علی‌رغم همکاری‌های گسترده و صادقانه ایران با آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای، این نهاد در هماهنگی کامل با دولتمردان امریکایی در قبال موضوعات ایران مواضعی غیرمستقل و سیاسی دارد.

در ادامه یادداشت روزنامه ایران به قلم حمیدرضا موسوی کارشناس مسائل بین الملل در۲۳ آذر می‌خوانیم: علی‌رغم همکاری‌های گسترده و صادقانه ایران با آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای، این نهاد در هماهنگی کامل با دولتمردان امریکایی در قبال موضوعات ایران مواضعی غیرمستقل و سیاسی دارد. امریکا در تلاش است تا با استفاده از آژانس، برنامه هسته‌ای ایران را محدود و ایران را وارد چالش سیاسی با آژانس کند.

از زمان خروج امریکا از برجام در اردیبهشت ۹۷، امریکا و اروپایی‌ها هیچ‌کدام از تعهدات خود را ذیل برجام برای رفع تحریم‌ها انجام نداده‌اند و ایران با مسأله تحریم‌ها مواجه بوده است. با وجود این، امریکا و تروئیکای اروپایی همواره تلاش داشته‌اند که آژانس، ایران را تحت فشار قرار دهد تا همچنان نظارت‌های فراپادمانی ذیل برجام را اجرا کند. برای مثال تحت فشار طرف‌های غربی در خرداد ۹۹، شورای حکام قطعنامه‌ای علیه ایران صادر کرد و ایران را به سنگ‌اندازی در بازرسی‌های آژانس متهم کرد.

در این راستا، ایالات متحده در بیانیه خود در جلسه شورای حکام در تاریخ ۴ آذر امسال و در آستانه مذاکرات با ۱+۴، اعلام کرد: «ما عمیقاً از اینکه ایران اجرای مفاد پروتکل الحاقی خود را متوقف کرده است، نگران هستیم. این موضوع به‌طور منفی بر توانایی آژانس برای ارائه تضمین معتبر از عدم وجود مواد و فعالیت‌های هسته‌ای اعلام نشده در ایران تأثیر می‌گذارد... مسائل پیش روی آژانس در صورت عدم همکاری ایران، از جمله در مورد موضوعات مطرح شده در دستور کار برجام، بویژه احیای تداوم دانش در (سایت تسا) کرج، شورای حکام چاره‌ای جز تشکیل جلسه فوق‌العاده قبل از پایان سال‌جاری برای رسیدگی به بحران نخواهد داشت.»

تقاضا برای نظارت‌های فراپادمانی

این در حالی است که ایران کاملاً در چهارچوب تعهدات خود رفتار کرده است. در چهارچوب معاهده منع اشاعه هسته‌ای (NPT)، کشورها فقط متعهدند که در قالب توافق جامع پادمانی با آژانس، نظارت‌های پادمانی را اجرا کنند. بنابراین، این نهاد حق دارد تنها نظارت‌های پادمانی را از ایران مطالبه کند.

براساس برجام، ایران در مقابل توقف برخی تحریم‌ها، نظارت‌های فراپادمانی را نیز پذیرفت، اما امریکا پس از مدتی با خروج خود از برجام، ایران را تحت فشار حداکثری قرار داد و شدیدترین نظام تحریمی را علیه ایران اجرا کرد.ایران تا مدت‌ها پس از خروج امریکا از برجام همچنان به تعهدات برجامی خود پایبند بود، اما با مشاهده عدم عزم طرف‌های غربی برای انجام تعهداتشان و بر اساس بند ۳۶ برجام، تعهدات خود ذیل این توافق را کاهش داد.

یکی از نظارت‌های فراپادمانی آژانس ذیل برجام، دوربین‌هایی بود که در کارگاه ساخت قطعات سانتریفیوژ تسا در کرج نصب شده بود. با گذشت بیش از دو سال از خروج امریکا از برجام و عدم تحقق وعده سایر اعضای برجام در مورد رفع تحریم‌ها، ایران مطابق ماده ۶ قانون اقدام راهبردی مجلس برای لغو تحریم‌ها و در راستای اقدام به کاهش تعهد متقابل به دلیل عدم پایبندی طرف‌های غربی به تعهدات برجامی خود، باید در تاریخ ۵ اسفند ۱۳۹۹ تمامی نظارت‌های فراپادمانی را متوقف می‌کرد. با این حال ایران تا پیش از حمله پهپادی عوامل اسرائیلی به این سایت و خرابی و نابودی دوربین‌ها، به‌طور کاملاً داوطلبانه اجازه می‌داد همچنان تصاویر دوربین‌ها ضبط شوند. علی‌رغم حمله پهپادی اسرائیل به کارگاه تسا در کرج، ایران همچنان ضبط داوطلبانه تصاویر در سایر مکان‌ها را ادامه می‌دهد.

