نهم فوریه نخستین جلسه صلیب سرخ(جمعیت فواید عامه) در ژنو تشکیل شد. بررسی پیشینه و چگونگی شکل‌گیری صلیب‌سرخ بین‌المللی، دریافتی نوین از دگرگونی اندیشه‌های نیک‌خواهانه، صلح‌جویانه و انسان دوستانه در سراسر جهان به دست می‌دهد. ایده تأسیس این سازمان پس از جنگ داخلی ایتالیا در ۱۸۵۹ میلادی به وسیله یک سوییسی به نام هنری دونانت مطرح شد و او سپس در ۱۸۶۳ میلادی با همراهی چهار تن دیگر به بنیان‌گذاری آن اقدام کرد. نهضت جهانی صلیب سرخ، یک سازمان بین المللی است که وظیفه کمک رسانی به افراد آسیب دیده از حوادث طبیعی و ساخته دست بشر را در سطح جهان برعهده دارد.

 هنری دونانت الهام‌بخش  آغاز کمیته بین‌المللی صلیب سرخ در ۱۸۶۳ میلادی شد.

سابقه و تاریخچه شکل‌گیری صلیب سرخ

هانری دونانت تاجر جوان سوییسی در ۱۸۵۹ میلادی به قصد انجام معاملات تجاری از شمال ایتالیا عبور می کرد که یک روز قبل از آن جنگ خونینی میان نیروهای فرانسوی و ایتالیایی با قوای اتریشی در منطقه ای بنام سولفرینو به وقوع پیوسته بود. در این جنگ بیش از ۳۲۰ هزار تن نیروهای رزمی طرفین باهم درگیر بودند که درنتیجه، حدود ۴۰ هزار تن کشته و زخمی در میدان جنگ بدون پرستار بجا مانده بودند. شمار مجروحان سبب شده بود که پزشکان نظامی نتوانند به وضعیت اسفبار آنان رسیدگی کنند. مجروحان در حالت مرگبار و وخیمی قرار داشتند، آنان با مشاهده هر شخص با ناله و التماس طلب کمک می کردند و با گذشت هر ساعت چندین تن، جانشان را از دست می دادند. فریادهای هولناک از هر طرف به گوش می رسید در نتیجه هانری دونانت با مشاهده چنین وضعیت ناهنجار تحریک و از ماموریتی که پیشرو داشت، منصرف شد، وی به مراقبت و مداوای زخمی ها پرداخت و از ساکنان نزدیک منطقه سالفرینو نیز دعوت کرد تا در این امر انسان دوستانه به او کمک کنند، این باعث شد که برای نخستین بار گروه داوطلبان به منظور درمان مجروحان جنگ تشکیل داده شود و مقدار پولی را که برای تجارت همراه داشت، برای مداوای زخمی ها به مصرف برساند.

زمانی که هانری دونانت از معالجه مجروحان فارغ شد و به سوییس بازگشت، کابوس جنگ و پیامدهای ناگوار آن، همواره او را آزار می داد. این موجب شد که در ۱۸۶۲ میلادی کتابی را با عنوان خاطره سالفرینو با هزینه شخصی اش منتشر ساخت. او در این کتاب با شرح داستان جنگ سالفرینو و عواقب ناگوار جنگ، ۲ پیشنهاد کلیدی را نیز در آن گنجانید. پیشنهاد اولی او این بود: که آیا این امکان وجود ندارد که در حالت صلح داوطلبان تربیت شوند تا در حالت جنگ این داوطلبان به درمان مجروحان جنگ بپردازند.

پیشنهاد دومی هانری دونانت چنین بود: باید قوانینی ایجاد شوند که مصونیت این داوطلبان را در میدان های جنگ تامین کند به عبارت دیگر نیروهای متخاصم نباید این داوطلبان را که مشغول معالجه زخمی های جنگ هستند، مورد حمله قرار دهند.

 کتاب خاطرات سولفرینو منتشر شده در ۱۸۶۲ میلادی

ایران و صلیب سرخ

نخستین کوشش ایرانیان برای پیوستن به کنوانسیون‌های بین‌المللی در خصوص تشکیلات بین‌المللی صلیب سرخ به دوران پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار باز می‌گردد. ایران در زمان حکومت او و در دسامبر ۱۸۷۴ میلادی کنوانسیون مصوب در ۱۸۶۴ ژنو را پذیرفت اما برای ده ها سال پس از این تاریخ هیچ‌گونه اقدامی برای تأسیس مؤسسه یا سازمانی که عامل اجرایی این کنوانسیون در ایران باشد، صورت نگرفت.

