیهم ـ کنیه او ابوعبدالله است. از پدرش روایت نقل می کند. او از سادات اهل بیتدر فقهو علم و فضل است. ثوری و مالک و شعبه و سایر مردم از او روایت نقل کرده اند...).

4 ـ عبدالله بن عدی جرجانی (ت: 365 هـ.ق)

«و جعفر من ثقات الناس کما قال یحیی بن معین»(4)؛ (و جعفر ـ (علیه السلام) ـ از ثقات مردم بود، همان گونه که یحیی بن معین گفته است).

5 ـ ابوعبدالرحمن سلمی (ت: 412 هـ.ق)

او در کتاب «طبقات مشایخ الصوفیه» می گوید: «جعفر الصادق فاق جمیع اقرانه من اهل البیت وهو ذو علم غزیر فی الدین وزهد بالغ فی الدنیا وورع تام عن الشهوات وادب کامل فی الحکمه»(5)؛ (جعفر صادق(علیه السلام) سرآمد تمام هم ردیفان خود از اهل بیتبود. او دارای علم بسیار در دین، و زهد فراوان در دنیا، و ورع تام از شهوات و ادب کامل در حکمتبود).

6 ـ ابوالفتح محمّد بن عبدالکریم شهرستانی (ت: 548 هـ.ق)

«جعفر بن محمّد الصادق هو ذو علم غزیر وادب کامل فی الحکمه وزهد فی الدنیا وورع تام عن الشهوات وقد اقام بالمدینه مده یفید الشیعه المنتمین الیه ویفیض علی الموالین له اسرار العلوم...»(6)؛ (جعفر بن محمّد صادق، دارای علم بسیار و ادب کامل در حکمتو زهد در دنیا و ورع تام از شهوات بود. او مدتی در مدینه اقامت کرد و به شیعیان منسوب به خود افاده رسانده و بر موالیان خود اسرار علوم را افاضه نمود...).

7 ـ جمال الدین ابوالفرج ابن جوزی (ت: 597 هـ.ق)

او در ذکر وفیات سال 148 هـ.ق می نویسد: «جعفر بن محمّد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب ابوعبدالله جعفر الصادق... کان عالماً زاهداً عابداً...»(7)؛ (جعفر بن محمّد بن علی بن الحسین بن علی ابن ابی طالب، ابوعبدالله، جعفر صادق... مردی عالم، زاهد و عابد و... بود).

8 ـ ابوسعد عبدالکریم سمعانی (ت: 562 هـ.ق)

«... لقّب لجعفر الصادق، لصدقه فی مقاله»(8)؛ (... او را به جهت صدق در گفتار، صادق نامیدند).

9 ـ عزّالدین ابن اثیر جزری (ت: 630 هـ.ق)

«... لقّب به لصدقه فی مقاله وفعاله... ومناقبه مشهوره»(9)؛ (... او را به جهت صدق در گفتار و کردار، صادق نامیدند... و مناقب او مشهور است).

10 ـ محمد بن طلحهشافعی (ت: 652 هـ.ق)

«هو من عظماء اهل البیت وساداتهم(علیهم السلام) ذو علوم جمّه وعباده موفّره، واوراد متواصله وزهاده بیّنه، وتلاوه کثیره. یتتبع معانی القرآن ویستخرج من بحر جواهره ویستنتج عجائبه...»(10)؛ (او ـ جعفر بن محمّد(علیه السلام) ـ از بزرگان اهل بیتو سادات آنان(علیهم السلام) است. دارای علوم فراوان و عبادت وافر و وردهای پیاپی، و زهد روشن، و تلاوتبسیار بود. او معانی قرآنرا دنبال کرده و از دریای جواهراتش استخراج نموده و عجائبش را استنتاج می نمود...).

11 ـ ابن ابی الحدید معتزلی (ت: 655 هـ.ق)

او درباره امام باقر(علیه السلام) می گوید: «و هو سیّد فقهاء الحجاز ومنه ومن ابنه جعفر تعلّم الناس الفقه»(11)؛ (او سید فقهای حجاز بود. و مردم فقهرا از او و فرزندش جعفر فرا گرفتند).

12 ـ ابوالعباس احمدبن محمّد بن ابراهیم بن ابوبکربن خلکان (ت:681هـ.ق)

«و کان من سادات اهل البیت. ولقّب بالصادق لصدقه فی مقالته. وفضله اشهر من ان یذکر...»(12)؛ (... او از سادات اهل بیتبود. و به جهت صدق در گفتارش، او را صادق نامیدند. و فضلش مشهورتر از آن است که ذکر شود...).

