کتاب ره‌آورد هند: برگردان هفت متن پهلوی به فارسی به سفر چند ماهه صادق هدایت به هند و فراگیری زبان و خط پهلوی در آن کشور اشاره دارد.

سفر صادق هدایت به هند و اقامتش در بمبئی که حدود یک سال (۱۳۱۵-۱۳۱۶ خ.) به طول انجامید، به‌ جز انتشار رمان «بوف کور» دستاورد دیگری نیز برای او به‌ همراه داشت و آن فراگیری زبان و خط پهلوی و ترجمه‌ی چند متن از پهلوی به فارسی بود. برخی از این متون در هند و برخی در بازگشت به ایران ترجمه و در قالب کتاب‌ها و مقالات پراکنده‌ای منتشر شدند. چندی از این ترجمه‌ها امروزه نایابند و در دسترس نیستند. از آن‌جا که سال‌های زیادی از ترجمه‌های هدایت می‌گذرد و در این مدت دانشمندان و زبان‌شناسان دیگری هم به سراغ این متون رفته‌اند، در مقدمه‌ی کتاب حاضر ضمن اشاره به دیگر ترجمه‌ها و پژوهش‌های صورت گرفته، خوانش هدایت در برخی موارد از جمله اصطلاحات، اسامی خاص جغرافیایی و اشخاص مورد بررسی قرارگرفته و گاه پیشنهادهایی مطرح شده است.

عناوین این متون که در کتاب ره‌آورد هند، برای نخستین‌ بار به‌ صورت یک‌جا و در مجموعه‌ای مستقل گرد آمده‌اند عبارتند از: «گجسته ابالیش»، «زندِ وهومن‌یسن»، «شهرستان‌های ایران»، «کارنامه‌ی اردشیرِپاپکان»، «گزارش گمان‌شکن»، «یادگار جاماسپ»، «آمدن شاه بهرامِ ورجاوند.»

هدایت در بمبئی زبان پهلوی را نزد یکی از دانشمندان پارسی هند، یعنی بهرام گور تهمورث انکلساریا فرا می‌گیرد. بنا به نامه‌های هدایت او دو سه روز در هفته برای یادگیری پهلوی نزد انکلساریا می‌رفته است.

هدایت با بسیاری از متون پهلوی موجود در مراکزی چون موسسه‌ی خاورشناسی «کاما»، آشنا می‌شود. انکلساریا به او پیشنهاد می‌کند که پنج شش ماه با او همکاری کند تا برخی از متون پهلوی را به خط فارسی درآورند و همچنین به تصحیح و تنظیم یک فرهنگ بپردازند. در آخرین نامه‌ای که هدایت از بمبئی برای مجتبی مینوی می‌فرستد، اشاره دارد که در این مدت دو کتاب «کارنامۀ اردشیر» و «شکند گمانی ویچار» {گزارشِ گمان‌شکن} را به متن فارسی درآورده و ترجمه کرده است.

هدایت در ترجمه‌هایش گاه پاورقی‌هایی افزوده و افزون بر معنی برخی واژه‌های پهلوی، نظریات خود درباره‌ی پاره‌ای موضوعات را در آن بیان کرده است. در مورد آثار جغرافیایی و تاریخی مثل «شهرستان‌های ایرانشهر» و «کارنامه اردشیر بابکان» که در آن‌ها به اسامی مکان‌های بسیاری بر می‌خوریم، هدایت برای جایابی این مکان‌ها به آثار مهم‌ترین جغرافی‌نویسان و مورخان دوره‌ی اسلامی رجوع می‌کند.

او همچنین بسیاری از دیگر ترجمه‌های متون پهلوی به زبان‌های مختلف اروپایی را می‌شناخته و گاه در خلال نامه‌نگاری‌هایش با مجتبی مینوی از او می‌خواهد تا این ترجمه‌ها را برای مقابله‌ی کارش ارسال کند... .

در بخشی از کتاب ره‌آورد هند می‌خوانیم:

کارنامه اردشیر پاپکان بازمانده یکی از کهنه‌ترین متن‌های پهلوی است، که پس از تاراج کتاب‌های پیش از اسلام ایران هنوز در دست مانده است. البته هر کس با شاهنامه فردوسی سر و کار داشته، کم و بیش از موضوع این کتاب آگاه است. داستان مزبور یک تکه ادبی شیرین و دلچسبی است که حکایت از گزارش دوره پادشاهی پر گیر و دار اردشیر می‌نماید؛ و با زبان ادبی ساده و گیرنده‌ای برشته نگارش در آمده که تاکنون نظیر آن در ادبیات فارسی دیده نشده است. برخلاف کلیه افسانه‌ها و حکایاتی که راجع به اشخاص سرشناس تاریخی نوشته شده، که دور سر آن‌ها هاله تقدس گذاشته و جامه زهد و تقوی به آن‌ها پوشانیده‌اند؛ به‌ طوری‌ که از جزئیات زندگی آن‌ها پند و اندرز و سرمشق زندگی برای مردمان معمولی استخراج کرده‌اند (مانند اسکندرنامه و غیره). - نویسنده این داستان با نظر حقیقت‌بین و موشکافی استادانه‌ای پهلوانان خود را با احساسات و سستی‌های انسانی بدون شاخ و برگ برای ما شرح می‌دهد. و پیش‌آمدها به‌ قدری طبیعی است که خواننده بدشواری می‌تواند شک و تردید بخود راه بدهد. همان‌ طوریکه امروزه نیز نویسندگان زبردست اروپا همین رویه را در شرح زندگی اشخاص معروف دنبال می‌کنند: (مثل: شکست‌ها و سرگردانی‌های اردشیر - عاشقی‌های صاعقه‌آسا - مخاطب ساختن بانوان با الفاظ خشن - بی‌اعتنائی اردشیر به پند و نصایح پاپک و غیره که به هیچ وجه در کتب قدما سابقه ندارد).

موضوع خارق‌العاده برای مردمان امروزه یکی «فره ایزدی» است که مانند روح‌القدس بشکل بره به اردشیر می‌رسد و در مواقع باریک از او پشتیبانی می‌کند‌. دیگر در آمدن آذر فرنبغ به‌ صورت خروس، (در دهم - 7) برای اینکه مانع از مسموم شدن اردشیر بشود. و نیز «کرم هفتواد» که ظاهراً صفات اژدها را دارد، تا اندازه‌ای اغراق‌آمیز به نظر می‌آید. البته همه این‌ها مربوط به اعتقادات عامیانه آن زمان و دین زرتشتی می‌باشد.
فهرست مطالب

هدایت و هند
چاپ «بوف کور»
فراگیریِ پهلوی
متون پهلوی
مشخصات کتاب‌شناسی متون
کتاب‌نامه
متون پهلوی
گجسته ابالیش
شهرستان‌های ایران
کارنامه‌ی اردشیر پاپکان
گزارش گمان‌شکن
زندِ وهومن‌یسن
یادگارِ جاماسپ
آمدنِ شاه بهرام ورجاوند
تصاویر