مهدی احمدی
  ازدواج و فرزندآوری از یک منظر نیازمند حمایت‌های قانونی است. این در حالی است که کارشناسان حوزه اجتماعی روی زمینه‌سازی فرهنگی و نیز توسعه نهادهای مدنی تاکید دارند.

انجمن ایرانی مطالعات زنان با همکاری خانه اندیشمندان علوم انسانی چند روز پیش نشستی با عنوان «ازدواج، تشکیل خانواده و فرزندآوری» برگزار کرد. در این نشست «مریم‌السادات محقق داماد»، «بهجت‌السادات شهرتاش» و «شایسته شیرزادی» سخنرانی داشتند که متن آن را در ادامه می‌خوانید؛

قانون حمایت از خانواده و طرح جوانی؛ حقوق مادران باردار و بی‌توجهی به پدران

«مریم‌السادات محقق داماد» وکیل پایه یک دادگستری و مدرس دانشگاه در سخنان خود با عنوان «بارداری و حقوق مادران در قانون حمایت از خانواده و طرح جوانی جمعیت» به تعریف خانواده در عرف می‌پردازد و می‌گوید: خانواده در عرف ما مبتنی بر آموزه‌های اسلامی است که نمی‌توان مدرنیته و جهانی شدن را از آن گرفت. یکی از عناصر اصلی در این تعریف این است که نگاه فلسفی به مودت داشته باشیم که همان عنصر ذاتی و چیستی خانواده است.  

محقق داماد: قانون حمایت از خانواده و طرح جوانی جمعیت می‌تواند شعاری نباشد و به صورت کامل اجرایی شود اما ضمانت اجرایی آن جای نگرانی دارد

وکیل پایه یک دادگستری قانون حمایت از خانواده و طرح جوانی جمعیت را قانونی می‌داند که برای تامین جوانی جمعیت ایران نگاشته شده و حقوق اختصاص یافته برای مادران باردار یکی از جنبه‌های مثبت آن است.

محقق داماد درباره منابع مالی حمایت از مادران باردار توضیح می‌دهد: در این موارد محل تامین بودجه‌های آن در نظر گرفته شده است. در همین خصوص در ماده ۶۸ این قانون آمده است که به منظور تامین ازدواج جوانان بانک مرکزی مکلف است از محل پس‌انداز و جاری قرض‌الحسنه نظام بانکی این بودجه را تامین کند یا در ماده ۷۲ آمده است که از اعتبارات بودجه دستگاه‌ها برای این امر استفاده شود. پس اگر به این موارد توجه شود و آن را اجرا کنند قانون حمایت از خانواده و طرح جوانی جمعیت شعاری نخواهد بود و به صورت کامل اجرایی خواهد شد اما ضمانت اجرایی آن جای نگرانی دارد. پس اگر یکی از مجریان قانون از وظیفه خود استنکاف کرد چه باید کرد؟ در همین خصوص ماده ۷۱ ضمانت اجرای کیفری برای آن قرار داده و ممکن است که به اجرای مناسب این قانون کمک کند.

این مدرس دانشگاه به بررسی نقاط ضعف‌ قانون حمایت از خانواده و طرح جوانی جمعیت می‌پردازد و می‌گوید: در این قانون برای حقوق مادران باردار صحبت شده اما در هیچ جا صحبتی از پدر به میان نیامده است. در این قانون از مرخصی مادر سخن به میان آمده است اما به مرخصی پدر توجه نشده است. آیا در این قانون جایگاهی برای پدر در تربیت فرزند در نظر گرفته شده است؟

نیاز به گفتمان‌سازی برای ازدواج و فرزندآوری

«بهجت‌السادات شهرتاش» جامعه‌شناس و مدرس دانشگاه در سخنانی با عنوان «ضررورت بازنگری فرهنگ ازدواج و فرزندآوری در دوران معاصر» به بررسی تمهیداتی که در قوانین مصوب وجود دارد، می‌پردازد و می‌گوید: این تمهیدات نشان می‌دهد که این فرهنگ یک فرهنگ هدایت‌کننده به سمت وضعیت مطلوب نیست وگرنه این مقدار از تشویق و تنبیه امری عادی نیست. پس فرهنگ جاری در جامعه دچار مشکلاتی شده است که اگر همین گونه ادامه پیدا کند نمی‌تواند در امر ازدواج و فرزندآوری ما را به وضعیت قابل قبولی برساند. در حال حاضر آن چیزی که بیشترین لطمه دیده، فرهنگ اصیل و سالم ازدواج و فرزندآوری است.  

شهرتاش می‌افزاید: اگر ما به زمینه‌های و شرایط اجتماعی و فرهنگی جامعه توجه نداشته باشیم، طرح‌هایی همچون قانون حمایت از خانواده و طرح جوانی جمعیت نمی‌تواند موفق عمل کند. در حال حاضر عده زیادی هستند که به نکات مثبت ازدواج واقفند اما به دلایل مختلف دیگری تجرد اختیار کرده‌اند و نمی‌توانند در این زمینه اقدامی انجام  دهند.

