ساز و کار کنکور و میزان برقراری عدالت به وسیله این آزمون؛ همواره از مباحث چالش برانگیز محافل علمی و آموزشی بوده است. امسال با معرفی نفرات برتر کنکور و عضویت آن ها در مدارس غیرانتفاعی، سمپاد و غیر دولتی و سکونت در شهرهای بزرگ و با امکانات، بار دیگر شائبه و گفتمان برقرار نشدن عدالت اجتماعی در جامعه به وسیله این آزمون مهم و سرنوشت ساز شکل گرفته است.

به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا؛ تحلیل نتایج بدست آمده از برگزاری کنکور سال جاری دانشگاه‌های کشور، نشان می‌دهد در گروه‌های علوم انسانی و ریاضی تمامی شرکت‌کنندگان در دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی پذیرفته شدند ضمن اینکه ظرفیت خالی هم وجود خواهد داشت. اما در گروه علوم تجربی که بیش از ۶۳ درصد داوطلبان را شامل شده است فقط ۲۷.۲۴ درصد شرکت‌کنندگان پذیرفته خواهند شد و ۷۲.۷۶ درصد آنان رد و خداحافظی خواهند کرد. به عبارتی روشن تر نتایج کنکور امسال بار دیگر نشان داد که پیش شرط صندلی بهتر در دانشگاه، هزینه بیشتر است و بر تمام انشاء های دوران مدرسه‌مان مهر ثروت بهتر است، زد. بعد از سال‌ها آموزش وقتی دانش آموزان به ماراتن سرنوشت‌ساز کنکور می‌رسند داستان نابرابری تداعی می‌شود، حکایتی که بر خلاف اصل ۳۰ قانون اساسی نظام آموزشی کشور را موظف به فراهم‌سازی وسایل آموزش و پرورش رایگان تا پایان دوره متوسطه کرده است، عبارت ویترینی که هر از گاهی یادآوری می‌شود، اما حتی تلنگری را هم در سیستم آموزشی ایجاد نمی‌کند.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به منظور واکاوی بیشتر مفهوم عدالت و تحقق عدالت آموزشی در جامعه به وسیله کنکور سراسری و بازخوانی نظرات مسئولان آموزشی کشور، کارشناسان اساتید دانشگاه و داوطلبان کنکور امسال پرداخته است:

تحقق عدالت در کلام مسئولان آموزشی کشور

رضوان حکیم‌زاده معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش به مفهوم عدالت‌آموزشی این گونه اشاره کرد و گفت: عدالت‌ آموزشی یعنی همه کودکان امکان رفتن به مدرسه را داشته باشند. معنای کیفی عدالت‌آموزشی نیز یعنی فرصت برابر برای یاد گرفتن وجود داشته باشد. آیا همه آن‌ها که امکان رفتن به مدرسه را پیدا می‌کنند، می‌توانند فرصت‌های برابر برای یادگیری داشته باشند؟ عدالت‌آموزشی می‌تواند زمینه‌ساز عدالت‌ اجتماعی باشد. اکثر رتبه‌های برتر کنکور وضع اقتصادی و اجتماعی برتر داشتند که بیانگر تفاوت در دسترسی به فرصت‌های برابر است. ما پیشرفت‌های خوبی در زمینه عدالت‌ آموزشی داشتیم اما هنوز در بخش‌هایی نیازمند بهبود اوضاع هستیم.

معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش با اشاره به اینکه اگر همه دانش آموزان به مدرسه می‌روند یعنی همه آنها حق موفقیت دارند اظهار کرد: اگر این اصل را به عنوان هدف نظام آموزشی بپذیریم، شرایط باید به گونه ای رقم بخورد که همه دانش آموزان به یک اندازه فرصت رشد و ترقی داشته باشند. اما شاهد هستیم که در عمل این اتفاق نمی‌افتد و حتی کد رشته‌های خوب کنکور نیز در اختیار دانش آموزان و خانواده‌های مناطق برخوردارتر قرار می‌گیرد. به عبارتی دیگر اکثر رتبه‌های برتر کنکور هم شرایط اقتصادی و اجتماعی برتری داشتند که بیانگر تفاوت در دسترسی به فرصت‌های برابر است.

معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش ادامه داد: آیا همه دانش آموزان ما به یک اندازه می‌توانند یاد بگیرند؟ آیا سیاست های ما در جهت تحقق عدالت آموزشی است یا خیر؟ آیا بهترین و باتجربه‌ترین معلمان را به مناطق محروم می‌فرستیم؟ متاسفانه جواب ما به این پرسش‌ها منفی است. رویه غلطی شکل گرفته که هرچقدر معلمان باتجربه‌تر می‌شوند و سابقه شان بالا می‌رود در مناطق بهتری بکار گرفته می‌شوند. هرچه قدر ارتفاع ثروت در شهر بیشتر می‌شود معلمان با تجربه‌تر به مناطق بهتر می‌روند و ما انگیزه‌ای ایجاد نمی‌کنیم تا معلم باتجربه به مناطق محروم برود.

وی ادامه داد: عامل دیگر موثر بر یادگیری، کیفیت همکلاسی‌ها است. اینکه دانش آموزان باهوشتر و باانگیزه‌تر در کلاس باشند بر یادگیری تاثیر می‌گذارد. اما سیاست ما این است که انواع مختلفی از مدارس را ایجاد کردیم و به بهانه‌های مختلف دانش آموزان با انگیزه را از مابقی دانش آموزان جدا می‌کنیم. تعدادی به مدارس تیزهوشان می‌روند و یکسری را با آزمون به نمونه دولتی می‌فرستیم. جالب اینکه قرار بوده مدارس نمونه دولتی در مناطق محروم باشد اما عجیب است که چطور از مناطق شهری سردرآورده اند. در مدارس شاهد هم جداسازی می‌کنیم و اشخاص دارای شرایط خاص وارد این مدارس می شوند. جداسازی بر اساس طبقه اجتماعی اقتصادی هم رخ می‌دهد و بخشی به مدارس غیردولتی می‌روند. در مدارس هیئت امنایی نیز خانواده‌ها بسته به اینکه چقدر امکان مشارکت در تامین هزینه مدرسه دارند فرزندشان را ثبت نام می‌کنند تا شرایط بهتر یادگیری فراهم شود.

معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش با بیان اینکه رویه از گذشته اینطور بوده که دوره ابتدایی در مرکز توجه نبوده است گفت: هر چند در سند تحول بنیادین تاکید شده که اولویت باید در دوره ابتدایی باشد. یکی از راهکارهای کمک به کیفیت بهتر یادگیری، یکپارچه سازی مدارس است. البته منظور این نیست که انواع مدارس خاص در کارشان اشکال دارند، بلکه تاکید ما روی دور شدن ۸۰ درصد دانش آموزان مدارس دولتی از عدالت آموزشی است. وگرنه مدارس خاص دستاوردهای خوبی دارند اما اگر نگاه فراگیر داشته باشیم همان کاری را می‌کنیم که شهید رجایی کرد و مدارس را یکپارچه کرد.

عدالت از نگاه کارشناسان آموزشی
علی اکبری‌راد پژوهشگر آموزشی برنامه ریزی های اشتباه در سالهای اخیر را دلیلی بر شکاف عدالت آموزشی دانست و خاطرنشان کرد: تقسیم مدارس به سمپاد، نمونه دولتی، هیئت امنایی و انواع غیر دولتی ها شکاف طبقاتی عمیق میان آموزش در جامعه ایجاد کرده است، که بیشتر مدارس را به جای مکانی برای آموزش و پرورش تبدیل به بنگاههای اقتصادی کرده است. دانش آموزان در مدارس گلچین می‌شوند و اگر منابع مالی کفاف هزینه های تحصیل را داشته باشند به مدارس خاص هدایت می شوند و به لحاظ آموزشی شرایط ویژه ای را تجربه می کنند.

وی با بیان اینکه نتایج کنکور این چند سال اخیر نمونه بارزی برای زیر سوال رفتن عدالت آموزشی است، خاطرنشان کرد: دانش آموزانی که در مدارس عادی با کیفیت آموزشی کم، توجه محدود معلم به دلیل جمعیت زیاد دانش آموزان، ساعت های محدود تر آموزش درس می‌خوانند در کنکور با دانش آموزانی با شرایط ویژه تحصیلی، آموزش خاص، آزمون ها و کلاس های خاص درس خوانده اند رقابت می کنند، این عادلانه خواهد بود؟ واقعیت اینست که وضعیت مدارس دولتی در سرازیری افت کیفی است و دولت هیچ حساسیتی در این زمینه نشان نمی دهد، خانواده ها مجبورند برای آینده بهتر فرزندانشان هزینه های زیادی کنند و اگر خانواده ای توان این هزینه ها را نداشته باشد مجبور است به رتبه ای کم تر در صندلی دانشگاه قانع شود. هرچند امکان دارد افرادی در مدارس عادی بتوانند رتبه های خوبی کسب کنند، اما آنچه آمارها نشان می دهد ۸۰ درصد موفقیت های کنکور و المپیاد در ۲۰ درصد مدارس تحقق پیدا کرده است.

