زهرا چیذری
 
برخی مراکز مشاوره محل گذراندن تشریفات پیش از طلاق شده‌اند. در بعضی جلسات از زوج‌ها مبلغی دریافت می‌شود تا یک امضا پای برگه‌های درخواست طلاق توافقی آن‌ها بنشیند. امضایی که به دروغ می‌گوید این زوج‌ها تعداد جلسات مشاوره‌شان را تکمیل کرده‌اند.

 در کلام رسول اکرم (ص) طلاق منفورترین حلال نزد خداست. اما طبق آخرین آمارها به ازای هر سه ازدواج سرانجام یک ازدواج طلاق و جدایی است. مطابق با «گزارش وضعیت اجتماعی و فرهنگی ایران پاییز ۹۹ مرکز آمار ایران، آمارهای ازدواج رو به کاهش و در عوض آمار زندگی های مشترکی که انفرادی می شوند رو به افزایش است. بیشترین سهم از طلاق ها مربوط به ازدوج هایی با طول عمر کمتر از 5 سال است و گاهی زوج‌هایی که کمتر از یک سال زیر یک سقف زندگی کرده‌اند با توافق همدیگر به زندگی مشترک‌شان پایان می‌دهند. مشاوره‌های قبل از طلاق هم انگار به نوشداروی بعد از مرگ سهراب تبدیل شده اند!

مراکز مشاوره پیش از طلاق اغلب در آشتی‌دادن زوج هایی که به گمان خودشان پایان راه رسیده‌اند، توفیقی ندارند! آمار روز افزون طلاق‌های توافقی به خوبی گویای این عدم توفیق است. وقتی پای درد و دل برخی زوج هایی که با طلاق توافقی از هم جدا شده‌اند می نشینید متوجه می‌شوید برخی از این مراکز مشاوره با دریافت مبلغی حاضرند سریعتر ماجرای جدایی زوج ها را به سرانجام برسانند. ماجرا به جایی رسید که «سید ابراهیم رئیسی» رئیس جمهور هم در سخنرانی خود به مناسبت گرامیداشت روز زن  با تاکید بر اینکه مشاوران نباید زوج ها را به طلاق تشویق کنند، تاکید کرد:« مشاوران باید زوجین را به ادامه زندگی تشویق کنند، طلاق توافقی نباید به سهولت انجام شود. مشکلات مالی حل می‌شود.» به سراغ محمد رضا زمانی علویجه وکیل پایه یک دادگستری رفته‌ایم تا با گفتگو با این کارشناس حقوقی به آسیب شناسی موضوع طلاق توافقی بپردازیم. رویه‌ای که به درخواست رییس جمهور قرار است از این به بعد بیشتر مورد تامل قرار بگیرد و سهولت در وصول به طلاق به سرعت انجام نشود.

***در حال حاضر جامعه ما با آمار رو به رشد طلاق و جدایی مواجه است . بخش عمده این جدایی ها هم به صورت توافقی اتفاق می افتد. اگر بخواهیم موضوع طلاق و به طور خاص طلاق توافقی را آسیب شناسی کنیم چه عواملی در این زمینه موثر است؟

بله همانطور که اشاره داشتید در حال حاضر با آمار روز افزون طلاق مواجهیم به طوری که بر طبق آمار رسمی سازمان ثبت احوال، تعداد قابل توجهی از ازدواج ها به طلاق می انجامد و این مسئله به تزلزل کانون خانواده منجر می‌شود. عوامل متعددی در زمینه طلاق موثرند که دو عامل شیوع مصرف مواد مخدر و مشکلات اقتصادی درصدر این عوامل قرار دارند. بحث عدم وجود مشاوره‌های پیش و پس از ازدواج نیز از جمله عوامل مهم در بروز طلاق و جدایی هاست. در حال حاضر خدمات مشاوره و روانشناسی بسیار گران است و همه افراد و طبقات جامعه نمی‌توانند به راحتی از این خدمات استفاده کنند و این مسئله آسیب‌های زیادی را ایجاد می‌کند. در حالی که باید مشاوره‌های پیش و پس از ازادواج به صورت رایگان یا ارزان در خدمت زوج‌ها قرار گیرد.

