اقتصاد دولتی؛ الگویی مستولی و طولانی
![اقتصاد دولتی؛ الگویی مستولی و طولانی اقتصاد دولتی؛ الگویی مستولی و طولانی](/data/media/image.php?url=contents/images/5e2742412add4.jpg&w=460&h=460&cropping=1)
استفاده از اهرمهای کنترل مستقیم بر بازار، صادرات و واردات، تعیین استراتژی توسعه، برنامهریزی، اجرا، تولید و در یک کلام تمرکز و اداره هر چیز و همه چیز در دست دولت، نمادهای عملی اقتصاد دولتی به شمار میآید.
یکی از مکاتب مهم اقتصادی، اقتصاد دولتی است و به باور صاحبنظران، اقتصاد دولتی مکتبی برجسته در ایران است. اقتصاد دولتی یا متمرکز، نظام اقتصادی است که فعالیتهایش در کنترل و اختیار دولت قرار دارد.
در نگرش افراطی به این نوع نظام اقتصادی، مالکیت خصوصی نادیده گرفته شده و فعالیت بخش خصوصی با محدودیتهای بسیار زیادی مواجه و فرض بر این است که مالکیت ابزار تولید عمومی است و فعالیتهای اقتصادی از جانب دولت هدایت میشود. در واقع، در نظام اقتصادی دولتی فقط مالکیت ابزار تولید در انحصار دولت نیست بلکه عوامل و منابع تولید و شبکههای توزیع نیز در اختیار دولت است.
در اقتصاد دولتی، دولت بر بخشهای مختلف اقتصاد کنترل دارد و تولید، توزیع و فروش با کنترل کامل دولت انجام میشود. به باور اقتصاددانان نزدیک به ۸۰ درصد از فعالیتهای اقتصادی در بخش دولتی و ۲۰ درصد فعالیتها مربوط به بخش خصوصی و تعاونی است. نقش دولت در قیمتگذاری، تعیین نرخ ارز و نرخ تعرفه، کنترل تجارت و سرمایهگذاری کلان و در صنایع سنگین چشمگیر و پررنگ است.
در زمینه خاستگاه اقتصاد دولتی در سده بیستم میتوان به بحران اقتصادی دهه ۳۰ میلادی و بیکاری فراگیری که در تمامی دنیا مشکلزا شـده بود، بازگشـت.
در این پیوند، «جان میناردکینز» اقتصاددان برجسته سده بیستم بود که نیاز به مداخله دولت در اقتصاد را مطرح کرد. صاحبنظران کینزی بر این باورند که برخلاف آنچه اقتصاددانان پیش از کینز عنوان کردهاند، اقتصاد همواره در تعادل نیست بلکه این امکان وجود دارد که اقتصاد در وضعیت رکودی به تعادل برسد و بازار توانایی تسویه بیکاری را نداشته باشد. کینزینها در این حالت مداخله دولت را جایز میدانند و عنوان میکنند که دولت با مدیریت تقاضا میتواند تولید ناخالص داخلی را افزایش دهد و اقتصاد را از رکود خارج کند.
حجم عظیمی از اقتصاد ایران سالها به دست دولت اداره شده و به عبارتی دیگر همچنان اقتصاد ایران دولتی است. هر چند گفتمانهای سیاسی داعیه این را دارند که سعی دارند به کوچکسازی دولت بپردازند اما همچنان اقتصاد دولتی میدانداری میکند.
تقویت اقتصاد دولتی در ایران پس از انقلاب به جریان چپ سنتی اسلامی به عنوان گفتمان غالب در دهه ۶۰ باز میگردد که بیشتر ارکان حکومت را در طی آن دهه در انحصار خود داشت. به عبارتی نخبگان سیاسی در دهه ۶۰ اغلب از جریان چپ سنتی بودند. چپ سنتی با خصوصیسازی گسترده واحدهای تولیدی مخالف بود و آن را تنها به طور محدود میپذیرفت.
چپهای سنتی معتقد بودند که بخشهای مادر و راهبردی اقتصاد باید همیشه در مالکیت دولت باشد. چپها در آن برهه سرمایه داری سنتی و مدرن را رد میکردند. از دیدگاه چپ سنتی، عدالت اجتماعی نسبت به توسعه و رشد اقتصادی از اولویت بالاتری برخوردار است. این طیف توسعه اقتصادی را تنها از طریق حفظ استقلال و عدالت اجتماعی با مفاهیم مورد نظر خود پذیرا بود.
جریان چپ طرفدار مداخله فعال دولت در امور اقتصادی است و اعتقاد دارد که پیشبرد اقتصاد فقط از طریق دستگاههای دولتی ممکن است. این جریان به اقتصادی متمرکز اعتقاد دارد که دولت در آن کنترلکننده است و مداخله اساسی دارد و مردم بیشتر در چارچوب تعاونیها فعالیتهای اقتصادی میکنند.
بر این اساس، استفاده از اهرمهای کنترل مستقیم دولتی بر بازار، صادرات و واردات، تعیین استراتژی توسعه، برنامهریزی، اجرا، تولید و در یک کلام تمرکز و اداره هر چیز و همه چیز در دست دولت نمادهای عملی این رویکرد بود.
رویکرد اقتصاد دولتی در میان جریانهای سیاسی کماکان به شیوههای مختلف بروز و ظهور دارد، هر چند گفتمانهای سیاسی معتقدند که به دنبال شیوههای نوینی در مشی اقتصادی خود هستند. در واقع از نسبتسنجی جریانهای سیاسی با برنامههای کلان اقتصادی که دنبال میکنند، دقیقتر میتوان خاستگاه سیاسی آنها را شناخت.
