جناب آقای مهندس مهدی بازرگان بنا به پیشنهاد شورای انقلاب، بر حسب حق شرعی و حق قانونی ناشی از آرای اکثریت قاطع قریب به اتفاق ملت ایران که طی اجتماعات عظیم و تظاهرات وسیع و متعدد در سراسر ایران نسبت به رهبری جنبش ابراز شده است و به موجب اعتمادی که به ایمان راسخ شما به مکتب مقدس اسلام و اطلاعی که از سوابقتان در مبارزات اسلامی و ملی دارم، جنابعالی را بدون در نظر گرفتن روابط و حزبی بستگی به گروهی خاص، مأمور تشکیل دولت موقت می‌نمایم تا ترتیب اداره امور مملکت و خصوصاً انجام رفراندوم و رجوع به آرای عمومی ملت درباره تغییر نظام سیاسی کشور به جمهوری اسلامی و تشکیل مجلس مؤسسان از منتخبین مردم جهت تصویب قانون اساسی نظام جدید و انتخاب مجلس نمایندگان ملت بر طبق قانون اساسی جدید را بدهید. مقتضی است که اعضای دولت موقت را هر چه زودتر با توجه به شرایطی که مشخص نموده‌ام، تعیین و معرفی نمایید. کارمندان دولت و ارتش و افراد ملت با دولت موقت شما همکاری کامل کرده و رعایت انضباط را برای وصول به اهداف مقدس انقلاب و سامان یافتن امور کشور خواهند داشت. موفقیت شما و دولت موقت را در این مرحله حساس تاریخی از خداوند متعال مسئلت می‌کنم؛ این متن حکم نخست وزیری است که امام خمینی(ره) در ۱۵ بهمن ۱۳۵۷ خورشیدی خطاب به مهدی بازرگان صادر کردند تا وی مامور تشکیل دولت شود. در این جستار به مناسبت سالروز آغاز به کار دولت موقت به سنخ‌شناسی شماری از دولتمردانی که در این دولت بودند، پرداخته شده است.

 

تشکیل کابینه

دولت موقت در یکی از پرهیجان‌ترین دوره‌های تاریخی ایران، قدرت سیاسی را به دست گرفت. در آن زمان شرایطی حاکم بود که از هر حزب، گروه و شخصی که دولت را به دست می‌گرفت، انتظار می‌رفت که انقلابی رفتار کند و بنابر گفته صادق زیباکلام در ۱۳۵۸ خورشیدی همه ما مسحور گفتمان انقلابی بودیم ... به مردمی که اسیر گفتمان انقلابی بودند، نمی‌شد گفت که مهندس بازرگان به دردتان می‌خورد. در چنین شرایطی مهندس بازرگان کابینه دولت موقت خود را بیشتر از اعضای نهضت آزادی ایران و جبهه ملی ایران انتخاب کرد؛ افرادی که سابقه مبارزاتی در دوره پهلوی داشتند و بیشتر لیبرال و با تحصیلات عالیه به امانت داری و درستکاری مشهور بودند. خود وی نیز گفته است که برای انتخاب وزرا چهار شرط را در نظر گرفته است: ۱- مسلمان عامل به‌فرایض ۲- سابقه مبارزاتی مشخص و عدم همکاری با نظام شاهنشاهی ۳- حسن شهرت و شایستگی اخلاقی، اجتماعی، پذیرش شخصی و اداری در وزارتخانه مربوطه ۴- سابقه، آشنایی و صلاحیت اداری و فنی در وظیفه ارجاعی.

 

مهدی بازرگان

مهدی بازرگان فرزند یکی از تجار دیندار، روشنفکر و سرشناس بود که در ۱۲۸۶ خورشیدی در تهران به دنیا آمد. وی جزو نخستین گروه از فارغ التحصیلانی به شمار می رفت که در تاریخ ایران با عنوان بورسیه به تحصیل در کشور دیگری پرداخته‌ بود و به عنوان نخستین دانشیار در دانشکده فنی دانشگاه تهران مشغول به تدریس شد و توانست ریاست دانشکده فنی را به دست آورد. بازرگان همزمان با تدریس در دانشگاه، فعالیت هایی سیاسی هم انجام می داد در تشکیل جبهه ملی دوم، فعالیتی موثر داشت و از پایه گذاران نهضت آزادی ایران بود به همراه روحانیونی همچون مرتضی مطهری، سید محمد بهشتی، سید عبدالکریم موسوی اردبیلی، محمدجواد باهنر و اکبر هاشمی رفسنجانی عضو شورای انقلاب شده بود و در بهمن ۱۳۵۷ خورشیدی به عنوان نخستین نخست وزیر جمهوری اسلامی منصوب شد.