*** اکنون سرعت زندگی هایی که  به واسطه طلاق توافقی از هم پاشیده می‌شود از آمار ازدواج در جامعه پیشی گرفته است. از نگاه شما چه راهکارهایی در کوتاه مدت میتواند به بحث پیشگیری از افزایش آمار طلاق کمک کند؟

بحث مواد مخدر و مسائل اقتصادی را شاید نتوان به سرعت حل کرد اما به نظر من دولت برای انجام کاری اساسی در حوزه پیشگیری از طلاق می‌تواند در مراکز مختلف با همکاری نیروی انتظامی، بهزیستی و وزارت بهداشت مشاوره‌های رایگان و ارزان را پیش‌بینی کند و در دسترس مردم قرار دهد تا خانواده‌ها بتوانند مسائل و مشکلاتشان را با مراجعه به این مشاوران حل کنند. در غیر این صورت بنیاد خانواده با توجه به آمارهای جدایی و طلاق دچار آسیب جدی می‌شود.

***به نظر می رسد در بحث طلاق توافقی خانمها بیشتر آسیب می‌بینند و اغلب ناگزیرند از حقوق حقه خود همچون مهریه بگذرند تا با آقا برای طلاق توافق کنند. با این اوصاف می‌توانیم بگوییم بازنده اصلی طلاق توافقی خانمها هستند؟

ببینید طلاق به هر حال برای دو طرف هم خانم و هم آقا آسیب زاست. یک زندگی مشترک از هم پاشیده می‌شود و این میان دو نفر تنها می‌شوند و آسیب می‌بینند. البته به طور معمول این آسیب برای خانم در جامعه‌مان بیشتر از آقایان است.

***آیا همه بانوان پیش از طلاق متوجه این آسیب‌ها هستند؟ یعنی به آن ها این آگاهی داده می‌شود که پس از طلاق ممکن است با چه مشکلات و معضلاتی در جامعه به زندگی‌شان ادامه دهند؟

وقتی زنی حاضر است مهریه و حق و حقوقش را ببخشد و طلاق بگیرد در مرحله ای است که تحملش به پایان رسیده است. به نظر من نباید این زن را بیش از این در تنگنا و فشار روانی قرار داد. در حال حاضر طبق قانون طلاق در اختیار مرد است و خانم ها برای طلاق گرفتن چالش دارند و سد گذاشتن بیشتر بر سر راه طلاق توافقی می‌تواند زنان را برای جدایی با مشکلات بیشتری مواجه کند. زنی که مال و جوانی‌اش را گذاشته و حاضر به طلاق توافقی شده زنی است که می‌خواهد رها شود و نمی توان این فرد را به زور نگه داشت و این مسئله خودش آسیب های بیشتری می تواند به دنبال داشته باشد. وقتی زن و شوهری نمی‌توانند یکدیگر را تحمل کنند باید راهی برای رهایی از این بن بست وجود داشته باشد در غیر این صورت این مسئله می‌تواند آسیب‌هایی داشته باشد و به شکلهای دیگری خود را نشان دهد. البته همان طور که گفته شد بسیاری از زوج ها به دلیل عدم دسترسی آسان به مشاور قبل و بعد از ازدواج به این روز می‌افتند. اگر نظارتی بر روی این مراکز مشاوره انجام شود و مشاوران برای همه زوج‌ها به طور رایگان خدماتی را ارائه بدهند شاید بتوان برخی از این زندگی های مشترک را از جدایی نجات داد.

***یکی از شروطی که در طلاق توافقی مطرح است ارجاع زن و شوهر به مشاوره پیش از طلاق است اما به نظر می‌رسد این مشاوره ها هم نتوانسته‌اند چندان موفق عمل کنند و آمار طلاق را کاهش دهند. نظر شما در این باره چیست؟

این مراکز مشاوره‌ای در دوره‌های قبلی مدیریت قوه قضائیه شکل گرفت. در ظاهر نیز این مسئله که زن و شوهر برای حل اختلافات خود پبش از طلاق به مشاور مراجعه کنند خوب است اما در عمل دیدیم که این مشاوره‌ها هیچگونه کارایی نداشت.

*** از نگاه شما چرا مراکز مشاوره قبل از طلاق کارایی لازم را ندارند؟

در این مراکز اراده‌ای برای توافق زوج ها وجود ندارد. انگار هم مشاوران و هم زوج ها می‌دانند که این مرحله یکی از مراحلی است که باید طی کنند تا به طلاق برسند و به صورت فرمالیته و نمایشی و به نوعی فرمایشی آن را انجام می‌دهند. وقتی زن و شوهری به جایی رسیده‌اند که باید از هم جدا شوند، تنها مجرب ترین مشاوران هستند که می‌توانند قدری به آن ها توافق برای تامل دوباره برای حفظ زندگی شان بدهند. اما اکنون می بینیم زوج‌ها قبل از طلاق چند جلسه‌ای به این مشاوران مراجعه می‌کنند و یک هزینه ای پرداخت می‌کنند تا این مرحله را صرفا از سر بگذرانند. من ندیدم که زوجی پس از این جلسات مشاوره به زندگی بازگشته باشد و این عمل، به نوعی اشتغال‌زایی برای مراکز مشاوره تبدیل شده است. باید از مشاوران حاذق برای این مراکز استفاده شود و این رویه صرفا یک تشریفات پیش از طلاق نباشد.

