ساسان سپنتا استاد دانشگاه، پژوهنده و مؤلف در زمینه زبانشناسی، ادبیات و موسیقی ایرانی ۱۳۱۳ خورشیدی در خانواده‌ای فرهنگی و اهل هنر در اصفهان متولد شد. پدرش عبدالحسین سپنتا کارگردان فیلم دختر لر، نخستین فیلم تاریخ سینمای ایران بود و همین موضوع سبب شد تا ساسان نیز به هنر و فرهنگ علاقه پیدا کند.

وی تحصیلات خود را در دورهٔ کارشناسی زبان و ادبیات فارسی و در دوره‌های کارشناسی ارشد و دکتری در رشته زبانشناسی در دانشگاه تهران به انجام رسانید. او در ۱۳۴۸ خورشیدی از پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان «کاربرد دستگاه‌های الکترونیک در بررسی فیزیکی (آکوستیکی) آواهای زبان و اندازه‌گیری فرکانس صدای خوانندگان نیم قرن اخیر در ایران» به راهنمایی هرمز میلانیان دفاع کرد و در ۱۳۵۱ خورشیدی با دفاع از پایان‌نامه خود با عنوان «بررسی فونتیکی خصوصیات واج‌های زبان فارسی» به راهنمایی ماهیار نوابی از دوره دکتری فارغ‌التحصیل شد.

او در مدرسه عالی ترجمه، دانشگاه تهران و دانشگاه دورهم (انگلیس) تدریس کرد و سپس تدریس را با مرتبه استادی در دانشگاه اصفهان ادامه داد.

علاوه بر زبانشناسی، وی در رشته الکترونیک و موسیقی نیز تحصیل کرده و صاحب تالیفاتی نیز بود. او نواختن ویولن را نزد آرمیک گورگین تحصیل کرده موسیقی در روسیه آغاز کرد و سپس نزد علینقی وزیری، روح‌الله خالقی، ابوالحسن صبا و محمود تاج بخش ادامه داد. خودش در این باره در گفت و گویی گفته بود: سال ۱۳۳۴ خورشیدی  که در دانشگاه تهران تحصیل می‌کردم و موسیقی را نزد استاد صبا، کلنل وزیری و روح الله خالقی یاد می‌گرفتم به سختی توانستم، صفحات قدیمی از آثار این اساتید را پیدا کنم. ضمن اینکه تعداد زیادی از صفحات مربوط به این افراد به ویژه مرحوم خالقی (آهنگساز سرود ای ایران) که جمع‌آوری شده بود در ۱۳۵۸ خورشیدی ناپدید شد و شاید هم به تاراج رفت. با این وجود برخی از آثار مربوط به پدرم را در اختیار آقای جمال امید قرار دادم که او هم به موزه سینما داد.

سپنتا در ۱۳۳۸  خورشیدی آثار صوتی نفیس استادان موسیقی عصر ناصرالدین شاه را که بر استوانه‌های مومی دستگاه فنوگراف ضبط شده بود و مدتی بیش از ۶۰ سال به علت عدم وجود راهکارهای فنی، متروک و بدون استفاده مانده بود، کشف و با ساختن و ابداع ادوات دست ساز و تمهیدات فنی بازیابی صوتی کرد و تحلیل و توصیف سبک و ویژگی های هنری آثار بازیابی شده را در برنامه‌های رادیو تلویزیونی، تلویزیون ملی ایران در سال های پیرامون ۱۳۵۰ خورشیدی عرضه کرد.

تاکنون در حدود ۱۵۰ مقاله تخصصی در رشته‌های ادبیات، زبانشناسی و موسیقی در نشریات علمی-پژوهشی از او به چاپ رسیده‌است. از جمله کتاب‌های چاپ شده از وی می‌توان به تاریخ تحول ضبط موسیقی در ایران، چشم انداز موسیقی ایران و آواشناسی فیزیکی زبان فارسی و همچنین تصحیح و تکمیل جلد سوم کتاب ارزشمند سرگذشت موسیقی ایران روح الله خالقی اشاره کرد.

سرانجام ساسان سپنتا  سوم آبان ۱۳۹۳ خورشیدی در ۸۰ سالگی دار فانی را وداع گفت.

