حسن شکوهی‌نسب
 دولت بایدن برای رهایی از باتلاق خودساخته با خروج غیرمسوولانه از افغانستان هزینه‌های جبران‌ناپذیری همچون تقویت گروه‌های تروریستی، فروپاشی اقتصادی و سیل مهاجران را بر مردم این کشور جنگ‌زده تحمیل کرد؛ مصائبی که ایران را به عنوان کشور دوست و همسایه نسبت به آینده افغانستان نگران کرده‌ است.

در ماه‌های اخیر که طالبان زمام امور افغانستان را بر برعهده گرفته‌اند، تحولات این کشور به یکی از مهمترین مسائل بین‌المللی تبدیل‌ شده‌است؛ تحولاتی که باعث شد بیش از پیش، نوک پیکان اتهامات به سمت آمریکا و اشغالگری‌های این کشور نشانه رود.

دولت بایدن درحالی چندماه پیش نیروهای آمریکایی را از افغانستان خارج کرد که حضور نظامی ۲۰ ساله و صرف هزینه هنگفت مالی از سوی کاخ سفید، جز ناامنی و فقر عایدی نداشته‌ است.

هزینه‌های مالی و جانی آمریکا در یکدهه اشغالگری

در ارتباط با هزینه‌های آمریکا در افغانستان به تازگی «دانشگاه براون» در یک بررسی همه‌جانبه، برآورد کرده که این کشور در ۲۰ سال گذشته که از ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ میلادی آغاز شده، در مجموع ۲.۲۶ تریلیون دلار برای جنگ در افغانستان هزینه کرده‌ است. به این معنا که این جنگ روزانه ۳۰۰ میلیون دلار برای آمریکا خرج داشته و سرانه آن به ازای هر فرد افغانستانی معادل ۵۰ هزار دلار بوده‌ است.

در ارتباط با هزینه‌های آمریکا در افغانستان به تازگی «دانشگاه براون» در یک بررسی همه‌جانبه، برآورد کرده که این کشور در ۲۰ سال گذشته که از ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ میلادی آغاز شده، در مجموع ۲.۲۶ تریلیون دلار برای جنگ در افغانستان هزینه کرده‌است. به این معنا که این جنگ روزانه ۳۰۰ میلیون دلار برای آمریکا خرج برداشته و سرانه آن به ازای هر فرد افغانستانی معادل ۵۰ هزار دلار بوده‌است.

در ادامه این بررسی آمده‌است که ۲.۲۶ هزار میلیارد دلار هزینه‌ در افغانستان شامل بیش از ۸۰۰ میلیارد دلار هزینه‌های مستقیم جنگ و افزون بر ۸۵ میلیارد دلار صرف آموزش ارتش افغانستان شده است.

از نظر جانی نیز جنگ افغانستان موجب جان باختن ۲ هزار و ۵۰۰ سرباز آمریکایی و نزدیک به چهار هزار پیمانکار غیرنظامی آمریکایی شده‌ است. همزمان ۶۹ هزار نظامی افغانستان، ۴۷ هزار غیرنظامی و ۵۱ هزار شبه‌نظامی نیز کشته شده‌اند.

با توجه به تلفات جانی و هزینه‌های مالی که اشاره شد، آمریکا در نهایت شکست را پذیرفت و خاک افغانستان را برای همیشه ترک کرد. اما همین خروج غیرمسوولانه نیز به وخامت اوضاع افغانستان افزود تا جایی که شرایط کنونی این کشور بحران‌زده به دغدغه کشورهای دوست و همسایه همچون ایران تبدیل شده‌ است.

در همین پیوند «علی شمخانی» دبیر شورای عالی امنیت ملی دو هفته پیش (۱۹ آبان) در سومین نشست «گفت وگوی امنیت منطقه‌ای» در دهلی‌نو، گفت: ۲۰سال پیش آمریکا کشور افغانستان را به بهانه مقابله با طالبان و القاعده و با ادعای مبارزه با تروریسم اشغال کرد و گفت که می‌خواهم از افغانستان کشوری الگو و الهام‌بخش درست کنم، اما به جای ارائه‌ الگوی موفق و الهام‌بخش، تمام مولفه‌ها در این کشور بحران زده منفی‌تر از گذشته شد.

