بودجه پیشنهادی سال ۱۳۹۹ برای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، رقم ۲ هزار و ۱۹۳ میلیارد و ۵۸ میلیون تومان است که علیرغم تفاوت ۱۱ میلیاردی با سال جاری،با در نظر گرفتن میزان تورم و با توجه به وجود نهادهای متعدد و اثرگذار زیرمجموعه آن ناچیز به نظر می‌رسد.

طبق تعریف، بودجه، تخمینی از درآمد و هزینه در طول یک بازه زمانی معین (معمولاً یک‌ساله) در آینده به‌منظور نیل به اهداف تعیین‌شده است. این سیاست‌ها در قالب برنامه‌ریزی عملیات شرکت، مخارج سرمایه‌ای و گردش وجوه نقد مطرح می‌شوند.

بحث بودجه سال ۱۳۹۹ یکی از موضوعات داغ روزهای گذشته بوده است. طبق بررسی‌های انجام‌شده بر روی لایحه بودجه ۹۹ تقدیمی دولت به مجلس، بیشترین بودجه اختصاص‌یافته به وزارتخانه‌ها، متعلق به وزارت بهداشت است، این وزارتخانه با دریافت ۷۳۸ هزار و ۱۵۰ میلیارد ریال و افزایش ۸۳ درصدی نسبت به سال گذشته بیشترین میزان بودجه را در سال ۹۹ به خود اختصاص داده است. بیشترین درصد افزایش بودجه را برای سازمان برنامه‌وبودجه کشوری مشاهده می‌کنیم که از ۸هزار و ۳۳ میلیارد ریال به ۱۹ هزار و ۷۲۲ میلیارد ریال در سال ۹۹ رسیده است. در این میان اما برخی نهادها و وزارتخانه‌ها با عدم رشد و حتی رشد منفی روبرو بوده‌اند؛ مسئله‌ای که باعث موضع‌گیری‌هایی شده است.

دور از انتظار نیست که مسوولین و متولیان سازمان‌ها، هریک وزارتخانه متبوعشان را مهم‌ترین مجموعه در ردیف بودجه دانسته و در راستای حفظ و بهبود شرایط و بودجه آن قدم برداشته و چانه‌زنی می‌کنند. البته که در این میان، برخی سازمان‌ها حقیقتاً نقشی برجسته و حیاتی در زندگی تک‌تک افراد جامعه دارند - سازمان‌هایی چون وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی - و این نقش به صورتی مرئی و ملموس قابل‌مشاهده و به‌صورت کمی قابل‌اندازه‌گیری است. اما سازمان‌های دیگری چون وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت علوم تحقیقات و فناوری و وزارت آموزش‌وپرورش هستند که اگرچه شاید اثرات ملموس و مرئی نداشته باشند، بسیار حیاتی بوده و سرنوشت و کیفیت زندگی افراد جامعه را تعیین می‌کنند.

به‌رغم این تفاسیر، اما متأسفانه حوزه فرهنگ همواره در ایران حوزه‌ای مهجور بوده است که آن‌چنان‌که باید و به‌عنوان مؤلفه‌ای حیاتی موردتوجه قرار نمی‌گیرد. براین اساس چه در سطح خرد و در سبد معیشتی خانوار و چه در بحث کلان و تخصیص بودجه از سوی دولت، فرهنگ و بودجه فرهنگی، همواره اولین (یا جزو اولین) مؤلفه‌ای است که حذف یا کمرنگ می‌شود. موضوعی که شاید به‌نوعی به یک روال بدل شده است.

اگرچه پس از اعلام بودجه سال ۹۹، حرف‌وحدیث‌های متعددی که در این زمینه مطرح شد، برخی بر ارقام پایین تاختند و آن را مؤلفه‌ای مهم در تنزل کارکردها و خروجی سازمان‌ها به دلیل کاهش زخایر مالی دانستند؛ مسئله‌ای که باعث بروز عکس‌العمل‌هایی شد؛ چنانچه «اسحاق جهانگیری» معاون اول رئیس‌جمهور در بخشنامه‌ای به همه وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی با اعلام اینکه رییس سازمان برنامه و بودجه، نماینده دولت در خصوص لایحه بودجه۹۹ است، تصریح کرد: «به‌منظور حفظ انسجام و هماهنگی در مراحل تصویب این لایحه در مجلس شورای اسلامی همه وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی موظف هستند از لایحه بودجه سال ۱۳۹۹ کل کشور دفاع کنند».

بودجه پیشنهادی سال ۱۳۹۹ برای دستگاه سیاست‌گذار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، رقم ۲ هزار و ۱۹۳ میلیارد و ۵۸ میلیون تومان است. این در حالی است که در سال ۹۸، دو هزار و ۱۸۲ میلیارد و ۱۲۱ میلیون تومان بوده است. اگرچه مقایسه این دو رقم در سال ۹۹ و ۹۸ تفاوتی ۱۱ میلیاردی به نفع سال ۹۹ را نشان می‌دهد اما این رقم در صورت تصویب تنها به معنای افزایش ۱درصدی بودجه سال ۹۹ است که با توجه به تقسیم شدن این رقم بین نهادهای زیرمجموعه این دستگاه سیاست‌گذاری (ذیل عنوان برنامه، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، موسسه پژوهشی فرهنگ، هنر و ارتباطات، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی -‌حمایت از نشر، کتاب و مطبوعات، سازمان امور سینمایی و سمعی- بصری، اعتبار متمرکز کمک به اشخاص حقوقی غیردولتی)، بحث تورم و افزایش قیمت‌ها و ... عملاً تفاوتی با سال قبل ندارد (تورم، قیمت همه‌چیز را افزایش داده و در برخی موارد حتی تا چند برابر رسانیده است) .