گروسی در مصاحبه‌ها و صحبت‌های خود بارها تکرار کرده‌ که آژانس طرف مذاکره‌ برجام نیست ولی وجودش برای راستی‌آزمایی‌ها ضروری است، اما همچنان به جای محکوم کردن اقدام اسرائیل که باعث خرابی دوربین‌های نظارتی شد، دائماً درخواست نظارت‌های فراپادمانی از جمله نصب دوربین‌های جدید و ادامه ضبط تصاویر در کارگاه تسا را مطرح می‌کند. این در حالی است که ایران با توجه به خروج امریکا از برجام و براساس کاهش متقابل تعهدات خود مطابق برجام، دیگر تعهدی برای انجام نظارت‌های فراپادمانی ندارد و چنین اقداماتی را داوطلبانه انجام می‌دهد. درخواست آژانس برای نصب مجدد دوربین‌ها در کرج، علی‌رغم حملات اسرائیل به این مکان نشان از سیاسی‌کاری آژانس و پیروی از طرف‌های ناقض عهد در برجام است.

نقشه راه امریکا و بازیگری آژانس

نقشه راه امریکا این است که به وسیله آژانس و بدون رفع تحریم‌ها و انجام تعهدات خود ذیل برجام، ایران را وادار کند که تعهدات برآمده از توافق سیاسی برجام را انجام دهد. بیانیه امریکا در نشست شورای حکام در آستانه مذاکرات ۱+۴ با تیم مذاکره‌کننده دولت جدید، مؤید چنین تلاشی از سوی امریکاست. همچنین عملکرد گروسی دبیرکل آژانس، نشان می‌دهد که این نهاد در نقشه راه طراحی شده از سوی امریکا در حال حرکت است.

گروسی تنها چند روز پس از سفر شهریورماه خود به تهران به منظور جلب رضایت طرف‌های ایرانی در دولت جدید برای حفظ ادامه اجرای داوطلبانه برخی نظارت‌های فراپادمانی برجامی، با انتشار گزارشی ایران را به عدم همکاری متهم کرد. رافائل گروسی در بیانیه‌ خود گفت: «تصمیم ایران مبنی‌ بر ممانعت از دسترسی به تأسیسات تولید سانتریفیوژ در کرج مغایر با مفاد توافق اخیر ایران و آژانس است.» در حالی که مقامات ایرانی تأکید دارند توافقی برای دسترسی به این سایت انجام نشده بود و تحقیقات درباره حادثه خرابکاری در این سایت همچنان در حال انجام است، این اقدام آژانس تلاشی سیاسی برای ایجاد هزینه در افکار عمومی جامعه جهانی و در راستای نقشه راه امریکا بود تا بلکه بتواند دوباره از ایران امتیازی برجامی را اخذ کند.

مصداق دیگری برای تأیید بازیگری سیاسی آژانس مطابق خواست امریکا، سفر گروسی در ۲۶ مهر به واشنگتن در پاسخ به نامه باب‌مندرز رئیس کمیته روابط خارجی سنای امریکا بود که از گروسی خواسته بود برای ارائه اطلاعات درباره ایران به واشنگتن سفر کند. در جریان این سفر گروسی با آنتونی بلینکن، جیک سالیوان و کمیته روابط خارجی سنای امریکا دیدار کرد و طرف‌های امریکایی خواسته‌های خود را مطرح کردند.

گروسی در مصاحبه با اندیشکده استیمسون گفت: «به واشنگتن سفر کرده‌ام، تا اینجا به دولت (امریکا) توضیحاتی دهم و البته مطلع شوم که آنها چه انتظاراتی دارند. من فکر می‌کنم تعاملات کنگره مهم است.» این درحالی است که مقصر اصلی در عدم اجرای نظارت‌های برجامی توسط ایران، عملکرد سیاستمداران امریکا و متحدان آن از جمله اسرائیل است.

جمع‌بندی

سیاستمداران امریکا تلاش دارند نقشه راه جدیدی ترسیم کنند تا بدون رفع محسوس تحریم‌ها، ایران وارد چالش سیاسی با آژانس شود و دانش و توانایی هسته‌ای ایران تا جای ممکن به عقب رانده شود. با این حال آژانس حق ندارد از ایران تقاضا کند که نظارت‌های فراپادمانی را که ذیل توافق سیاسی برجام قرارگرفته است اجرا کند. همکاری صادقانه ایران با آژانس و اجرای داوطلبانه برخی نظارت‌های فراپادمانی نباید با درخواست‌های فزاینده سیاسی و غیرفنی آژانس همراه شود. آژانس اگر صادقانه می‌خواهد فنی و غیرسیاسی بودن خود را ثابت کند، به ‌جای اعمال فشار سیاسی به ایران، باید عوامل اصلی برهم خوردن نظارت‌های آژانس و توافق برجام، یعنی امریکا و اسرائیل را مورد بازخواست قرار دهد.