با توجه به اهمیت تدوین طرح پژوهش و نیاز دانشجویان و محققان به تمرین عملی نگارش و ارائه یک طرح پیشنهادی تحقیق و اهمیت نوشتن طرح تحقیق در انجام پایان نامه کارشناسی ارشد و دکتری در این نوشتار بر آن شدیم تا الگوی مناسب در این زمینه را در اختیار پژوهشگران قرار دهیم. این بخش به محققین، به ویژه دانشجویان کمک می کند تا با کیفیت بهتری در تدوین طرح های پژوهشی خود عمل نمایند.
در ادامه با توضیح مباحث مربوط به کلیات در بخش های زیر همراه باشید:

    تعریف طرح تحقیق
    اهمیت و ضرورت تهیه طرح تحقیق
    جایگاه طرح تحقیق در پژوهش
    انواع طرح تحقیق
    ساختار طرح تحقیق

تعریف تحقیق:

در ابتدا به تعریف تحقیق می پردازیم، هر چند دست یابی به تعریف یک علم، مبتنی بر نگرش ها و جهان بینی ها است و کیفیت پیدایش تعریف در هر دستگاه فکری ممکن است تفاوت داشته باشد، اما در این مقوله صرفا به کلیات اکتفا می نماییم.

تعاریف مختلفی برای تحقیق ذکر شده است:

الف: تحقیق به معنای جستجوی منظم و تلاشی که بر مبنای علم و استدلال و شواهد و منابع انجام گیرد تا نظریه ای اثبات گردد.

ب: تحقیق به معنای تلاش فکری و علمی برای یافتن مطالب «درست» و «حق» و «اراده و اثبات آن».

می توان تعریف تحقیق را بدین گونه نیزارائه نمود: « رفتار عالمانه و منطقی برای اثبات یک نظریه وهدایت وکنترل کارآمدی آن نظریه در حل معظلات فردی و اجتماعی که به ارزیابی و بهینه مجددّ آن نظریه ختم می شود».
تعریف طرح تحقیق:

زمانی که سازمان یا موسسه ای قصد دارد پژوهشی در حوزه وظایف خود انجام دهد و از محققی میخواهد تا آن را بر عهده بگیرد یا دانشجویی قصد دارد پایان نامه تحصیلی خود را انجام دهد، ابتدا باید طرحی تهیه شود و در شورای پژوهشی سازمان مربوطه یا گروه آموزشی دانشگاه تصویب و سپس مراحل بعدی پژوهش آغاز گردد.

طرح تحقیق نوعی راهنما برای پژوهشگر است. به عبارت دیگر طرح و نقشه ی اولیه ای که محقق قبل از شروع مراحل اجرای پژوهش تهیه می نماید و خود را ملزم به تبعیت از آن می نماید و کلیه اجزاء، ویژگی ها، اقدامات و فعالیت هایی که در فرایند یک تحقیق علمی طی می شود، در آن به خوبی مشخص و تعریف شده است.
در تعاریف دیگری از طرح تحقیق می توان گفت:

    «طرح تحقیق سندی است که مشخصات تحقیق، برنامه اجرایی و جزئیات فعالیت ها و امور مربوط به موضوع تحقیق را در بردارد. به عبارت ساده تر طرح تحقیق نقشه ی چگونگی انجام دادن تحقیق علمی است.» ( حافظ نیا،۲۸۳،۱۳۸۲)
    « طرح تحقیق مانند نقشه ی اولیه ای است که مهندسان پیش از آغاز به کار ساختمان، تهیه می کتتد و در طرح تحقیق، محقق تصویری کلی از انچه را که دنبال می کند نشان می دهد.» ( خاکی، ۱۳۸۲،نه)

اهمیت و ضرورت تهیه طرح تحقیق:

در دانشگاه ها، دانشجویان دوره های کارشناسی ارشد و دکتری در شروع کار تحقیقاتی خود باید یک طرح پیشنهادی منسجم ارائه دهند. علاوه بر این اغلب موسسات که به منظور پیشبرد اهداف خود مجبور به انجام پژوهش هستند، پس از تعیین اولویت ها و ضرورت های پژوهشی، از محققان علاقمند به اجرای پژوهش درخواست ارائه طرح پیشنهادی جهت اجرای پژوهش می نمایند.

