معصومه نیکنام: هر فردی در زندگی اش ممکن است در اثر سهل انگاری یا نداشتن اطلاع و آموزش دچار گرفتاری شود و از فرزندانش دور شود و چه دوری بدتر از این، مثل همان خانمی که با داشتن ۲ فرزند و بخاطر اعتماد بی جا به دوستش به ۲ سال حبس محکوم شد. خانمی که برای خودش کارآفرین بود و برای بانوانی چون خودش اشتغالزایی کرده بود اما در اثر سهل انگاری و اعتماد،  کلید گاو صندوق را در اختیار دوستش قرار می دهد و آن  دوست از این اعتماد سوء استفاده کرده و چک هایش را با مبالغ بالا خرج می کند و وقتی از او شکایت می شود و نمی تواند بدهی هایش را پرداخت کند برایش ۲ سال محکومیت در نظر گرفته می شود و در اثر این اتفاق همسرش سکته می کند و فرزندانش نمی توانند ادامه تحصیل دهند. می گویند در بند دیگری خانمی فرهنگی  به حبس محکوم شده است. این معلم ضمانت وام فردی را کرده بود و وام گیرنده قسط هایش را نه تنها پرداخت نکرد بلکه متواری هم شد و از آن جایی که این بانوی فرهنگی توان پرداخت اقساط را نداشت به یک سال حبس محکوم شد، کدام یک از این بانوان، شایسته این هستند که انگ سابقه دار را یک عمر یدک کشیده و از فرزندان خود دور باشند؟ این در حالی است که بروز مشکلات بسیار برای خانواده هایی که زنان آن ها به دلایل مختلف محکوم به حبس می شوند، سبب شد تا طرح بسیار موفق و سازنده ای از سوی قوه قضائیه با عنوان طرح "زندانی با رای باز" اجرا شود تا زنان، جایگاه همسری و مادری خود را همچنان حفظ کرده و از انگی که در انتظارشان است، محفوظ بمانند.

اولین موسسه ای که با همکاری قوه قضائیه و سازمان زندان ها در اجرای این طرح ورود کرد و اکنون ۲ سال از فعالیت آن می گذرد موسسه حامیان اندیشه رشاد است و قرار است این فعالیت اجتماعی و فرهنگی در سراسر کشور با حمایت از زنان زندانی در جهت حفظ کیان خانواده در سراسر کشور توسعه یابد براین اساس به سراغ "مهوش صابری" مدیرعامل این موسسه آمده ایم، بانوی خیری که می گوید، فرد توانمند و ثروتمندی نیست بلکه تسهیل گر اجتماعی است و در ارتباط با خیرین، مسئولان نهادهای دولتی و غیر دولتی، قوه قضائیه، کمیته امداد امام خمینی (ره)، بهزیستی، فرمانداری، استانداری، شهرداری و آموزش و پرورش توانسته از افراد آسیب دیده حمایت کند و گوش شنوایی برای آن ها باشد. اینکه چگونه طرح سازنده "زندانی با رای باز" در تهران و در موسسه حامیان اندیشه رشاد برای نخستین بار اجرا شد با مهوش صابری به گفت و گو نشستیم.  

حمایت از افراد آسیب دیده تا زنان زندانی 

این بانوی خیر و تسهیل گر اجتماعی در مورد علاقه اش به امور خیر می گوید: حدود ۲۸ سال است که در زمینه آسیب های اجتماعی و کار خیر فعالیت دارم، شروع به کارم هم از کمیته امداد امام خمینی (ره) بود چون کارمند کمیته امداد بودم و در بخش آموزش خانواده فعالیت داشتم. علاقمند بودم با خانواده هایی که به نوعی دچار مشکل و آسیب شده بودند، صحبت کنم، در نهایت با تعدادی از دوستان به این نتیجه رسیدم تا موسسه خیریه ای ثبت کنم براین اساس شروع کارم با افراد آسیب دیده بود، این افراد از طریق بهزیستی یا کمیته امداد معرفی می شدند چند سال به این روال گذشت تا اینکه طرح ساماندهی خانواده های بی سرپناه شهر تهران از سوی سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران به بنده پیشنهاد شد و قبول کردم و ۱۱ سال در عمق خانواده های آسیب دیده شهر تهران فرو رفتم به این صورت که وقتی یک فردی بی خانمان می شد باید به فرد بی خانمان اشتغال و فرزندان بازمانده از تحصیل آن ها توجه می کردم تا خانواده متلاشی نشود هدف این بود تا تحکیم خانواده حفظ شود. پدر برای ترک به مراکز ترک اعتیاد فرستاده می شد اگر مادر خانواده نیز اعتیاد داشت به این مراکز هدایت می شد با آموزش و پرورش ارتباط داشتیم تا فرزندان آن ها از تحصیل باز نمانند در این راستا معلمانی که نذر فرهنگی داشتند بسیار کمک می کردند. در طرح اسکان خانواده ها بی سرپرست شهر تهران خیلی موفق عمل کردیم چرا که یکسری از خیران شهر تهران را شناسایی کردیم با کمک برخی از مشاوران املاک خانواده ها را از بی خانمانی نجات دادیم و کمکشان کردیم تا به روال عادی زندگی برگردند و جزئی از جامعه ای باشند که در کنار فرزندان خود زندگی کنند مثلا اگر مادری از مراکز ترک اعتیاد بیرون می آمد، کمکش می کردیم تا فرزندش را از بهزیستی بگیرد و اشتغال پایداری داشته باشد تا بتوانند به زندگی خود ادامه دهد.  »

