مازیار پرتو از فیلمبرداران حرفه ای در سینمای ایران محسوب می‌شود که از اوایل دهه ۴۰ خورشیدی تا اواخر دهه ۷۰ خورشیدی مشغول فعالیت مستمر در این زمینه بوده است. نگاهی به نماهایی از فیلم قیصر به خوبی نشان می‌دهد که او چطور توانسته همگام با فیلم مسعود کیمیایی که در تلاش بود از سینمای بدنه فاصله بگیرد، روایت تصویری نوینی نیز به وجود آورد. سکانس ابتدایی این فیلم، یکی از همین تصویرگری‌های خلاقانه فیلمبردار است.

 

 

هنرمندی که در ادامه مسیر از منظر همین نگاه تازه‌اش مورد توجه کارگردانانی قرار گرفت که خود مایل بودند، دست به کاری نو بزنند. همانطور که دوستداران سینمای زنده یاد علی حاتمی نقش پرتو را در آثار این فیلمساز مشاهده می‌کنند. نماهایی از فیلم طوقی، نشانی از توان فیلمبردار برای القای حس و حال فیلم است.

مازیار پرتو با ورود به سینما تلاش کرد که آثار مردم‌پسند را ببیند و از آن‌ها بیاموزد. بسیاری از این آثار غربی بود و از دستگاه‌ها و تجهیزات مجهزتری برای ساخت آن استفاده شده بود. با آن که سینمای ایران فاقد این تجهیزات بود، این محدودیت سد راه مازیار پرتو نبود. چنانچه درباره وی گفته اند: مازیار پرتو سعی می‌کرد، صحنه‌های زیبا را با همان تجهیزات و امکانات موجود در داخل ایران اجرا کنند. بارها برای ثبت بهترین تصویر با دوربینی که ۳۰ کیلو وزن داشت از پنجره ماشین به بیرون خم می‌شد و در حالی‌که سرش نزدیک زمین بود و ماشین در جاده‌های ناهموار در حال حرکت بود، فیلم می‌گرفت. او خطر را می‌پذیرفت و سعی می‌کرد، نتیجه کار متفاوت‌تر از همیشه باشد و با عشق و اصالت درون، به خلق اثر ماندگار می‌اندیشید نه چیز دیگر. 

 

 

مازیار پرتو فیلم‌برداری و مدیریت فیلم‌برداری بیش از ۵۰ فیلم سینمایی و سریال تلویزیونی را برعهده داشت: اگر بخواهیم آثار مازیار پرتو را از نظر کیفی دسته‌بندی کنیم، باید فیلم‌های سینمایی و سریال‌های تلویزیونی را از هم تفکیک کرد. برای مثال سریال تلویزیونی امام علی(ع) را نمی‌توان با فیلم سینمایی روز واقعه مقایسه کرد. این ۲ با اینکه از نظر موضوعی و تاثیرگذاری بین مردم شبیه هستند، از نظر ساخت تفاوت دارند.

 

سریال غارتگران و سریال امام علی(ع) از بهترین و موفق‌ترین کارهای ایشان بود که در هر ۲ مدیریت فیلم‌برداری را برعهده داشت. سریال هزار دستان نمونه دیگری از کارهای موفق ایشان است. مازیار پرتو در میان کارهایش بیشتر به فیلم‌های سینمایی باباشمل، قیصر و طوقی، آدم برفی و روز واقعه علاقه‌مند بود.

 

 

وی در فیلم‌ مستند بارگاه ملکوتی توانست در یک زمان کوتاه، لحظه‌ای ماندگار از شستشوی حرم امام رضا(ع) را ثبت کند؛ صحنه‌ای که قابل تکرار نبود و تنها یک فیلم‌بردار حرفه‌ای می‌توانست با کمترین وسایل نورپردازی شرایط ثبت این صحنه را مهیا سازد.

 

زندگی نامه و فعالیت هنری

مازیار پرتو فرزند علی شین پرتو شاعر و نویسنده صاحب‌نام در ۲۲ آبان ۱۳۱۲ خورشیدی در تهران به دنیا آمد. او با رشته‌های مختلف هنری آشنایی داشت و مدت ۵۰ سال در هنر سینما، فیلم‌سازی، تدوین و کارگردانی و به خصوص مدیریت فیلم‌برداری فعالیت کرد.

مازیار پرتو دارای مدرک تحصیلی دیپلم هنرستان صنعتی تهران بود و با گذراندن دوره فیلمبرداری دانشگاه سیراکیوز در تهران در ۱۳۳۲ خورشیدی در وزارت فرهنگ و هنر به عنوان فیلمبردار فیلم‌های گزارشی، خبری و مستند، استخدام شد.

 

 

پرتو چند فیلم سینمایی را هم کارگردانی و تدوین کرده بود. گرگ بیزار (۱۳۵۲)، پخمه (۱۳۵۱) و مردان روزگار (۱۳۴۸) سه فیلمی است که او کارگردانی آن را بر عهده داشت.