برخی چنین گمانه‌زنی می‌کنند که ورود پول‌های مشکوک در روندهای فرهنگی (سینما، موسیقی و کتاب و ...) که پدیده‌ای جدید نیست، باعث شده است تا دولت از بابت تأمین هزینه‌های این حوزه تا حدودی نگران نباشد و بر این اساس این بودجه متناسب با شرایط افزایش نیافته است؛ فرضیه‌ای که با توجه حواشی مطرح، نمی‌توان کاملاً آن را رد کرد.

ارقام و اعدادی که تا اینجا از آنان سخن به میان آمد تنها اعدادی هستند که توسط متولیان هر حوزه از جانب رئیس‌جمهور به مجلس پیشنهادشده‌اند؛ پیشنهادی که می‌تواند تا حدودی تائید و تا حدودی هم رد شود. این بدان معنا است که احتمال کاهش رقم پیشنهادی در رقم مورد تصویب وجود داشته و این نگرانی را ایجاد می‌کند که شرایط از این هم سخت‌تر شود. نگرانی‌ای که می‌تواند کاملاً به‌جا باشد، چراکه تجارب قبلی نشان می‌دهد که علاوه بر این تفاوت ارقام پیشنهادی (که همواره احتمال کاهش دارند) و تصویبی، همواره مقداری ریزش از بابت بودجه دریافتی در زمان دریافت برای سازمان‌ها وجود دارد. بر این اساس اشاره‌ای به صحبت‌های «علی‌اصغر کاراندیش مروستی» معاون حقوقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در این زمینه راهگشا بوده و به درک مطلب یاری می‌رساند؛ کاراندیش مروتی چندی پیش دراین‌باره گفته بود: «در سال ۹۷ از ردیف اصلی بودجه وزارت ارشاد حدود ۸۲ درصد تخصیص یافت و همین مسئله باعث شد فعالیت‌های ما ۶۰ درصد کاهش پیدا کند. در سال ۹۸، حدود ۲۵ درصد بودجه در ۶ ماهه ابتدایی اختصاص پیداکرده و از قرار معلوم تا پایان سال به حدود ۷۰ درصد خواهد رسید؛ یعنی تا پایان سال نهایتاً ۷۰ درصد بودجه اختصاص پیدا خواهد کرد».بنابراین،بر اساس اظهارات کاراندیش، نزدیک ۳۰ درصد از بودجه پیشنهادی، امسال به حوزه فرهنگ نمی‌رسد. این موضوع نشان می‌دهد که حتی تصویب عین رقم پیشنهادی هم به معنی دریافت کامل آن نیست و همواره بیم نارسائی‌های مالی وجود دارد.

از سوی دیگر بودجه فرهنگ عمومی کشور که ذیل بودجه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تعریف‌شده، نشان از کاهش پنج‌درصدی دارد. درحالی‌که بودجه فرهنگ عمومی کشور در سال ۹۸، ۲۰ میلیارد و ۱۰۰ میلیون تومان بوده است این رقم برای سال ۹۹ با کاهشی بیش از ۱ میلیارد مواجه بوده و ۱۹ میلیارد و ۱۶ میلیون تومان را به خود اختصاص داده است. امسال برای بودجه فرهنگ عمومی با عنوان «برنامه راهبردی ارتقای فرهنگ عمومی» مواردی نظیر حمایت از آثار هنری و فرهنگی مروج سبک زندگی ایرانی- اسلامی، حمایت از اجرای مصوبات فرهنگ عمومی، حمایت از ترویج فرهنگ اقتصاد مقاومتی در رویدادهای فرهنگی و هنری و درنهایت حمایت از فرهنگ‌سازی و گفتمان‌سازی اقتصاد مقاومتی مطرح‌شده است. باوجوداین، در برنامه بودجه سال آینده، فرهنگ عمومی با عنوان «برنامه ارتقای فرهنگ عمومی» در ذیل حمایت از اجرای مصوبات شورای فرهنگ عمومی با ردیف بودجه ۱۳ میلیارد تومان و حمایت از فرهنگ‌سازی و گفتمان‌سازی اقتصاد مقاومتی با ردیف بودجه ۶ میلیارد و ۱۶ میلیون تومان پیشنهاد شده است، بنابراین حمایت از آثار هنری و فرهنگی مروج سبک زندگی ایرانی- اسلامی و حمایت از ترویج فرهنگ اقتصاد مقاومتی در رویدادهای فرهنگی و هنری در بودجه سال ۹۹ جایی نخواهد داشت.

درنهایت به نظر می‌رسد که حوزه فرهنگ به‌رغم اثرگذاری برجسته‌ای که در زندگی اجتماعی و نقش حیاتی‌ای که در کیفیت رفتار و افکار مردم یک جامعه دارد آن‌چنان‌که بایدوشاید جزو اولویت‌های تخصیص نبوده است؛ موضوعی که خود می‌تواند به‌عنوان یک آسیب، مستلزم یک آسیب‌شناسی اساسی باشد.

منابع:

پورتال سازمان برنامه‌وبودجه به آدرس: https://www.mporg.ir/Portal/View/Page.aspx?PageId=a۳۶d۶۷e۸-ae۳۳-۴ced-۸۹a۳-۹۰f۰۷۰۹۸۸۹۲c

پورتال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی: https://www.farhang.gov.ir/fa/

روزنامه فرهیختگان: http://farhikhtegandaily.com/news/۳۴۸۶۳/