 

 

بازرگان فردی میانه‌رو، معتقد به اصلاحات دموکراتیک و سیاست گام‌به‌گام بود. این در حالی بود که جامعه ایران به شدت از هیجانات فزاینده انقلابی متاثر بود و توده جامعه، اقدامات انقلابی را طلب می‌کرد. وی یک اندیشمند مذهبی بود و از طریق دانشگاه، جنبش دانشجویی و بیان و قلم، افکار و دیدگاه های خود را معرفی کرده بود در میان قشر تحصیل‌کرده و روشنفکر نفوذ داشت و به نظر نمی رسد که عامه مردم با وی ارتباطی خاصی داشتند.

 

مصطفی کتیرایی

مصطفی کتیرایی در ۱۳۰۷ خورشیدی در ملایر به دنیا آمد. در رشته راه و ساختمان از دانشکده فنی دانشگاه تهران فارغ التحصیل شد و همزمان عضو انجمن اسلامی دانشگاه بود. از مدیران سازمان مسکن بود اما بعدها که ساواک(سازمان اطلاعات و امنیت کشور) به فعالیت های او حساس شد از کار برکنارش کرد هرچند مدتی بعد به عنوان کارشناس به کار خود در سازمان مسکن ادامه داد.

 

 

کتیرایی در ۱۳۵۷ خورشیدی با حکم امام خمینی(ره) همراه با مهدی بازرگان و اکبر هاشمی رفسنجانی، عضو هیات تنظیم‌کننده اعتصاب در شرکت ملی نفت شد و در دولت موقت به عنوان وزیر مسکن و شهرسازی انتخاب شد.

 

یوسف طاهری‌قزوینی

طاهری قزوینی متولد ۱۳۰۶ خورشیدی و فارغ التحصیل از دانشکده فنی دانشگاه تهران بود. وی سابقه اشتغال در اداره کل نظارت فنی وزارت راه، شرکت شهرآرا و اداره کل ساختمان وزارت راه را در کارنامه خویش داشت و در دولت موقت به عنوان وزیر راه و ترابری انتخاب شد.

 

علی‌اکبر معین‌فر

علی اکبر معین‌فر متولد  ۱۳۰۷ خورشیدی در تهران بود که در رشته راه و ساختمان از دانشکده فنی دانشگاه تهران فارغ التحصیل شده بود و به گفته خودش در دوران دانشجویی، همراه با دیگر دانشجویان در تظاهرات حمایت از ملی شدن نفت شرکت داشت.

 

 

وی پس از پایان تحصیل در مرکز شرکت ملی نفت ایران در آبادان و سپس در بانک ساختمان به عنوان مهندس ناظر مشغول به کار شد. معین‌فر از طریق همکاری با گروه مهندسان ژاپنی که در اجرای طرح بررسی شرایط زلزله شناسی به ایران آمده بودند، توانست در رشته مهندسی زلزله در آن کشور پذیرفته شود و در ۱۳۴۱ خورشیدی این دوره را به پایان برساند. وی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در دولت موقت ابتدا وزیر مشاور و رییس سازمان برنامه و بودجه و سپس به عنوان نخستین وزیر نفت منصوب شد.

 

کاظم سامی

کاظم سامی متولد ۱۳۱۴ خورشیدی در مشهد بود که رهبری جنبش انقلابی مردم ایران (جاما) را از زمان تأسیس در ۱۳۴۲ خورشیدی برعهده داشت. وی در دولت بازرگان به عنوان وزیر بهداری و بهزیستی معرفی شد اما پیش از استعفای دولت موقت در ۱۴ آبان ۱۳۵۸ چندین بار استعفای خود را به خاطر نارسایی‌ها و کمبودها تقدیم بازرگان کرد اما در نهایت در اوایل آبان استعفا کرد که مورد پذیرش بازرگان قرار گرفت و چند روز بعد نیز دولت موقت به طور کامل کناره‌گیری کرد.