شروع فعالیت هنری مازیار پرتو به تحصیل در هنرستان و زمانی که نقاشی را با استاد زرین قلم آغاز کرد، بازمی‌گردد. او مدتی در هنرستان، تدریس کرد و سپس به عنوان فیلم‌بردار و عکاس خبری فعالیتش را ادامه داد و به تشویق عده‌ای از دوستان ارمنی توانست در پشت صحنه فیلم شب‌نشینی در جهنم تجربه‌اندوزی کند. در این فیلم کار طراحی را از موشق سروری فراگرفت و همچنین نقش منشی دادگاه را در آن بازی کرد. همین تجربه باعث آشنایی و ورود او به ساخت فیلم‌های خبری شد و امکان یافت از خلاقیت‌های خود بهره گیرد. در آن زمان سیستم فیلم‌برداری نگاتیو، فیلم‌بردار برپایه تجربه و خلاقیت خود در زمانی سریع مجبور به انتخاب زاویه درست و صرفه‌جویی لازم برای انجام کار بود.

شخصیت مازیار پرتو به گونه‌ای بود که از یاددادن به افراد هرگز دریغ نمی‌کرد و بدون هیچ چشم‌داشتی اندوخته‌ها و تجربه‌های خود را با آغوش باز در اختیار دیگران می‌گذاشت، برای نمونه اگر با کارگردان جوانی همکاری داشت، تجربه‌های چندین ساله خود را برای بهترشدن کار در اختیار او قرار می‌داد؛ حتی اگر به مذاق بعضی خوش نمی آمد.

مازیار پرتو مانند بسیاری دیگر از هنرمندان زندگی خود را وقف هنر کرد و پس از مهاجرت به آمریکا در ۱۳۸۲ خورشیدی و محدودشدن فعالیتش در عرصه سینما، کم کم عوارض فعالیت‌های سخت حرفه‌ای‌اش نشان داده شد. در ابتدا دچار بیماری چشم شد، همان چشمی که همیشه از آن به ویزور دوربین نگاه می‌کرد. سپس مجبور به جراحی شانه سمت راست خود شد، همان شانه‌ای که دوربین قدیمی Arriflex  سی کیلویی را با خود می‌کشید. عوارض دیگری نظیر درد زانو و پا هم تا پایان راه با او بود.

مازیار پرتو چند سال قبل، ‌پیش از رفتن از ایران، ‌در مستند قیصر ۴۰ سال بعد ساخته مسعود نجفی، درباره فیلم قیصر و خاطراتش از آن سخن گفت.

 

 

سبک و ویژگی فیلمبرداری مازیار پرتو

امید پرتو فرزند مازیار پرتو درباره سبک فیلمبرداری پدر می‌گوید: پدرم در کار فیلم‌برداری همیشه از اصطلاح خودساختۀ تصور دکوپاژ شده استفاده می کرد. یعنی هر چیزی را که تصور می‌کنید، همان باید تدوین شده باشد. اصل مهم برای ایشان همین بود اما بعضی با این نظر مخالفند و می‌گویند که این روش خلاقیت را از فیلم‌بردار می‌گیرد. او وقتی سناریوی فیلم را می‌خواند، تمام فیلم را در ذهن خود تصویر و تدوین می‌کرد. در کار خبری هم زاویه و نور درست را در ذهن خود می‌سنجید. همین عامل باعث شد که به سرعت در کار فیلم‌برداری خبری پیشرفت کند؛ اگرچه خیلی زود به این نتیجه رسید که فیلم‌برداری خبری پاسخ‌گوی نیازهای درونی و هنری‌اش نیست و در آستانۀ سی سالگی به عرصه فیلم‌برداری سینمایی وارد شد.

مازیار پرتو در فیلمبرداری روی دست مهارت خاصی داشت و آثاری که از وی با این سبک وجود دارند، جزو یادمان ماندگار کلاس سینمای ایران هستند. فیلم کوتاه ندامتگاه زنان، هنوز به عنوان یک الگوی کلاسیک و درسی دوربین روی دست، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نورپردازی او، بیشتر حسی و پیچیده‌ است، تا ساده و آکادمیک. به سختی می‌توان منابع نورش را در پلان های وی یافت و اگر سایه‌ای به چشم بخورد، جزیی از چشم‌نوازی‌های تصویری است که می‌پردازد. هنر وی آنجا به اوج می‌رسد که نورپردازی و حرکت روی دست را تلفیق می‌کند.