اکبری‌راد دسترسی عموم مردم به آموزش و پرورش و یک سطح کیفی را در جهت عدالت آموزشی لازم خواند و تاکید کرد: تنوع مدارس و تاخت و تاز خصوصی سازی، هر روز دهک های پایین را بی رمق تر می کند و استعدادهای زیادی را نابود می سازد. تهران ۱۷ درصد جمعیت کشور را تشکیل داده است، در حالی که ۵۰ درصد نفرات برتر از این استان هستند. سید جواد رحیمی، سرپرست وزارت آموزش و پرورش در مراسم تجلیل از برترهای کنکور بیان کرد که بیش از ۸۹ درصد قبولی های کنکور از ۵ تا ۶ استان بودند و در این زمینه باید نگاه عدالت آموزشی را پر رنگ تر کنیم.

سمیه جلیلی معلم آموزش و پرورش دسته بندی مدارس و جداسازی مدارس را ناکام ماندن دانش آموزان طبقات پایین تر جامعه از چرخه رقابت خواند و خاطرنشان کرد: هیچ کشوری مانند ایران ۲۴ نوع مدرسه ندارد که این افزایش خصوصی سازی با ظاهر فقرزدایی و عمیق تر شدن شکاف عدالت آموزشی همراه است.

وی با بیان اینکه کنکور مصداق بارز توانا بود هر که دارا بود است، عنوان کرد: در مدارس از بدی به تزویر و عدالت سخن می گوییم در حالی که در مدارس عادی آزمون و کلاس ویژه برای تست زنی نداریم، فضای رقابتی مدارس خاص وجود ندارد. از طرفی به حذف کنکور سخن گفته می شود و از طرفی رتبه های برتر را تقدیر می کنیم، اگر کنکور اهیمت ندارد تشویق نفرات برتر چرا صورت می گیرد و بها داده می شود. اوضاع کیفی مدارس دولتی روز به روز پایین تر می شود و دانش آموزان را از چرخه رقابت و صندلی بهتر دانشگاه حذف می کند. کنکور هر ساله نابرابری آموزشی را بازتولید می کند و قربانیان اش را در آزمونی سرنوشت ساز ناکام می گذارد؛ همین باعث می شود خانواده ها تمام توان خود را بگذارند تا فرزندانشان در مدارس خاص درس بخوانند تا بتوانند آینده ای روشن تر داشته باشند. شهریه میلیونی که برخی مدارس از والدین گرفته می شود و از طرفی شاهد هستیم در برخی مدارس دانش آموزان به جبر وارد مدرسه می شوند، این باعث شده در برخی مدارس دولتی آمل والدین با هزار ترفند برای ثبت نام اقدام کنند، حتی حاضر شوند مبلغی پول برای دریافت اجاره نامه و امثال آن بپردازند تا بتوانند فرزندانشان را در مدرسه ای بهتر اما با پول کمتر ثبت نام کنند، این تراژدی آینده بسیاری از دانش آموزان را مردود می کند. امروزه خانواده ها یا مجبورند از لقمه های خود بگذرند و فرزندانشان را به مدارس خاص با تضمین آینده بفرستند و یا اگر توان هزینه ها را ندارند مجبورند از چرخه رقابت محو شوند و در تمام این مراحل جای خالی عدالت آموزشی را در سیستم آموزشی خالی می بینیم؛ چرا که مسئولان ما فرزندانشان در مدارس عادی درس نمی خوانند تا احساس نگرانی کنند.

تحقق عدالت در کلام داوطلبان برتر کنکور۹۸

بعد از معرفی نفرات برگزیده کنکور سراسری، موجی از اعتراضات و حواشی درباره قبولی دانش آموزان مدارس نمونه دولتی و سمپاد و در کنار آن رتبه‌های بسیار پایین دانش‌آموزان مدارس دولتی و عادی مطرح شد. بر کسی پوشیده نیست که نمی‌توان تلاش‌های داوطلبانی که در مدارس نمونه دولتی و سمپاد تحصیل کرده‌اند را نادیده گرفت، اما سوال این است؛ سهم دانش‌آموزان مدارس دولتی در کنکور چقدر بوده است؟ بحث تفاوت در کیفیت آموزشی در مدارس نمونه دولتی و دولتی قابل اغماض نیست. در این میان برگزیدگان کنکور ۹۸ اظهارات جالبی درخصوص کنکور امسال، نابرابری آموزشی و تاثیر عوامل مختلف در موفقیت در این آزمون سرنوشت ساز داشته اند:

محمد صادق مجیدی یزدی رتبه ۲ رشته ریاضی و فیزیک کنکور سراسری ۹۸ که در دبیرستان البرز تحصیل کرده است، با اشاره به تاثیر برنامه‌های آموزشی مدارس دولتی در قبولی دانش آموزان در کنکور گفت: اینکه برخی موفقیت در کنکور را صرفا به مدرسه ربط می‌دهند، کاملا اشتباه است، در واقع قبولی در کنکور ربط چندانی به مدرسه ندارد همه چیز بسته به تلاش دانش‌آموز است. اگر قرار بود قبولی در کنکور به مدرسه مربوط باشد، الان می‌بایست تمام دانش‌آموزان برخی مدارس غیرانتفاعی و خاص رتبه‌های یک رقمی و ۲ رقمی کسب می‌کردند نه تعداد محدودی از آنها. به عنوان مثال اگر من در مدرسه دیگری به جز البرز تحصیل می‌کردم، شاید با اختلاف ۴، ۵ رتبه دوباره موفق به قبولی در کنکور می‌شدم، اما به هر حال قبول می‌شدم، زیرا همه چیز به خود دانش آموز بستگی دارد. کادر دبیرستان ما تمام تلاش خود را برای پیشرفت دانش آموزان انجام می‌داد، اما اگر پایه درسی قوی و تلاش خود من نبود، مدرسه نیز نمی‌توانست اقدام موثری برای موفقیت من انجام دهد.

رتبه ۲ کنکور سراسری سال ۹۸ تاکید کرد: این تلاش خود دانش آموزان برتر است که باعث می‌شود، از امکاناتی که در اختیار سایر دانش آموزان نیز قرار دارد، بهترین استفاده را داشته باشند. درست است که برای ورود به مدرسه البرز رقابت سختی وجود دارد، اما اینطور هم نیست که برای تست زدن دانش آموزان برنامه خاصی در نظر بگیرند یا کار ویژه‌ای انجام دهند. کلاس‌های درس مدرسه البرز هم مانند دیگر مدارس دولتی هستند، یعنی دبیر درسش را می‌دهد و می‌رود، البته شاید تست و کلاس بیشتری داشته باشد که به اندازه همان پولی است که از دانش‌آموزان می‌گیرند. من در کنار کتاب‌های درسی‌ام بعضا کتاب‌های تست را تهیه می‌کردم، زیرا در کتاب‌های درسی ما نمونه‌های تستی برای افزایش مهارت وجود ندارد. البته آموزش مدرسه کفایت می‌کرد، اما تمرین به خود ما بستگی داشت. اگر دانش آموزان در مدارس دولتی موفق به قبولی در کنکور نمی‌شوند، نباید به آنها ایراد گرفت، بلکه علت آن کم اهمیتی آموزش و پرورش به مدارس دولتی است.

ایزدمهر احمدی نژاد رتبه یک کنکور سراسری رشته تجربی با اشاره به وجود تبعیض و بی عدالتی آموزشی گفت: به نظر من شرایط اقتصادی کنونی باعث شده معلمان مدارس دولتی چندان برای دانش آموزان کنکوری زمان نگذارند، البته من نمی‌گویم که این مساله تحت تاثیر شرایط اقتصادی است، اما متاسفانه معلمان مدارس دولتی خیلی برای دانش‌آموزان وقت نمی‌گذارند. البته مهمتر از آن دانش آموزان هستند که وقتی به آنجا می‌روند، شاید کمتر به دنبال درس هستند. اما با این وجود آنچه که مهم است سعی و تلاش و آن کاری است که خود دانش آموزان انجام می‌دهند تا مدرسه، البته مدرسه نیز تا حدی تاثیر دارد. من به هیچ عنوان با تاثیر قطعی موافق نیستم، چون به نظرم تاثیر مثبت بهتر است. از طرف دیگر آموزش و پرورش هم از لحاظ امنیت در برگزاری آزمون‌های امتحان نهایی و هم از لحاظ کیفیت سوالات دارای ضعف است. همچنین موضوع سلامت در برگزاری امتحانات، آزمون‌ها و تقلب‌هایی که بعضا در این امتحانات صورت می‌گیرد، خیلی جای بحث دارد. از نظر من مراقب‌های امتحانات نهایی چندان رعایت نمی‌کنند که تقلبی در جلسه امتحان صورت نگیرد.