گامی بلند به سوی توانمند سازی

صابری در طول فعالیت های خیرخواهانه خود به اجرای طرح دیگری اشاره می کند، طرحی به که توانمندسازی افراد بهبودیافته از اعتیاد توجه داشت. "هر فرد معتادی که از سطح جامعه جمع آوری و غربالگری و به مراکز ترک اعتیاد فرستاده می شود در نهایت به حال خود رها می شد یعنی یک فرد یک سال به مراکز ترک اعتیاد می رفت و خارج می شد بدون اینکه مهارت و توانمندی داشته باشد براین اساس باسازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران صحبت شد از آن جایی که این سازمان، مراکزی با عنوان "بهاران" داشت که مدتی تعطیل شده بود، آمدیم یکی از این مراکز را در اختیار گرفتیم و با کسب مجوز از سازمان فنی و حرفه ای توانستیم در آن جا ۱۵۰ نفر از معتادان بهبود یافته را آموزش دهیم و بعد از اخذ مدرک، وام اشتغال دریافت کرده و و شغل پایدار برای خودشان ایجاد کنند، براین اساس ۱۲ شغل براساس علاقه و پیشینه افراد تعریف شد. برای کمک از خیرین از کسی وجه نقد دریافت نمی کنیم و نیاز عمده مددجویان اعم از تامین مسکن، درمان، لوازم ضروری منزل یا آموزش و حرفه آموزی را مطرح کرده و خیرین وجوه خود را به حساب خانواده واریز می کنند. 

 
 ‌این زنان هم حق زندگی دارند

صابری در مورد اجرای به اجرای طرح پرونده های باز می رسد اینکه برای اجرای این طرح چه شرایط و مراحلی را سپری کرده تا این طرح به مرحله اجرا درآمد. " یکی از مشکلاتی که ما اینجا داشتیم این بود که قبل از اینکه این مرکز توانبخشی برای زنان زندانی راه اندازی شود یک سری از بانوان سرپرست خانوار در این مرکز مشغول به کار بودند که ترمه تولید می کردند زمانی که متوجه شدند تفاهمنامنه ای امضا شده و قرار است بانوان زندانی به این جا بیایند، انصراف و استعفا دادند و رفتند، دلیل شان این بود که اگر خانواده مان بفهمند با زنان سابقه دار کار می کنیم، دچار مشکل می شویم چون اینها سابقه دارند، می خواهم اعلام کنم که این خانم ها هم حق زندگی دارند چون ناخواسته دچار این آسیب شدند، شاید من و شما حین رانندگی یا درگیری کوچیک مشکلی برایمان ایجاد شود که مجبور شویم یک سال یا دو سال حبس بکشیم، هیچ وقت نباید خود را مستثنی بدانیم،   این اتفاق هر آن ممکن است برای ما نیز پیش بیاید.»

گناه فرزندان، مادران و پدران زندانی چیست؟

مساله دیگر این است که این خانم یا آقای زندانی، فرزندانی دارند، گناه  این فرزندان چیست که جامعه به آن ها چنین نگاهی دارد؟ گاه دیده شده که یک زن زندانی، محکومیتش را طی کرده و آمده بیرون اما متاسفانه برخی از مشاوران املاک به آن ها خانه اجاره نداده اند، آن ها باید چه کار کنند؟ همه باید با هم کمک کنیم تا این مشکل حل شود، این مشکل هم به دست من و شما حل می شود، فکر نمی کنم به دست افراد دیگه ای حل شود این جایگاهی است که خدا در اختیار من و شما گذاشته اگر بخوهیم می توانیم این مشکلات را حل کنیم.