در طول این سال ها، جدی‌ترین کوشش ایران در این زمینه، اعزام نماینده‌ای به سومین کنفرانس بین‌المللی صلیب سرخ در ژنو بود. در این کنفرانس، عبدالصمد ممتازالسلطنه سیاست‌مدار و وزیر مختار وقت ایران در پاریس، نقش بسیار مهمی در تبیین نگرش جوامع اسلامی به نشان بین‌المللی صلیب سرخ داشت و توانست موافقت کنفرانس را در پذیرش نشان شیر و خورشید سرخ به عنوان نشان رسمی دولت ایران برای جمعیت خود را بگیرد. این نشان چند سال بعد از این زمان مورد تأیید کنفرانس دیپلماتیک صلیب سرخ در ژنو نیز قرارگرفت، اگر چه همچنان هیچ نهادی از طرف دولت ایران برای انجام وظایف مربوط به صلیب سرخ به وجود نیامده بود. فعالیت‌های انسان دوستانه در این زمان تنها در اثر کوشش های شخصی افراد و به صورت غیرمتواتر انجام می‌شد از جمله، تلاش های امیرخان اعلم مشهور به امیراعلم از جمله دانش آموختگان ایرانی در اروپا در رشته پزشکی و از بنیانگذاران چند بیمارستان به سبک غربی در ایران بود که در خلال جنگ‌های داخلی ایران میان حکومت و مشروطه خواهان انجام می شد.

نمایندگان دولت های ایران و ترکیه در سومین نشست کنوانسیون ژنو در ۱۹۲۹ میلادی که پس از پایان جنگ جهانی اول در سوییس برگزار شد از شرکت کنندگان در این کنفرانس خواستند که نشان شیر و خورشید (ایران) و هلال احمر (ترکیه) را در سراسر دنیا به رسمیت بشناسند و این کنوانسیون مجوز داد که ایران از نشان خود یعنی نشان شیر و خورشید سرخ ایران و ترکیه از نشان هلال احمر استفاده کنند و این ۲ نشان از طرف کنوانسیون به رسمیت شناخته شد.

پس از انقلاب اسلامی ۱۳۵۷، ایران به طور رسمی اعلام کرد که نشان شیر و خورشید را دیگر استفاده نمی کند و از این پس فقط از نشان هلال احمر استفاده خواهد کرد.

اهداف و زمینه های خدمت رسانی هلال احمر و صلیب سرخ

نهضت بین‌المللی صلیب‌سرخ و هلال‌احمر هفت اصل بنیادین را در ماموریت جهانی برعهده داشت؛ انسانیت، بی‌غرضی، بی‌طرفی، وابستگی نداشتن، خدمات داوطلبانه، یگانگی و جهان‌شمولی. شرح این اصول بنیادین این‌گونه بوده است؛

انسانیت: نهضت بین‌المللی صلیب‌سرخ و هلال‌احمر که زاده آرزوی انسان برای یاری‌رسانی بی‌غرضانه به مجروحان آوردگاه‌ها بوده است، می‌کوشد در جایگاه بین‌المللی و ملی خود، انسان‌ها را در هر جا بازداشته یا تسکین بخشد. هدف آن حفاظت از زندگی و سلامت انسان‌ها و تضمین احترام به آنهاست. نهضت همچنین تفاهم، دوستی، همکاری و صلح پایدار میان ملت‌ها را ترویج می‌دهد.

بی‌غرضی: نهضت درباره ملیت، نژاد، باورهای مذهبی و عقاید طبقاتی یا سیاسی به تبعیض باور ندارد. برای تسکین دردهای افراد می‌کوشد و تنها رهنمون آن همانا نیاز این‌گونه افراد و اولویت‌بخشی به فوری‌ترین موارد پریشانی است.

بی‌طرفی: به منظور پیوستگی برخورداری از اعتماد همگان، نهضت نمی‌تواند در درگیری‌ها جانب بگیرد یا در جدال‌هایی با ماهیت سیاسی، نژادی، مذهبی یا عقیدتی وارد شود.