 

 

اسدالله مبشری

اسدالله مبشری متولد ۱۲۸۸ خورشیدی، دانش‌آموخته‌ دانشکده حقوق دانشگاه تهران و دارنده‌ مدرک دکتری از فرانسه بود که در دهه‌ ۲۰ خورشیدی مسوولیت دادستان شیراز و اصفهان را برعهده داشت و در دولت موقت به عنوان وزیر دادگستری انتخاب شد اما پس از چند ماه استعفا کرد تا احمد صدر حاج‌سیدجوادی به این عنوان منصوب شود که تا آخر مأموریت دولت موقت ادامه داشت.

 

 

علی شریعتمداری

علی شریعتمداری در ۱۳۰۲ خورشیدی در شیراز به دنیا آمد و دارای مدرک کارشناسی فلسفه را از دانشگاه تهران، کارشناسی ارشد از دانشگاه میشیگان و دکتری از دانشگاه تنسی بود. او از اعضای شورای مرکزی حزب مردم ایران بوده و از زمان تأسیس تا ۱۳۵۷ خورشیدی در این حزب فعالیت می‌کرد تا اینکه در دولت موقت به عنوان وزیر علوم و فرهنگ و هنر منصوب شد. شریعتمداری به دلیل برخی اختلاف نظرها، کناره‌گیری کرد و به جای وی حسن حبیبی عهده دار این مسوولیت شد.

 

 

غلامحسین شکوهی

غلامحسین شکوهی متولد چهارم تیر ۱۳۰۵ در شهر خوسف از توابع شهرستان بیرجند بود که پس از گذراندن دوره دانشسرای مقدماتی در بیرجند به حرفه معلمی پرداخت. وی پس از اخذ دیپلم، برای ادامه تحصیل وارد دانشسرای عالی تهران شده و در ۱۳۳۵ خورشیدی لیسانس خود را در رشته آموزش و پرورش ابتدایی اخذ کرد و سپس به عنوان شاگرد اول دانشسرای عالی با بورس دولتی به سوییس اعزام شد و در ۱۳۴۱ خورشیدی دکتری خود را در رشته تعلیم و تربیت اخذ کرد.

 

 

شکوهی پس از بازگشت به ایران در وزارت آموزش و پرورش مشغول به خدمت شد و در دولت موقت به عنوان وزیر آموزش و پرورش منصوب شد.

 

محمدحسین اسلامی

محمد اسلامی متولد ۱۳۱۲ خورشیدی در تهران بود که پس از گذراندن تحصیلات ابتدایی از ۱۳۳۰ تا ۱۳۳۱ خورشیدی، دوره مدرسه پست در آموزشگاه اختصاصی وزارت پست و تلگراف و تلفن را گذراند و سپس از دبیرستان دارالفنون تهران در رشته ریاضی در مقطع دیپلم فارغ التحصیل شد.

 

 

وی در اواخر ۱۳۳۵ خورشیدی برای ادامه تحصیلات در رشته الکترونیک و مخابرات به کشور آلمان غربی عزیمت کرد و در ۱۳۴۳ خورشیدی به ایران بازگشت و به دلیل تعهدات قبلی در وزارت پست و تلگراف و تلفن به خدمت پرداخت تا اینکه در دولت موقت به عنوان وزیر در این وزارتخانه منصوب شد.

 

علی‌محمد ایزدی

ایزدی در ۱۳۰۶ خورشیدی در شیراز متولد شد. در ۱۳۴۷ خورشیدی به قصد مهاجرت به آمریکا رفت و در رشته اقتصاد کشاورزی دکتری گرفت. در ۱۳۵۳ خورشیدی برای اشتغال به خدمات فرهنگی در دانشگاه پهلوی شیراز به ایران بازگشت و با عقد قراردادی چهار ساله با آن دانشگاه در بخش اقتصاد کشاورزی مشغول تدریس شد. بعد از نخستین سخنرانیش در سطح دانشگاه، ساواک دستور برکناری او را صادر کرد اما بعد از پیگیری مسوولان دانشگاه، اجازه تحقیق بدون تدریس به او داده شد و به سرپرستی موسسه تحقیقات کشاورزی دانشگاه منصوب شد.

 

 

او در مهر ۱۳۵۷ خورشیدی پس از پایان دوران قراردادش به آمریکا بازگشت تا اینکه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، یدالله سحابی تلفنی به او اطلاع داد که برای تصدی وزارت کشاورزی کابینه مهندس بازرگان انتخاب شده‌است. ایزدی در اسفند همان سال وارد ایران شد و در تمام مدت حکومت کابینه موقت با مهندس بازرگان همکاری کرد.