او افزود: من در دوره راهنمایی در مدرسه سمپاد درس خواندم، اما در دوره دبیرستان در مدرسه انرژی اتمی بودم و در سال آخر به مدرسه علامه طباطبایی رفتم. مدرسه سمپاد به لحاظ هزینه و شهریه تفاوت چندانی با مدارس دولتی ندارد، البته در زمانی که من درس می‌خواندم اینگونه بود، اما اگر دانش آموزی درس‌خوان باشد در آزمون‌های ورودی سمپاد قبول می‌شود. من هیچ کلاس کنکوری نرفتم، اما از برخی کتب کمک درسی استفاده کردم و توصیه‌ام به دانش آموزان و داوطلبان پشت کنکور این است که به هیچ وجه نباید ناامید شوند و به سخنان حاشیه‌ای اطراف و فضای مجازی توجه نکنند. من رشته پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران را انتخاب کردم و خودم از ابتدا به این رشته علاقه داشتم.

سارا سادات کریمی رتبه یک رشته هنر کنکور سراسری سال۹۸ به امکانات محدود مدارس دولتی اشاره کرد و گفت: فکر می‌کنم مدارس دولتی امکانات کافی ندارند و دانش آموزان آنها مجبورند به کلاس‌های خارج از مدرسه برای تقویت دروس بروند. اگر دانش آموزی در مدرسه دولتی درس می‌خواند و می‌خواهد در کنکور رتبه خوبی بگیرد، برای سال آخر مجبور می‌شود مدرسه‌اش را عوض کند و یا در نهایت مجبور است به کلاس‌های کنکور برود. طبیعتا موفقیت برای دانش‌آموزان مدارس دولتی هم در المپیادها و هم کنکور خیلی کمتر است و قطعا به دانش‌آموزان مدارس دولتی فشار می‌آورد. به نظرم کنکور بار سنگینی برای دانش آموزان شده و حتی روند درس خواندن برای قبولی در کنکور فشارهای زیادی به آنها تحمیل می‌کند. علاوه بر اینها بعد از اعلام نتایج مثل رشته تجربی از یک رتبه‌ای به بعد هیچ امیدی برای قبولی در رشته‌های موردنظر داوطلبان وجود ندارد. این مساله برای بچه‌ها بحران ایجاد کرده است. داوطلبان زیادی عمر و انگیزه‌شان را پشت کنکور گذاشتند، اما ضرر کنکور به مراتب بیشتر از سود آن است. در جشنی که آموزش و پرورش برای ما گرفت، آمارهایی اعلام شد مبنی بر اینکه انباشتی در رشته تجربی نداریم یا بچه‌هایی که دوباره می‌آیند تا کنکور بدهند از حوزه آموزش و پرورش خارج شده‌اند، یعنی عملا هیچ کس مسئولیت افرادی که پشت کنکور مانده‌اند را قبول نمی‌کند. طبعا این افراد سال اول کنکور داده‌اند و چون موفق نشدند بنابراین مجبورند برای سال‌های دیگر هم تلاش کنند. متاسفانه این نگرش در میان دانش آموزان ما وجود دارد که اگر پزشک شوند موفق خواهند بود. چون آگاهی برای موفقیت آنها وجود ندارد و باید این آگاهی در مدارس ما شکل بگیرد.

فاطمه شبخیر رتبه یک رشته علوم انسانی که در مدرسه سمپاد تحصیل کرده است در خصوص تبعیض آموزشی گفت: به نظرم باید برای اینکه شاهد حضور یکسان دانش آموزان مدارس دولتی و نمونه دولتی در میان رتبه‌های برتر کنکور باشیم، باید یک برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری درست انجام شود البته عدالت آموزشی با برابری آموزشی فرق دارد. همچنین باید برای دانش‌آموزان در مدارس عادی امکاناتی گذاشته شود تا آنها از این فرصت بهره ببرند.

رتبه یک رشته علوم انسانی در کنکور سراسری سال ۹۸ با اشاره به اینکه در هیچ کلاس کنکوری شرکت نکرده است، گفت: رشته ما به استفاده از کتاب‌های کمک درسی نیازی چندانی نداشت، اما من برای دروس تحلیلی تا حدودی از کتاب‌های تست استفاده کردم.