13 ـ ابن صبّاغ مالکی (ت: 855 هـ.ق)

«کان جعفر الصادق(علیه السلام) من بین اخوته خلیفه ابیه ووصیّه والقائم من بعده... وصّی الیه ابوجعفر(علیه السلام)بالامامه وغیرها وصیه ظاهره ونصّ علیه نصاً جلیاً... وامّا مناقبه فتکاد تفوت من عدّ الحاسب»(13)؛ (جعفر صادق از بین برادرانش، جانشین پدر و وصی او و قائم مقام او بود... ابوجعفر - امام باقر(علیه السلام) آشکارا در مورد امامتو امور دیگر به او وصیت نمود و بر او نصّ جلی کرد... و اما مناقب او از شمارش شمارشگران بیرون است...).

14 ـ عبدالرحمن بن محمّد حنفی بسطامی (ت: 858 هـ.ق)

«جعفر بن محمّد ازدحم علی بابه العلماء واقتبس من مشکاه انواره الاصفیاء، وکان یتکلّم بغوامض الاسرار وعلوم الحقیقه وهو ابن سبع سنین»(14)؛ (جعفر بن محمّد کسی بود که علما بر درب خانه اش ازدحام می کردند، و از چراغ انوارش منتخبان امت بهرهمی بردند.او در حالی که هفت ساله بود سخن از اسرار پوشیده و علوم حقیقی می گفت).

15 ـ احمدبن عبدالله خزرجی (ت: بعد از سال 923 هـ.ق)

«جعفر بن محمّد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب الهاشمی ابوعبدالله، احد الاعلام... حدّث عنه خلق کثیر لایحصون،...»(15)؛ (جعفر بن محمّد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب هاشمی، ابوعبدالله، یکی از بزرگان امت است... از او افراد بسیاری که قابل شماره نیستند حدیثنقل کرده اند... ).

16 ـ شمس الدین محمد بن طولون (ت: 953 هـ.ق)

«کان من سادات اهل البیت ولقّب بالصادق لصدقه فی مقالته وفضله اشهر من ان یذکر»(16)؛ (او از سادات اهل بیتاست. او را به جهت صدق در گفتارش، صادق ملقّب ساختند. و فضلش مشهورتر از آن است که ذکر شود).

17 ـ احمدبن حجر هیتمی (ت: 974 هـ.ق)

«و نقل عنه الناس من العلوم ما سارت به الرکبان وانتشر صیته فی جمیع البلدان»(17)؛ (از او به حدّی علم نقل کرده اند که قافله ها برای آن به حرکت درآمده و موقعیّت او همه کشورها را فراگرفته است).

18 ـ شیخ مومن بن حسن شبلنجی (ت: بعد از 1083 هـ.ق)

«... ومناقبه کثیره تکاد تفوت عدّ الحاسب... روی عنه جماعه من اعیان الائمه واعلامهم کیحیی بن سعید ومالک بن انس والثوری وابن عیینه وابی حنیفه وایوب السختیانی وغیرهم...»(18)؛ (... مناقب او به حدّی زیاد است که از شمارش شمارشگران بیرون است... جماعتی از اعیان ائمه و بزرگان آنان; امثال یحیی بن سعید، مالک بن انس، ثوری، ابن عیینه، ابوحنیفه، ایوب سختیانی و دیگران از او روایت نقل کرده اند...).

19 ـ شیخ عبدالله بن محمّد بن عامر شبراوی شافعی (ت: 1171 هـ.ق)

«السادس من الائمه جعفر الصادق، ذوالمناقب الکثیره والفضائل الشهیره. روی عنه الحدیث ائمه کثیرون مثل مالک بن انس وابی حنیفه ویحیی بن سعید وابن جریج والثوری وابن عیینه وشعبه وغیرهم...»(19)؛ (ششمین از امامان، جعفر صادق، صاحب مناقب بسیار و فضایل مشهور است. امامان بسیاری; از قبیل: مالک بن انس، ابی حنیفه، یحیی بن سعید، ابن جریج، ثوری، ابن عیینه، شعبه و دیگران از او روایت نقل کرده اند...).(20)

پی نوشت:

(1). رسائل جاحظ، ص 106.

(2). الجرح و التعدیل، ج 2، ص 487 ; به نقل از او، تذکرة الحفاظ، ج 1، ص 166.

(3). الثقات، ج 6، ص 131.

(4). الکامل فی الضعفاء، ج 2، ص 134.

(5). ینابیع المودة، قندوزی حنفی، ج 2، ص 457، به نقل از او.

(6). الملل و النحل، ج 1، ص 166.

(7). المنتظم، ج 8، ص 110و111.

(8). الانساب، ج 3، ص 507.

(9). اللباب فی تهذیب الأنساب، ج 2، ص 3.

(10). مطالب السؤول، ج 2، ص 111.

(11). شرح ابن ابی الحدید، ج 15، ص 274.