درباره موضوع «جهاد تبیین» که رهبر معظم انقلاب بارها به آن اشاره کرده‌اند موضوع‌های مختلفی مطرح و واکاوی شده است؛ همچنین صاحب‌نظران مختلفی در حوزه­‌های فقهی و دینی، رسانه، علوم اجتماعی، روان‌شناسی و فرهنگ و هنر، زوایای این بحث را از نگاه خود روشن و گاهی راهکارهای عملیاتی ارائه کرده‌اند.

رهبر معظم انقلاب در دیدار اسفندماه گذشته با اعضای مجلس خبرگان رهبری، فرمودند: «در جنگ­‌های سخت با سلاح­‌های قدیمی دیگر نمی­‌شود جنگید. امروز با شمشیر و با نیزه و با این چیزها نمی­‌شود به جنگِ توپ و موشک و مانند این­ها رفت. در جهاد تبیین هم همین­‌جور است؛ با شیوه‌های قدیمی [نمی­‌شود کار کرد] ... سلاح تبیین یک بخش نرم‌افزاری مهمّی دارد؛ در اینجا بایستی نوآوری صورت بگیرد، بایستی سخن نو گفته بشود و شیوه‌ نو در بیان ذکر بشود».

این نوشتار بدون اینکه قصد نقد فنی و بررسی حرفه‌­ای داشته باشد، به دو اثر نمایشی می­‌پردازد که در کنار کارکردهای هنری-تفریحی خود، به بهترین وجه توانسته­‌اند، ظرفیت هنر را در عرصه جهاد تبیین و روشنگری حقایق به نمایش بگذارند:

الف - «موقعیت مهدی» و تبیین حقایق جنگ
فیلم سینمایی موقعیت مهدی که به­‌گونه‌ای هنرمندانه و تازه، به زندگی برادران شهید باکری می­‌پردازد، به­ عنوان جدیدترین و موثرترین فیلم از گونه دفاع مقدس مطرح است و علاوه بر جوایز متعددی که در جشنواره فجر برد، مورد توجه بسیاری از منتقدان و مخاطبان قرار گرفته است.
در این فیلم، کارگردان (هادی حجازی­‌فر) بدون استفاده از روش­‌های قدیمی و گاه نخ­‌نمای بازی با احساسات سطحی مخاطب، به­ شیوه هنرمندانه صحنه­‌های جنگ و ایثار را به تصویر کشیده و جنبه­‌هایی بی­‌همتا از زندگی این شهیدان و پیوندهای عاطفی با خانواده­‌های­شان را ارائه می­‌دهد.

مخاطبی که این فیلم را می‌بیند در عمیق­‌ترین لایه­‌های ذهن و روان خود به این می­‌اندیشد که چگونه در فرازی از تاریخ معاصر این سرزمین، جوانانی بوده‌اند که از «همه­‌چیز» خود گذشتند تا این خاک و نوامیس­‌اش به­‌ یغما نرود.مخاطبی که این فیلم را می‌بیند در عمیق­‌ترین لایه­‌های ذهن و روان خود به این می­‌اندیشد که چگونه در فرازی از تاریخ معاصر این سرزمین، جوانانی بوده‌اند که از «همه­‌چیز» خود گذشتند تا این خاک و نوامیس­‌اش به­‌ یغما نرود و چگونه عالی‌ترین مظاهر اخلاق، فرهنگ، ایمان، جهاد، عشق، وطن­‌دوستی، گذشت و فداکاری متجلی شده است و ما اکنون وارث چه میراث ارزشمندی از این گنجینه­‌های ابدی هستیم! موضوعی که اتفاقا محور کانونی مباحث جهاد تبیین است و سازندگان اثر با نوآوری و به‌ره­گیری از روش­‌های نوین جلوه­‌های بصری و سینمایی، گام بلندی در عرصه روشنگری و تبیین حقایق جنگ هشت ساله برداشته‌اند.