چگونگی اجرای طرح پرونده های باز

صابری در مورد اجرای طرح پرونده های باز برای نخستین بار در شهر تهران و چگونگی اجرای آن می گوید: حدود ۲ سال گذشته بود که با مراجعه به زندان زنان شهرری با مدیریت آن جا آشنا شدم و طرحی را به عنوان زندانی رای باز مطرح کردند از این موضوع اطلاع و شناختی نداشتم، مدیر این مرکز این طرح را با همکاری قوه قضائیه در اصفهان اجرا کرده و موفقیت آمیز بود، گفتند شما حاضرید این کار را در تهران اجرا کنید، بدون توجه به مشکلات کار، گفتم بله و قبول کردم، یک نگرانی و دغدغه داشتم آن هم برای مادرانی که فرزندانی داشتند که بیرون این مجموعه بودند و بنا به دلایلی دچار آسیب شده بودند، نگرانی من آن زمانی اتفاق افتاد که فکر می کردم، مادر خانواده زندان است، پدر هم محکومیت داشت، سرنوشت فرزندان آن ها چه می شود؟ وقتی که توضیح خواستم، گفتند برخی از این بچه ها توسط خانواده پدری یا مادری و برخی در مراکز نگهداری شبه خانواده بهزیستی نگهداری می شوند، پیش خود فکر کردم، اگر چنین مرکزی راه اندازی شود بچه ها تک والدین هم باشند، خوب است، حداقل مادر خانواده بتواند کنار فرزندان خود باشد. این موضوع و اینکه آیا موسسه ما می تواند این طرح را اجرا کند مورد تحقیق و بررسی قرار گرفت در نهایت موافقت شد تا این موسسه این طرح را برای نخستین بار در تهران اجرا کند براین اساس تفاهمنامه ای امضا شد.  

انجمن حمایت از زندانیان، زنان زندانی که مشمول طرح رای باز می شدند را به موسسه ما معرفی می کرد. ارتباط خوبی گرفتیم در ابتدا ۲۵ بانوی زندانی به ما معرفی شد. مادرانی  بودند که دارای فرزندان خردسال بوده یا دختران جوانی بودند که برای نخستین بار مرتکب خلاف عمد یا غیر عمد شده بودند، با وورد آن ها به موسسه ابتدا یک دوره مشاوره را طی کردند تا ببینیم از نظر روحی وروانی چگونه هستند یا از نظر جسمی مشکلی دارند یا نه؟ دو یا هفته صحبت شد تا علاقمندی آن ها مورد بررسی قرار گیرد، مربی ها آموزش اولیه را به آن ها ارائه کردند، تعدادی در خیاطی و بخشی در مونتاژ به کار گرفته شدند و همزمان خانمی اعلام کرد که توانایی این را دارد تا مثل ما کارآفرینی کند. این خانم در ابتدا با یک نفر کارش را شروع کرد و اکنون ۱۷ نفر را مشغول به کار کرده، کار آفرین دیگری نیز چند روز پیش آمد و قرار شده تا دو یا سه نفر از زندانیان را مشغول به کار کند. این افراد وقتی از مجوعه خارج شوند وارد بازار کار شده و می توانند در جامعه جایگاه قبلی خود را پیدا کنند به این شکل دچار آسیب نمی شوند به دیگران هم آسیب نمی رسانند.

گذران دوران محکومیت و ادامه روال عادی زندگی

صابری می گوید بانوان زندانی در این موسسه علاوه بر اینکه کار می کنند، دوران محکومیت خود را نیز می گذرانند و در حق فرزندان خود نیز مادری می کنند. " این خانم ها از ساعت ۸ تا ۴ بعد از ظهر در این موسسه کار می کنند در ایام تعطیل در منزل و در کنار خانواده شان هستند، تمام هم و غم دوستان ما در انجمن حمایت زندانیان، سازمان زندان ها و قوه قضائیه این بود که مادر یا هسمر کنار خانوادش باشد و بنیاد خانواده حفظ شود و بعد از ساعت اداری به خانواده بروند.