 از راست: مهدی مشکوه الدینی،  محمد دبیرمقدم، ساسان سپنتا،  احمد معین‌زاده،  مهرداد نغزگوی کهن و محمد راسخ مهند در ششمین کنفرانس زبان‌شناسی (دانشگاه علامه طباطبایی)، ۱۳۸۳

فعالیت های موسیقیایی ساسان سپنتا

علاوه بر فعالیت نوشتاری ساسان سپنتا، شهرت وی در میان اهل موسیقی، مربوط به بازیافت های صوتی او از روی لوله های فوتوگراف قدیم است. همان طور که گفته شد او از جوانی به گردآوری آثار موسیقی قدیمی در اصفهان که در آن زمان هیچ شخصی به فکر جمع آوری آنها نبود و نیز به کارهای فنی در زمینه فیزیک و آکوستیک علاقه مند بود و با تمهیدات صوتی مناسب، صفحات قدیم را روی نوار ریل ضبط می کرد و در اختیار اهل فن قرار می داد. او خود می نویسد: «... برخی ایام تعطیل به همراه زنده یاد روح الله خالقی، آن نوارها را می شنیدیم و مباحثه می کردیم. گاه مواردی که کم و کسر داشت، برای او ضبط می کردم و مواردی که نداشتم از مجموعه خود در اختیارم می گذاشت. در یکی از جلسات، روزی اظهار داشت: شما که این صفحه های سوزن خورده را به این خوبی روی نوار آورده اید آیا می دانید که قبل از ورود صفحه به ایران یکی ۲ دستگاه قدیمی تری به نام فوتوگراف آورده بودند که روی استوانه های آن، اصوات را ضبط می کردند؟ گفتم: در دیوان عارف خوانده ام و...»

زنده یاد خالقی، او را تشویق کرد که نزد دوستعلی خان معیری ملقب به معیر الممالک برود و استوانه های موروثی خانواده را از او بخواهد که با کیفیت مناسب روی نوار ضبط شود. معیر ۸۰ ساله با اکراه موافقت کرد. زیرا تا آن زمان چند شخص، برای تعمیر و راه اندازی آن دستگاه اقدام کرده بودند و نتیجه ای گرفته نشده بود. سپنتا تصمیم گرفت، دستگاه دیگری بسازد تا صدای حاصل از استوانه ها بازیافت شود. بعد از چند ماه تلاش و ساخت وسایل لازم که شرح آن در کتاب تاریخ تحول ضبط موسیقی در ایران آمده است، محتوی چند لوله را روی نوار ضبط کرد و نزد معیر الممالک برد. شاهزاده قاجار بعد از شنیدن صدای والدینش پس از ۵۰ سال متأثر شد و گفت: «بیش از نیم قرن می گذرد که صدای مادرم را نشنیده بودم و فکر نمی کردم، دیگر هرگز موفق شوم، صدای مادرم را بشنوم»

دوستعلی خان معیر در یادداشتی یادگاری که به اسم یادگار برای سپنتا نوشته، چنین آورد: «... جوانی را دیدم زیبا و خوش اندام که اصالت و نجابت از سر و رویش بارز بود. پس از تعارفات رسمی به صحبت نشسته الحق وضع تکلم و انسانیت ایشان مرا جذب و فریفته کرد. به هر حال مدتی به فوتوگراف به اصطلاح ور رفته و چند لوله بردند، پس از چندی تشریف آورده، لوله ها را روی نوار آورده بودند تا یک درجه که بهتر از آن نمی شد، درست شده بود... امیدوار به درگاه احدیت هستم که سال ها با خوشی زیست نمایند و به آنچه آرزو دارند برسند. یارب دعای خسته دلان مستجاب باد. دوستعلی معیر ۱۳۳۸».

ساسان سپنتا می افزاید: «آنچه از مجموعه لوله های فوتو گراف مذکور حاصل شد، از نخستین آثار بازمانده صوتی ضبط شده و بازیافت شده در ایران به شمار می آید که از نظر بررسی های زبانشناسی زبان فارسی و تطور آن، صدای شخصیت های معروف، آثار خطبا و گویندگان نامی، مطالعه در مراسم و اعیاد سنتی، سماع نغمه ها و ردیف اصیل موسیقی ایرانی، سبک نوازندگی استادان موسیقی عصر ناصرالدین شاه، که نغمات ساز آنها به جز وسیله استوانه فوتوگراف در هیچ وسیله دیگری ضبط و پخش نشده، آن منابع می تواند مفید بوده و مورد استفاده واقع شود.»

وی بعد از بازیافت این آثار در چند گفت وگوی رادیویی، برخی از آنها را روی نوار ضبط کرد و با شرح و توصیف لازم برای استفاده عموم ارایه داد که از رادیو ایران در ۱۱ خرداد ۱۳۵۱ خورشیدی پخش شد. در چهاردهم دی ۱۳۵۱ خورشیدی یک فیلم ۱۶ میلیمتری تلویزیونی از کارگاه آزمایش های علمی ساسان سپنتا در تلویزیون به نمایش درآمد.

او در این خصوص اضافه می کند: «از آن به بعد، خانواده های چندی با من تماس گرفتند و برخی از لوله های ضبط شده فوتوگراف را که در اختیار داشتند، برای بازیافت صدا در اختیار من قرار دادند. از آن جمله آقای مصطفی فاتح چند لوله فوتوگراف آوردند که روی نوار مغناطیسی منتقل کردم. در بین آن لوله ها قطعاتی از سیدرحیم خواننده معروف اصفهانی و نیز روضه حاج تاج نیشابوری واعظ معروف را که صدایی گیرنده و