در مواجهه با اقتصاد دولتی، سه رویکرد وجود دارد؛ دستهای از اقتصاددانان معتقدند که باید به سمت اقتصاد آزاد حرکت کنیم، دسته دوم بر این باورند که به دلیل شرایط اقتصادی کشور گذر از اقتصاد دولتی چندان ساده نیست و حداقل بر نقش نهادهای اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در تعیین وقایع اقتصادی تاکید میکنند. دسته سوم مسیر بینابینی را پیشبینی میکنند و معتقدند اقتصاد راهکار دوگانه نه دولتی نه آزاد میخواهد.
با این حال به نظر میرسد حرکت از اقتصاد دولتی به سمت اقتصاد آزاد روندی زمانبر بوده و نیازمند تقویت زیرساختهای اقتصادی و پایههای اقتصاد ملی است. بنابر این گفتمانهایی همچون گفتمان راست مدرن که دنبال اقتصاد آزاد بود نتوانست از عوارض حرکت شتابان به سوی این الگو آن جلوگیری کند. همچنین چپهای سنتی که بر اقتصاد دولتی صرف تکیه میکردند متهم به مانعتراشی بر سر راه توسعه همهجانبه شدند. البته این نکته را باید در نظر گرفت که زمینه و زمانه بهره بردن از رویکردهای اقتصادی امری برجسته و گریزناپذیر است.
مطالب مرتبط
-
تورم به کدام سو میرود؟
-
شرایط کارآمدی یک دولت
-
معرفی کتاب قدرت خلق کسب و کار نوپا
-
افراد ثروتمند موفق درباره ثروتمند شدن این اعتقادات را دارند
-
مقاله برآورد و پیشبینی تابع احتمال خرید اتومبیل نو
-
مقاله بررسی عملکرد رگرسیون دادههای ترکیبی با تواتر متفاوت در پیشبینی تورم فصلی ایران
-
استرس بی پولی دارید؟
-
مقاله بررسی تأثیر سرمایه انسانی بر بهرهوری کل عوامل تولید در صنایع متوسط و بزرگ ایران
تگها
مطالب پربیننده
- زندگی نامه مسعود پزشکیان
- رابطه زناشویی برنده و بازنده ندارد
- درباره دوران بحرانی نوجوانی
- بازار کرمان با قدمت ۶۰۰ سال
- معرفی موزه هنرهای معاصر تهران؛ بازتابی از هنر ایران و جهان
- مصرفگرایی و ویرانی زندگی
- پاسخ به سوالات رایج درباره مصرف شیر
- معرفی جنگل فندقلو؛ بهشتی مینیاتوری در اردبیل
- درباره سن پیری بیشتر بدانیم
- اهمیت خواب را جدی بگیرید
- معرفی مسجد شیخ لطف الله، اثری شگفت انگیز از دوران صفویه
- پناهگاه سکوت
- نحوه خوابیدن به خواستههای درونی
- مضرات سیگار از آسیبهای پوستی تا تهدید سلامتی
- در مورد کف پای صاف و باورهای قدیمی
- چگونه با کودکان چاق تعامل داشته باشیم
- چگونه خشم بهاری را کنترل کنیم
- چگونه تشخیص دهیم یک تصویر با هوش مصنوعی ساخته شده؟
- آموزش کامل تهیه سبزه عید با تخم شربتی
- کاهش وزن علمی و بدون برگشت
- چگونه میتوان از اینستاگرام، تیکتاک و گوشیهای همراه فاصله گرفت؟
- کمبود چه مواد غذایی باعث افزایش ابتلا به افسردگی میشود؟
- چطور مامان بابای خودمان باشیم؟
- مادران تلفنهمراه خود را به کودکشان بدهند یا خیر؟
- چرا مردان در بیان احساسات خود موفق نیستند؟
- آیا در برزخ، شفاعت وجود دارد؟
- "همای سعادت" اسطوره یا واقعیت؟!
- گیاهانی که استرس خانه و محل کار را کاهش میدهند
- سیگارهای الکترونیک یک جایگزین توهم زا
- سونامی سالمندی، بحران پیش روی کشور
- قوانین کلاس و مدرسه
- قالب آماده و زیبای پاورپوینت(15)
- ۵ فیلم که همه زنان ایرانی باید تماشا کنند
- شعار سال ۱۴۰۱ «سال تولید، دانشبنیان و اشتغالآفرین»
- قالب زیبای پاورپوینت برای ارائه پروپوزال و دفاع رساله دکترا
- قالب پاورپوینت کادر دار زیبا
- قالب پاورپوینت گرافیکی و طرح دار زیبا
- قالب پاورپوینت گرافیکی زیبا
- پورنوگرافی چیست و چه اثری بر مغز و رابطه جنسی دارد؟
- رنگ چشم هایتان درباره شما و اجدادتان چه می گوید؟
- نمونه تدریس درس اول هدیه آسمان پنجم
- قالب پاورپوینت گرافیکی جالب
- اندکی درباره درسپژوهی
- کتاب پسری که جادویی شد
- همه زائران سلطان
- قالب پاورپوینت
- معرفی کتاب
- دوستی با کتاب
- قالب پاورپوینت گرافیکی
- درباره محسن رضایی
- معرفی کتاب
- کتاب راهنمای کامل Interaction access
- درباره امیر کبیر
- کتاب پیوند زخم خورده
- کتاب آموزش علیه آموزش
- خلاصه کتاب سواد بصری
- درباره فخرالدین عراقی
- درباره محسن مهر علیزاده
- تورم به کدام سو میرود؟
- طغیان سرخک