چه تعهدی وجود دارد؟

از خانم صابری می پرسیم چه تضمینی وجود دارد که این خانم ها بعد از پایان ساعت کاری به خانه برگردند و دوران محکومیت خود را با آرامش بگذرانند، در پاسخ می گوید: خودشان سند گذاشتند و ما هم ضمانت کردیم که به مرکز باز می گردند تا دوران محکومتیشان سپری شود. این طور نیست که چون  زندانی هستند، حقوق نمی گیرند بلکه همچون افرادی که دارای حقوق و مزایا هستند آن ها هم دارای حقوق و مزایا هستند، هر چه کار کنند به حساب خودشان واریز می شود تا دوران محکومیت آن ها سپری شود.  

اشتغال پایدار برای زنان سابقه دار 

صابری می گوید: اکنون در این موسسه حدود ۶۰ نفر از زنان زندانی مشغول به کار هستند و تا کنون ۱۹۰ نفر به این مرکز آمده و رفته اند، تعدادی از آن ها آزاد شدند و دورادور با ما در ارتباط هستند برای آن ها در بیرون از این مرکز ایجاد اشتغال کردیم آن هم با تعهدی که خودمان دادیم و اعلام کردیم این افراد مورد اعتماد هستند و می توانند در مجموعه های دیگر مشغول به کار شوند.

افراد با سوء پیشینه را می پذیریم

مدیرعامل موسسه حامیان اندیشه رشاد از زنان و مردانی که سوء پیشینه دارند، می خواهد که نگران داشتن اشتغال پایدار نباشند چرا که این موسسه از آن ها در این راستا حمایت می کند. " دوستانی که از زندان آزاد می شوند، چه در کارگاه های ما بودند یا نبودند می توانند برای حرفه آموزی یا ایجاد اشتغال به ما مراجعه کنند، این موسسه بسترش را برای آن ها فراهم می کند و مانند یک فرد آزاد و رها می توانند در جامعه کار کنند و به زندگی خود ادامه دهند. "

یک درخواست از مسئولان

مدیرعامل موسسه حامیان اندیشه رشاد از مسئولان می خواهد کمک کنند تا این موسسه روی پای خود بیاستد تا این زنان بتوانند در کنار فرزندان خود زندگی کنند و فرزندان از داشتن مادر محروم نشوند. می گوید: طرح زندانی با رای باز،  طرح موفقی بوده اما مشکل فعلی ما، مشکل فضا است که اگر مشکل فضا را نداشتم مطمئنا تعداد بیسشتری از بانوان را  به این مرکز آورده و ایجاد اشتغال می کردیم تا در کنار خانواده های خود دوران محکومیت خود را سپری کنند، یکی از دغدغه های من نداشتن فضا است، تجهیزات دارم اما فضا ندارم، دغدغه دارم هر لحظه جایم را از من بگیرند این مساله سبب شده تا نتوانم به راحتی کارم را ادامه دهم این دغدغه خیلی اذیتم می کند براین اساس دنبال فضایی هستم تا تعداد بیشتری از بانوان زندانی را به این جا بیاورم، می دانم این طرح موفق بوده و موفقت تر هم خواهد بود چون هیچ یک از این خانم ها حاضر نیستند کاری را انجام دهند که برگردند به زندان همین که شب در کنار هسمر و فرزندان خود هستند برای آن ها بسیار خوشایند است براین اساس از مسئولان درخواست دارم به من به عنوان پیمانکار یا کارفرما یا کسی که تعریفی از کار دارد، نگاه نکنند، من به عنوان فردی که دغدغه اجتماعی دارم، درخواست دارم، کمکم کنند بستر را فراهم کنند تا من بیشتر به این افراد کمک کنم و زنان بیشتری را به این مرکز آورده تا در کنار جایگزینی حبس، شغل یافته و همچنان در کنار فرزندان خود باشند.

طرح زندانی با رای باز، طرحی کارشناسی شده و هدفمند است، طرحی که کمک می کند تا فرزندان خانواده های آسیب دیده، کمتر دچار آسیب شوند و آن زنانی که بنا به دلایلی اعم از عمد یا غیرعمد دچار خطا و خلافی شدند، بتوانند به زندگی باز گردند و به فرزندان خود زندگی دوباره ای ببخشند. بیایید این کانون را همچنان گرم نگه داریم، کانون خانواده ای که گسیخته شده را بار دیگر پیوند بزنیم.