وابستگی‌نداشتن: نهضت مستقل است، جمعیت‌های ملی همزمان که یاریگر دولت‌هایشان در زمینه خدمات بشردوستانه و تابع قوانین ملی‌اند، همواره خودمختاریشان را نگاه دارند تا همواره بر پایه اصول نهضت بتوانند رفتار کنند.

خدمات داوطلبانه: نهضت، یک سازمان داوطلبانه امدادی است و به‌ هیچ ‌روی انگیزه و خواست انتفاعی ندارد.

یگانگی: تنها یک جمعیت صلیب‌سرخ یا هلال‌احمر در هر کشور می‌تواند باشد. جمعیت ملی به روی همه گشوده باید باشد و فعالیت‌های بشردوستانه را در سراسر قلمرو سرزمینی خود انجام دهد.

جهان‌شمولی: نهضت بین‌المللی صلیب‌سرخ و هلال‌احمر، نهضتی جهان‌شمول است که همه جمعیت‌ها در آن جایگاهی برابر و مسوولیت‌ها و وظیفه‌هایی مشترک در یاری به یکدیگر دارند.

چارت سازمانی صلیب سرخ

الهام ملک‌زاده استاد تاریخ و عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی که تاکنون در حوزه تاریخ اجتماعی ایران به‌ویژه در زمینه فعالیت‌های نیکوکارانه و عام‌المنفعه در یک سده گذشته بسیار تحقیق کرده و نوشتارهایی را به صورت مقاله و کتاب به رشته تحریر درآورده است، درباره زیرمجموعه های صلیب سرخ این طور توضیح می دهد: شورای حکام اتحادیه صلیب‌سرخ‌ها از گردهمایی نمایندگان همه جمعیت‌های عضو تشکیل شده بود. ١٢ نفر از میان اعضای شورای حکام، شورای اجرایی اتحادیه را دربرمی‌گرفتند. کنفرانس بین‌المللی صلیب‌سرخ‌ها ۲‌ سال یک‌بار در یکی از کشورهای عضو برپا می‌شد و به فعالیت‌های اتحادیه رسیدگی می‌کرد. شورای اجرایی اتحادیه نیز سالی ۲ بار جلسه داشت. شورای حکام اتحادیه صلیب‌سرخ‌ها، افزون بر انجام ماموریت‌های زمان جنگ همچنین تأمین سلامت و بهداشت، جلوگیری از بیماری و کاهش رنج دردهای بشر را برعهده داشت. فعالیت‌های اتحادیه در چارچوب چهار محور امداد، بهداشت، تربیت پرستار و جوانان بدین‌ترتیب گسترش می‌یافت؛ امداد: سوانح غیرمترقبه مانند سیل، زلزله و آتش‌سوزی، بهداشت: جلوگیری از بیماری‌های واگیر و بیماری‌های برآمده از فقر و تنگدستی، تربیت پرستار: برای خدمت در درمانگاه‌ها و بیمارستان‌های ثابت و گردشی و تأمین بهداشت مردم، جوانان: آشنایی جوانان با کنش‌های انسان‌دوستانه. شورای حکام اتحادیه موسسه‌های صلیب‌سرخ، بیست‌وششمین جلسه خود را به دعوت صلیب‌سرخ چکسلواکی از سوم تا پانزدهم مهر ١٣٤٠ خورشیدی در شهر پراگ برگزار کرد. افزون بر شورای حکام، هیأت مشورتی بهداشت و امور اجتماعی، هیأت مشورتی صلیب‌سرخ جوانان، کمیسیون دایمی امور مالی، کمیسیون فرعی ضمانت اجرایی، با هدف تنظیم کار و ترتیب برنامه و ارایه نظرها و پیشنهادها و گفت‌وگو درباره ماموریت‌ها و تصمیم‌گیری درباره شیوه کار و سیاست و برنامه بعدی صلیب‌سرخ در جلسه حضور یافتند. جمعیت شیر و خورشید سرخ ایران نیز در جایگاه یکی از قدیمی‌ترین اعضای اتحادیه جمعیت‌های صلیب‌سرخ، افزون بر عضویت در هیأت‌های مشورتی امداد، پرستاری و کمیسیون امور مالی، ریاست هیأت مشورتی بهداشت و امور اجتماعی را نیز بر عهده داشت.