شهرتاش: در مقوله ازدواج در حال حاضر آن چیزی که بیشترین لطمه را دیده، فرهنگ اصیل و سالم ازدواج و فرزندآوری است

در همین خصوص قوانین ابلاغ می‌شود اما اینکه بعد از ابلاغ به چه سرنوشتی دچار می‌شود خود جای سوال دارد. برای نمونه در خصوص وام ازدواج مبلغ آن بالا رفته اما الزام به اجرایی شدن آن کمتر شده است. ما به جای اینکه دریافت وام برای زوجین را تسهیل کنیم بیشتر آن‌ها را با مشکلاتی روبرو می‌کنیم و این نوع تصمیم‌گیری‌ها نمی‌تواند راهگشا باشد. پس برای اینکه ما بتوانیم به امر مطلوبی در زمینه فرهنگ ازدواج و فرزندآوری دست پیدا کنیم به گفتمان‌سازی نیاز داریم.

به گفته این جامعه‌شناس، باید به این نکته اشاره داشت که ما قوانینی برای فرهنگ ازدواج و فرزندآوری در نظر گرفته‌ایم اما اجرایی‌شدن این قوانین با مشکلاتی مواجه شده‌اند. پس مهمترین مساله اجرایی کردن چنین قوانینی است که باید آن را تسهیل کرد. همچنین ما در زمینه ملاک‌های ازدواج هم دچار مشکلاتی شده‌ایم که بخشی از آن به دلیل کم‌کاری رسانه‌ها است.

سلامت خانواده و فرزندآوری چگونه اتفاق می‌افتد؟

«شایسته شیرزادی» عضو هیات علمی دانشکده علوم پزشکی نیشابور در سخنانی با عنوان «دانستنی‌های زوجین در زمینه سلامت خانواده و فرزندآوری» اهمیت ازدواج و تشکیل خانواده، آمادگی‌های لازم برای ازدواج، مراحل ارتباط میان زن و مرد و خدماتی را که به زوجین در مراکز جامعه سلامت داده می‌شود، یادآور می‌شود.

شیرزادی در خصوص اهمیت خانواده و تشکیل خانواده می‌گوید: ازدواج در ادیان الهی به ویژه دین اسلام از قداست ویژه‌ای برخوردار است و تشکیل خانواده مایه امنیت، آرامش و سرچشمه رحمت معرفی شده است. ازدواج یکی از مهمترین تصمیم‌های زندگی هر فردی است که اگر درست اتخاذ شود می‌تواند سلامت فردی، خانواده و اجتماع را در تمامی ابعاد آن حفظ کند.  

شیرزادی: زوجین در هر مرحله از زندگی به مراکز جامعه سلامت مراجعه کنند

عضو هیات علمی دانشکده علوم پزشکی نیشابور به بحث آمادگی‌های لازم برای ازدواج می‌پردازد و عنوان می‌کند که در متون مختلف موارد متعددی برای آمادگی‌های ازدواج قید شده است که ما به سه مورد از آن‌ها اشاره می‌کنیم که از جمله آن‌ها یکی اینکه فرد به بلوغ اجتماعی رسیده باشد، دوم اینکه فرد انگیزه داشته باشد و سوم اینکه از اطلاعات کافی در این زمینه برخوردار باشد.

وی در ادامه مراحل ارتباط میان زن و مرد را مورد بررسی قرار می‌دهد و می‌گوید: این مراحل شامل جذب شدن، ساختن، تداوم، زوال و خاتمه است. جذب‌شدن هنگامی اتفاق می‌افتد که دو نفر از وجود یکدیگر آگاه باشند که اگر افراد یکدیگر را مورد پسند قرار دهند، انگیزه‌ای برای ساختن به وجود می‌آید. صمیمیت برای تداوم یک رابطه لازم است اما کافی نیست بلکه افراد باید نسبت به یکدیگر متعهد باشند. پس تداوم رابطه نیاز به زمان دارد و زوجین باید دنبال راه‌هایی برای حفظ علاقه و احترام باشند. هنگامی ارتباط زن و مرد دچار زوال می‌شود که افراد از یکدیگر خسته شده باشند و درگیر مسائل بی‌اهمیت شوند و مسائل مهم را فراموش کنند و اگر برای چنین رابطه‌ای تلاش نشود به خاتمه می‌انجامد.

شیرزادی به خدماتی که به زوجین در مراکز جامعه سلامت داده می‌شود، می‌پردازد و می‌گوید: هر خانواده‌ای در کشور در محدوده یکی از این مراکز است که کمترین فاصله را با محل زندگی آن‌ها دارد. فردی که می‌خواهد ازدواج کند یک سری آزمایش‌ها و گواهی تندرستی باید داشته باشد که از این مراکز صادر می‌شود و در ادامه زندگی هم این مراکز خدماتی به زوجین ارائه می‌دهند که باید در هر مرحله به چنین مراکزی مراجعه کنند.