 

مازیار پرتو از نگاه دیگر هنرمندان

اکبر عبدی بازیگری است که چندین تجربه همکاری با پرتو از جمله سفر جادویی و آدم برفی داشته و درباره او می گوید: مازیار پرتو نقش بسیار مهمی در فیلمبرداری آثار سینمای ایران داشت و این تاثیر و نقش به مرور کمرنگ نشده است و همچنان پررنگ به چشم می‌آید. چند سال قبل یکی از دختران آقای پرتو متاسفانه دچار بیماری می‌شود که در نهایت درگذشت، او را به همراه داشت. بعد از فوت فرزند آقای پرتو همواره تحت تاثیر آن اتفاق بودند و آن بیماری و درگذشت فرزند عزیزشان فشار زیادی را به او تحمیل کرد. زمان فیلمبرداری کارها و بعد از آن شخصیتی بسیار صمیمی از او می‌دیدم. دوستانه برخورد می‌کرد و یکی از ویژگی‌های رفتارش این بود که به من فوق‌العاده احترام می‌گذاشت. من هم وظیفه خود می‌دانستم که متقابلا احترام ایشان را حفظ کنم. سرصحنه این رفتار دوستانه و توام با احترام وجود داشت و بعد از آن اغلب مواقع از کارهایم تعریف می‌کرد و بازی‌هایم را می‌پسندید. واقعا از تمامی دفعاتی که با او همکاری داشتم از حضور در کنارش لذت می‌بردم.

 

 

ویشکا آسایش در روایت‌هایی که از ورودش به دنیای بازیگری داشته همواره نقش مازیار پرتو دایی خود را در این زمینه موثر دانسته به خصوص اینکه مازیار پرتو چندان تمایلی به حضور آسایش در عرصه بازیگری نداشته و او را به درس خواندن سفارش کرده و سرانجام وقتی شرایط حضور آسایش در مجموعه تلویزیونی امام علی (ع) به وجود می‌آید، او سخت‌گیر و محکم کنار خواهرزاده می‌ایستد تا بازیگری به امری جدی برای آسایش بدل شود و کار به جایی رسید که پرتو رضایت خود را از بازی‌های آسایش مطرح می کند. آسایش درباره نقش مازیار پرتو برای ورود به دنیای بازیگری گفت: دایی خیلی مخالفت می‌کردند. علاقه‌ای نداشتند که وارد سینما شوم و در عین حال می‌دانستند که منتظر هستم ویزای انگلیس بگیرم تا برای تحصیل به آنجا بروم. تاکید او روی درس خواندن من و اینکه چندان دوست نداشتند، بازیگری را تجربه کنم، موجب شده بود، برخلاف اصرارهای آقای شریفی‌نیا من را برای تست نقش قطام سرصحنه نبرند. بالاخره عقب افتادن ماجرای صدور ویزا برای من و همچنین پافشاری‌های آقای شریفی‌نیا به گفته خود دایی او را مجاب کرد که من را برای یکبار تست ببرد و همان تست مورد تایید آقای میرباقری قرار گرفت. دایی تمایل داشتند، من حتما درسم را بخوانم و بعدها گفتند معتقد بودند، سنم کم بوده و چندان مناسب نمی‌دانستند در آن سن و سال وارد دنیای بازیگری شوم. زمانی که آقای میرباقری بازی من را پسندیدند، قرار شد که در سریال بازی کنم این حضور دایی بود، پشتم را گرم می‌کرد و موجب می‌شد با خیال راحت بتوانم سر صحنه بروم. می‌دانستم دایی آنجاست و به دلیل ویژگی شخصیتی‌اش هم می‌تواند، حامی‌ام باشد و هم یک راهنمای جدی. من هم از ایشان می‌ترسیدم و هم بسیار با هم دوست بودیم. با اینکه جرات شوخی کردن با ایشان را داشتم، اما در عین حال حسابی هم ازشان حساب می‌بردم. مجموع این‌ها یک ارتباط خوب بین ما ۲ نفر به وجود آورده بود که واقعا نقش ایشان را از اینکه صرفا دایی‌ام باشد، بالاتر می‌برد.

 

 

آسایش همچنین در پاسخ به این پرسش که نظر پرتو درباره پروژه‌هایی که در آن حضور داشت و فیلمبرداری انجام داده بود، چه بوده، گفت: زمانی که فرصتی برای صحبت در مورد این موضوعات بود، من سن و سال زیادی نداشتم و چندان وارد جزئیات نمی‌شدم، اما هر از گاهی از سر کنجکاوی سئوال‌هایی از ایشان می‌پرسیدم و اغلب در مورد فیلمبرداری روی دست و نقشی که ایشان در این زمینه داشتند و همین طور ۲ کار «قیصر» و «هزاردستان» با او صحبت می‌کردم و یا ایشان به نکاتی اشاره می‌کردند.

 

مرگ مازیار پرتو

این فیلمبردار سرشناس سینمای ایران دوم بهمن ۱۳۹۲ بعد از چند سال اقامت در آمریکا و تحمل یکسال بیماری قلبی دارفانی را وداع گفت. مراسم خاکسپاری این هنرمند فقید هفتم بهمن در کالیفرنیا و با حضور خانواده‌اش برگزار شد.