مهمترین ویژگی و خاصیت طرح پژوهشی ویژگی پیش بینی کنندگی آن است. در طرح تحقیق، کلیه فعالیت ها و اموری که از ابتدای شروع یک پژوهش علمی تا آخرین مرحله آن یعنی ارائه گزارش نهایی باید انجام شود، تعیین می شود. همچنین ترتیب زمانی اجرای هر فعالیت نیز مشخص می گردد. این مهم باعث می شود تا هیچ امری در طول فرآیند تحقیق مورد غفلت واقع نگردد. علاوه بر این دقت و تامل کافی در تهیه طرح پژوهشی از سردرگمی و بلاتکلیفی محقق در طول انجام پژوهش جلوگیری می کند.
موارد زیر دقیقا در طرح تحقیق پیش بینی و مد نظر قرار می گیرد:

    زمان مورد نیاز
    بودجه کافی
    نیروی انسانی
    وسایل و امکانات
    موانع و محدودیت های احتمالی

کیفیت تدوین طرح تحقیق خود بیانگر توانمندی و تخصص محقق در حوزه ی پژوهش بوده و به نوعی جایگاه علمی و پژوهشی وی را مشخص می نماید. لذا باید آنقدر دقیق و با رعایت همه نکات علمی وتخصصی نگارش شود که ارزیابی طرح، بدون نیاز به توضیحات حضوری ارائه دهنده طرح، بتواند به ارزیابی و جمع بندی نهایی و اظهار نظر برسند. موسسه ایران مشاور آماده انجام و نگارش انواع طرح های پژوهشی در زمینه های تحقیقی گوناگون برای وزارت خانه ها، سازمان ها، موسسات، نهاد ها و دانشگاه ها می باشد. این شرکت تا به امروز خدمات بسیار وسیعی را در زمینه نگارش طرح های پژوهشی با موفقیت به انجام رسانده است. انجام این کار با مشارکت و همکاری افراد فعال در بخش های آکادمیک، مشاوران تحقیق، مبتکران و سرپرست های دانشگاه، دسترسی به معتبرترین منابع اطلاعاتی و در اختیار داشتن مجرب ترین تیم متخصصین امور پژوهشی و تحلیلگران امکان پذیر شده است. برای اطلاع بیشتر از جزئیات درباره خدمات پژوهشی و تحلیل های مورد نیاز می توانید با موسسه ایران مشاور تماس بگیرید و از خدمات مشاوره رایگان کارشناسان خبره و با تجربه این موسسه بهره مند شوید.

 
جایگاه طرح تحقیق در گزارش نهایی پژوهش:

همانطور که میدانیم گزارش هایی یک پژوهش میدانی دارای ساختار پنج فصلی به شرح زیر است که بخش عمده ای از طرح تحقیق با اندکی تغییرات در فصل اول آن گنجاده می شود. اگر چه ضرورتی ندارد همه محققان از ساختار پنج فصلی تبعیت کنند، ولی ضرورت دارد تمام مطالب ذکر شده در ساختار پنج فصلی، به خوبی در آن بیان شود.

–فصل اول: طرح تحقیق (چه کار می خواهی بکنی؟)

–فصل دوم: پیشینه تحقیق (دیگران چه کرده اند؟)

–فصل سوم: روش اجرای تحقیق (چه روشی داری؟)

–فصل چهارم: یافته های پژوهش ( چه داده هایی نیاز داری؟)

–فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری (چه نتیجه ای گرفته ای؟)

توضیحات کامل ساختار و نحوه نگارش هر فصل در مقاله اصول پایان نامه کارشناسی ارشد شرح داده شده است. بسیار اهمیت دارد که پژوهشگر به این نکته توجه داشته باشد که نباید موارد مشترک بین طرح تحقیق مصوب اولیه توسط داوران و گزارش نهایی پژوهشگر، با هم اختلاف داشته باشند، مگر آنکه در طی فرآیند اجرای تحقیق، مجوزهای بازنگری، تعدیل و یا تغییر طرح اولیه دریافت کرده باشد.
انواع طرح تحقیق:

طرح تحقیق بر اساس دیدگاه های مختلف و نیز ماهیت و اهمیت تحقیق به انواع گوناگونی تقسیم می شوند:

    ساده
    اعتباری

منظور از طرح های ساده طرح هایی است که در آن نه زمان کار و مراحل آن تعیین می شود و نه بودجه ای مطرح است. این نوع طرح ها دارای ساختی خاص بوده و عناصر اساسی را داراست. اما طرح های اعتباری علاوه بر آنکه همه جوانب و ابعاد طرح های ساده را دارا هستند، بودجه ی لازم و زمان تحقیق نیز در آنها پیش بینی می شود. (ساروخانی،۱۳۸۲، ۱۵-۱۴۴)

بر اساس ماهیت و اهمیت تحقیق نیز طرح های پژوهشی به سه دسته تقسیم می شوند:

    طرح های کوچک
    طرح های بزرگ
    طرح های تحقیق پایان نامه ی دانشجویان دوره کارشناسی ارشد و یا رساله تحصیلی دوره دکتری

طرح های کوچک

عموما در تحقیقات کوچک و موردی استفاده می شود. در تحقیقات عملی و به منظور تدوین برنامه اجرایی تحقیق و آشنا کردن همکاران طرح تهیه می شود و نیاز به توضیح و تفصیل زیادی ندارد.
طرح های بزرگ

برای انجام تحقیقات بزرگ استفاده می شود و هدف از آنها کسب حمایت های مالی و موافقت ها و صدور مجوزهاست. به طور تفصیلی، دقیق و فنی تهیه و جزئیات کار در آن ها مشخص و تعریف می شود. باید دقیق و کاربردی بوده، اهداف کاربردی آن به خوبی تعریف شده باشد. (حافظ نیا ،۲۸۶،۱۳۸۲)
طرح تحقیق پایان نامه یا رساله تحصیلی

این طرح به مراکز علمی و دانشگاهی اختصاص دارد و هدف از تهیه آنها انجام یک تکلیف تحصیلی و فارغ التحصیل شدن دانشجوست. این طرح ها را دانشجویان شخصا زیر نظر استادان راهنما تهیه می کنند و به تصویب گروه آموزشی یا کمسیون پژوهشی دانشگاه می رسانند. مطالعه مقاله  چگونه پروپوزال کارشناسی ارشد بنویسم ؟ کمک می کند با کیفیت بهتری در آموزش نگارش پروپوزال و پایان نامه خود عمل نمایید.
 ساختار طرح تحقیق:

در فرم ها و چارچوب های ارائه شده و پیشنهادی سازمان ها، موسسات و مراکز علمی-آموزشی و پژوهشی که جهت تهیه و تدوین طرح تحقیق، طراحی شده است، ۱۲-۱۶ بند با عناوین و ترتیب های تقریبا مشابهی به چشم می خورد:

    مقدمه
    عنوان تحقیق
    بیان مسئله (نحوه نگارش بیان مسئله )
    سوابق و ادبیات مربوط به تحقیق
    اهمیت و ضرورت موضوع تحقیق
    اهداف تحقیق
    فرضیه ها و سوالات ویژه تحقیق
    تعریف مفاهیم و متغیرها
    نوع تحقیق
    روش تحقیق
    جامعه آماری
    نمونه، حجم نمونه و روش نمونه گیری
    ابزار های گردآوری داده های پژوهشی
    روش های تجزیه و تحلیل داده ها (آمار توصیفی و آمار استنباطی)
    اطلاعات مربوط به مدیریت و عوامل اجرایی، زمان و طول اجرا و هزینه های تحقیق
    فهرست منابع و مآخذ مورد استفاده در تدوین طرح پژوهش

برای توضیحات بیشتر هر یک از موارد اشاره شده و آگاهی از نحوه نگارش هر بخش لطفا مقاله آموزش پروپوزال نویسی را مطالعه فرمایید. لازم به ذکر است که برخی سازمان ها و موسسات، دارای پرسشنامه و روال ویژه ای برای پیشنهاد طرح های پژوهشی هستند، بنابراین محقق باید متناسب با روال و مقررات آن موسسه عمل کند تا با معیارهای اعضای هیات داوری همخوانی داشته و در ارزیابی طرح، جهت کسب تاییدیه و مجوز اجرای پژوهش با مشکل مواجه نگردد.
خطاهای رایج در نگارش طرح تحقیق:

    ضعف در ارائه بستر مناسب برای تنظیم مسأله پژوهش و تمرکز بر آن
    ضعف در تعیین شرایط محدود کننده پژوهش
    ضعف در ذکر منابع راهنما
    ضعف در ارائه درست نحوه مشارکت نظری و تجربی دیگر و پژوهشگران
    ضعف در پردازش استدلال هایی منسجم و متقاعد کننده برای پژوهش
    طولانی کردن موضوعات کم اهمیت و کوتاه کردن موضوعات مهم
    خطاهای متعدد در نقل قول ها و ارجاعات نادرست
    نگارش بی سامان و بدون جهت گیری خاص

شما میتوانید برای جلوگیری از پیشامد هر گونه خطا در نوشتن طرح تحقیق و انجام پایان نامه از خدمات مشاوره ای موسسه آموزشی نیز در جهت تدوین هر چه بهتر طرح های پژوهشی خود استفاده نمایید.