***جلسات مشاوره پیش از ازدواج تا چه اندازه می‌توانند در ثبات زندگی مشترک نقش داشته باشند و کار زوج‌ها پس از آن به مشاوره پس از ازدواج و جدایی توافقی ختم نشود؟

همواره باید علاج واقعه پیش از وقوع کرد؛ دولت باید مراکز مشاوره را رایگان کند تا زن و شوهرها به مرحله طلاق نرسند اما وقتی زوجین با هم مشکل اساسی دارند و حتی حاضر نیستند یکدیگر را ببینند این مشاوره‌ها کمتر می‌تواند کارایی لازم را داشته باشد. مشاوره زمانی می‌تواند کمک کننده باشد که زن و شوهر مشکل دارند اما این اختلافات به مرحله حاد خود نرسیده و زن و شوهر همچنان همدیگر را دوست دارند، فقط سوء تفاهم دارند و از همه مهم‌تر، خودشان می‌خواهند مشکلشان حل شود و به زندگی شان باز گردند. وقتی زن و شوهر به مرحله طلاق و جدایی رسیده‌اند و نمی‌خواهند با هم زندگی کنند، این مشاوره‌ها حکم تشریفات پیش از طلاق را پیدا می‌کنند. پیشگیری را از هر زمانی می‌توان شروع کرد و پیشنهاد ما به دولت محترم این است که در این زمینه همتی به خرج دهند و این مراکز را در همه نقاط حتا در شهرستان های دور از مرکز هم دایر کنند. چرا که باور ما این است اگر مشاوره پیش از ازدواج اگر جدی گرفته شود کار زوج ها کمتر به طلاق کشیده می‌شود.

 ***از نگاه شما اگر زوجین فرصت بیشتری برای تامل درباره جدایی داشته باشند امکان دارد به زندگی باز گردند؟

اینکه ما بخواهیم برای طلاق توافقی موانع بیشتری ایجاد کنیم واین موضوع به سادگی امکان پذیر نباشد از یک جهت مثبت و از سوی دیگر منفی است. اینکه ما با اشکال‌تراشی و پیش بینی مسائل دست و پا گیر اداری و قضایی بخواهیم طلاق زن و شوهری را که به بن بست رسیده‌اند را سخت‌تر کنیم مشکل را به صورت ریشه ای حل نمی‌کند و به نوعی پاک کردن صورت مسئله است. اصلا شاید به صلاح هم نباشد مانع جدایی زن و شوهری شد که به مرحله طلاق و جدایی رسیده‌اند زیرا این مسئله تبعات خاص خودش را دارد و موجب بروز پدیده‌هایی مثل طلاق‌های عملی و رفتن زن  و شوهر به سمت خودشان یا حتی در مواردی منجر به بروز آسیبهای اجتماعی و خانوادگی همچون خیانت و حتی جنایت شود. طلاق برای هر زوج نسبی است. طلاق از موضوعاتی است که نمی‌توان برای آن نسخه‌ای دستوری واحدی پیچید و باید از زوایای مذهبی، مالی، روحی عاطفی، جامعه شناختی و روانشناختی این مسئله را بررسی کرد تا تصمیمی گرفته نشود که تبعاتش بدتری به دنبال داشته باشد. ممنوعیت طلاق توافقی نمی‌تواند ماهیت ماجرا را تغییر دهد نباید بگذاریم خانواده مضمحل شده و به مرحله فروپاشی برسد در غیر این صورت نمی‌توان اقدامات چندانی انجام داد و به ندرت چنین اقداماتی مثمرثمر خواهد بود. حتما لازم است که دلایل این نوع طلاق ها بررسی و برای آن راهکاری کلان ایجاد شود. لازم است که این زوج‌ها به مشاور مراجعه کنند اما زمانی که این رویه صرفا یک مرحله از طلاق باشد و نگاه به آن به همین شکل ادامه داشته باشد طولانی شدن پروسه طلاق راه به جایی نمی‌برد. نظارت بر مراکز مشاوره، استفاده از مشاوران حاذق، عمومی کردن مشاوره پیش از ازدواج و ارائه راهکارو کمک به زوج‌هایی که برای طلاق مراجعه کرده‌اند می‌تواند در پیشگیری از طلاق توافقی موثر باشد.