آنچه از اعمال شب و روز اول ماه شعبان باید بدانیم 
ماه شعبان از ماه‌های پر فضیلت سال شمرده می‌شود و مقدمه‌ای برای ورود به ماه میهمانی خدا است.
خداوند نور این ماه را به گونه‌ای خاصیت بخشید تا مسیر تزکیه و پالایش روح مؤمنین فراهم‌تر از سایر ایام سال و مستعد ورود به حریم قرب خداوند در ماه رمضان شوند. زدودن کینه و کدورت‌ها از دل، جلب رضایت والدین، صلۀ رحم و هر آنچه که سبب پالایش قلب از ناجوری‌ها، قساوت‌ها، رذالت‌ها و امراض می‌شود، از جمله تأکیدات روایات عترت در باب آداب معنوی این ماه است.

میرزا جواد ملکی تبریزی در کتاب "المراقبات" خویش دربارۀ فضیلت ماه شعبان می‌گوید "این ماه براى سالک الى‌الله بسیار با ارزش است. یکى از شب‌هاى قدر در این ماه قرار دارد و کسى در آن متولد شده که خداوند به واسطه او وعده پیروزى به تمام دوستان، پیامبران و برگزیدگانش ــ از زمانى که پدر ما حضرت آدم (على نبینا و آله و علیه السلام ) در زمین ساکن شده ــ داده است. وعده داده، بوسیلۀ او، بعد از پر شدن زمین از ظلم و جور، آن را پر از قسط و عدل کند ـ‌ـ که در جاى خود بطور مفصل به آن خواهیم پرداخت و از مقام آن همین بس که ماه رسول خدا صلى الله علیه و آله بوده و حضرتش فرمود «شعبان شهرى؛ رَحِمَ اللَّهُ مَنْ‏ أَعَانَنِی‏ عَلَى شَهْرِی؛ شعبان ماه من است، خداوند کسى را که مرا در ماهم یارى کند، بیامرزد.»

کسى که از این دعوت بزرگ آگاه شود، باید بکوشد که از دعوت شدگان این دعوت شود. این جانشین و برادر او امیرالمؤمنین است که مى‌فرماید:مَا فَاتَنِی صَوْمُ شَعْبَانَ مُنْذُ سَمِعْتُ مُنَادِیَ رَسُولِ اللَّهِ(ص) یُنَادِی فِی شَعْبَانَ فَلَنْ یَفُوتَنِی أَیَّامَ حَیَاتِی صَوْمُ شَعْبَانَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَى؛ از زمانى که نداى منادى رسول خدا صلى الله علیه و آله را که براى روزه این ماه ندا مى کرد شنیدم ، هیچ‌گاه روزه این ماه را از دست نداده و در تمام عمرم آن را از دست نخواهم داد؛ اگر خدا بخواهد."

شب اول ماه

سید بن طاووس براى شب اوّل ماه در کتاب «اقبال الأعمال» نمازهاى زیادى ذکر شده است که از جمله آن،دوازده رکعت نماز است (هر دو رکعت به یک سلام) که در هر رکعتى یک مرتبه «حمد» و پانزده مرتبه «توحید» خوانده مى‌شود و از رسول خدا صلى الله علیه و آله پاداش فراوانى براى این نماز ذکر شده است.

روز  اول ماه

از مهم‌ترین آداب این ماه، روزه‌داری است. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود "شَعبانُ شَهری و رَمَضانُ شَهرُ اللّهِ فَمَن صامَ شَهری کُنتُ لَهُ شَفیعا یَومَ القِیامَةِ؛ شعبان ماه من و رمضان ماه خداوند است؛ هر که ماه مرا روزه بدارد، در روز قیامت شفیع او خواهم بود." (فضائل الأشهر الثلاثة (شیخ صدوق)، ص64) میرزا جواد ملکی تبریزی در این باره می‌نویسد "از اعمال مهم در این ماه روزه است؛ به اندازه‌اى که با حالش مناسب باشد و بهتر است اگر مانعى نبود ــ گر چه این مانع رجحان روزه نگرفتن باشد ــ تمام ماه را به جز یک یا دو روز آخر آن را روزه بگیرد و با این یک یا دو روز بین روزه این ماه و روزه رمضان فاصله بیندازد و اگر این مقدار را نمى‌تواند، به مقدار زیادى روزه بگیرد تا وارد دعوت مقدس رسول خدا صلى الله علیه و آله شده و از کسانى باشد که حضرتش را یارى مى‌کنند و گمان نمى‌کنم با یک یا دو روز روزه گرفتن وارد این دعوت شود و از کسانى باشد که بتوان گفت: به رسول خدا صلى الله علیه و آله کمک کرده است." 

اما دربارۀ ثواب اولین روزه ماه شعبان عبدالله بن مرحوم ازدى نقل کرده است که از امام صادق علیه‌السلام شنیدم که مى‌فرمود: «هر کس روز اول ماه شعبان را روزه بگیرد، حتماً بهشت بر او واجب مى‌شود؛ و هر کس دو روز (از ماه شعبان) را روزه بگیرد خداوند متعال در عالم دنیا در هر روز و هر شب به او نظر مى‌کند و نظر خداوند به او تا در بهشت نیز ادامه مى‌یابد و هر کس سه روز روزه بگیرد هر روز از بهشت خدا را در عرشش زیارت مى‌کند؛ مَنْ صَامَ أَوَّلَ یَوْمٍ مِنْ‏ شَعْبَانَ‏ وَجَبَتْ‏ لَهُ‏ الْجَنَّةُ الْبَتَّةَ وَ مَنْ صَامَ یَوْمَیْنِ نَظَرَ اللَّهُ إِلَیْهِ فِی کُلِّ یَوْمٍ وَ لَیْلَةٍ فِی دَارِ الدُّنْیَا وَ دَاوَمَ نَظَرَهُ إِلَیْهِ فِی الْجَنَّةِ- وَ مَنْ صَامَ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ زَارَهُ اللَّهُ فِی عَرْشِهِ مِنْ جَنَّتِهِ فِی کُلِّ یَوْمٍ. » ( المراقبات، ص177، مفاتیح الجنان؛ فصل دوم . در اعمال ماه شعبان؛ من لا یحضره الفقیه، ج‏2، ص: 92)

اعمال مشترک ماه

همچنین از اعمال مهم در این ماه صلوات مشهوری است که در نیمروز هر روز این ماه فرستاده مى‌شود؛ و اول آن چنین است. "اللَّهُمَ‏ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ شَجَرَةِ النُّبُوَّةِ".

مناجات شعبانیه از جمله مناجات‌هاى پرارزش ائمّه علیهم‌السلام است و داراى مضامین عالیه‌اى است که در هر وقت حضور قلبى باشد، خواندن آن و فکر کردن در مفاهیم آن، مناسب است.

در نهایت اینکه آنچه در این ماه از اهمیت فراوانی برخوردار است، یاد رسول خدا صلی الله علیه و آله و اهل بیت آن بزرگوار است، همچنان که ماه شعبان منتسب به آن رسول بزرگوار است. شاید ذکر صلوات از جمله آداب و اذکاری باشد که فضیلت بالایی را در بین سایر اعمال این ماه به خود اختصاص داده است، همچنان که صلوات، ذکری عام است که در تمام طول سال و در هر شرایطی می‌توان از برکات و ثمرات آن برای اتصال بیشتر به اهل بیت وحی بهره برد.