اگر تا پیش از این برخی نسل­‌های جدید (یا قدیم) از شهید باکری، فقط نامی از یک بزرگراه را در ذهن داشتند، اکنون می­‌دانند که او و برادرش کیستند و چه حق بزرگی بر گردن ما و نسل­‌های بعدی دارند. گذشته از این، «موقعیت مهدی» و زبان آذری غالب فیلم، بهترین و موثرترین پاسخ به تجزیه­‌طلبانی است که با انواع نیرنگ و جعل­‌های تاریخی، بر جدایی و متفاوت نشان­‌دادن خطه آذربایجان از ایران و ایرانی تلاش دارند.

ب - «آقازاده» و تبیین حقایق امروز
اگر فیلم سینمایی موقعیت مهدی به کار تبیین حقایق جنگ و گذشته­‌ای نه­ چندان دور از تاریخ پرافتخار ما می­‌پردازد، سریال آقازاده یکی از مهم­ترین مباحث و معضلات کنونی جامعه را روایت می­‌کند. آقازاده یک سریال ۲۹ قسمتی است که در بستری از داستان عاشقانه، ماجرای مبارزه دو آقازاده را در بحث فساد مالی و اخلاقی روایت می­‌کند؛ نکته قابل تامل این سریال که اکنون نیز در شبکه نمایش خانگی موجود است، گذشتن از برخی خط قرمزهای ساختگی برای رساندن پیامی بسیار مهم و ارزشی به جامعه است که نمود بارزی از مصادیق جهاد تبیین و روشنگری حقایق امروزی است.

در این اثر، مخاطبی که ماه­‌ها (و شاید سال­‌ها) زیر بمباران تبلیغی رسانه­‌های معاند تصور می­‌کرده «همه» ارکان و افراد حاضر در نهادهای حساس و نظامی کشور، غرق در فساد و اختلاس هستند، با افرادی از داخل همان نهادها آشنا می­‌شود که ضمن پایبندی به ارزش­‌های دینی و انقلابی، حداکثر تلاش و مجاهدت را برای مبارزه با فساد و ناراستی به کار می­‌برند و حتی از آبروی خود نیز در این مسیر مایه می­‌گذارند؛ درست در همین بستر روایی است که مخاطب متوجه می­‌شود، اگر همه افراد، نهادها، ارکان و دستگاه‌های کشور (به روایت رسانه­‌های دشمن)، غرق در دزدی، اختلاس، شهوت و سوءاستفاده بودند، خیلی زودتر از امروز، کل کیان کشور برباد رفته بود و چیزی به نام نظام سیاسی-اجتماعی باقی نمانده بود

بدون تردید اگر برخی ممنوعیت­‌های بی­‌فایده و مصنوعی پیشین ادامه می­‌یافت، کارگردان و نویسنده اثر، هرگز نمی­‌توانستند این داستان جذاب و باورکردنی را روایت کنند و ضمن نشان­‌دادن رسوخ فساد (از جمله در یک مقام قضایی)، کار ارزشمند و جهادگونه­ بسیاری از مبارزان امنیت و اطلاعات کشور را روایت کنند؛ افرادی که در کارزاری سترگ، به حفظ و حراست از مرزهای سرزمینی، اخلاقی، اقتصادی و ارزشی کشور مشغول­‌اند.

این دو اثر نمایشی البته مفاهیم ارزشمند دیگری را نیز به تصویر می­‌کشد؛ از جمله مفهوم حجاب و عفاف، ساده­‌زیستی، عشق و ... که مجال دیگری برای تبیین می­‌طلبد اما در پیوند با موضوع این نوشتار، به­‌گونه‌ای جذاب و نوین به کار تبیین حقایق تاریخ و معضلات روزمره جامعه می­‌پرداند؛ همان چیزی که رهبر انقلاب در موضوع کلان جهاد تبیین و روشنگری «با روش­‌های نوین و هنرمندانه» به آن تاکید دارند.

در شرایطی که دام رسانه­‌ای بزرگی برای نظام و کشور پهن بوده و جنگ نرم رسانه­‌ای با شدتی روزافزون در جریان است، جای خالی اینگونه آثار که در عین جذابیت، مفاهیم بلند و مغفول­ ارزشی را روایت می­‌کنند، به­‌شدت احساس می­‌شود؛ کاش متولیان این عرصه، نگاهی متفاوت و با زاویه­‌ای جدید به این آثار داشته باشند و زمینه را برای خلق چنین محصولاتی بیشتر فراهم کنند.