وی ادامه داد: تروریسم افزایش یافت، فقر و فلاکت رو به فزونی گذاشت، کشت و قاچاق مواد مخدر و مهاجرت مردم بیش از گذشته شد، تعداد بسیار زیادی از مردم بی‌گناه افغانستان، به‌دلایل مبهم و حتی در مراسم‌های عروسی و عزا توسط جنگنده‌های آمریکایی قتل عام شدند.

آمریکا  و فرصت‌سازی برای عرض‌اندام گروه‌های تروریستی

اگرچه آمریکا در سال ۲۰۰۱ به بهانه مقابله با تروریسم، افغانستان را به اشغال خود درآورد، اما طی این دو دهه نتوانست ارتشی منظم و سیستم امنیتی قوی در این کشور ایجاد کند. ضمن اینکه در زمینه ریشه‌کن کردن تروریسم و افراط‌گرایی در افغانستان نیز ناکام ماند.

طی سال‌های اخیر همواره خاک افغانستان جولانگاه گروه‌های افراطی و حملات تروریستی بوده‌است و پس از خروج نظامیان آمریکا نیز گروه‌های افراطی دیگری سربرآورده اند که گروهک تروریستی موسوم به «داعش خراسان» از آن جمله است؛ این گروهک چندی پیش با حملات مرگبار به فرودگاه کابل۱۷۰ نفر از مردم بیگناه افغانستان و ۱۳ نیروی نظامی آمریکایی را کشت.

از آن پس این گروه تروریستی مساجد شیعیان و نمازگزاران را هدفگذاری کرد. یکی از این رخدادهای تروریستی به جمعه گذشته ۲۳ مهرماه برمی گردد که انفجار انتحاری در مسجد «امام بارگاه فاطمیه»، بزرگترین مسجد شیعیان در قندهار بیش از ۴۰ نفر کشته و ۷۰ زخمی بر جا گذاشت.

یک هفته قبل از آن نیز عملیات انتحاری در مسجد «سیدآباد» شیعیان در ولایت قندوز رخ داد که در جریان آن ۴۶ نفر جان باختند.

از نگاه ناظران، داعش با هدف ایجاد تفرقه بین شیعه و سنی، مساجد شیعیان را هدف قرار داده که اتخاذ تدابیر شدید امنیتی ضروری به‌ نظر می‌رسد.

از نگاه ناظران، داعش با هدف ایجاد تفرقه بین شیعه و سنی، مساجد شیعیان را هدف قرار داده که اتخاذ تدابیر شدید امنیتی ضروری به‌ نظر می‌رسد.

در بیانیه‌ای نیز که وزارت امور خارجه کشورمان چندی پیش انتشاریافت، نسبت به توطئه‌های تفرقه‌افکنانه دشمنان امت اسلام هشدار داده و بر لزوم وحدت و یکپارچگی شیعه و سنی و نفی خشونت و افراطی‌گری به نام اسلام تاکید شد.

در پیوند با پیدایش و گسترش تحرکات تروریستی در افغانستان مداخلات و توطئه‌های خارجی و همچنین نابسامانی اقتصادی داخلی اثرگذارند.

برای مردمی که از تامین مایحتاج اولیه‌ زندگی محرومند، میزان پرداخت مالی تروریست‌ها وسوسه برانگیز است و در این صورت، هزینه‌زیادی بر ملت افغانستان و همه‌ کشورهای منطقه، به ‌ویژه همسایگان، تحمیل خواهد شد.

نشریه آمریکایی «وال استریت ژورنال» در این  باره نوشت: به دنبال خروج آمریکا از افغانستان، نظامیان و ماموران سابق اطلاعاتی افغان به جامانده در این کشور با توجه به وضعیت رها شده آنان از سوی آمریکا و نداشتن درآمد، دستگیری و به  قتل رسیدن آنها به دست طالبان، به خدمت (گروه تکفیری - تروریستی ) داعش در می‌آیند.

این نشریه آمریکایی به نقل از یک مقام ارشد غربی آورد: این  وضعیت  دقیقا همان چیزی است که در عراق بین ژنرال‌های سرخورده صدام آغاز شد. آمریکا پس از حمله سال ۲۰۰۳ به عراق، ارتش عراق را منحل کرد و شماری از افسران پیشین جذب شبکه القاعده و داعش شدند.

البته لازم به ذکر است که مبارزه با تروریسم صرفا جنبه سخت افزاری و نظامی ندارد و باید به صورت ریشه‌ای با آن برخورد کرد. مبارزه فرهنگی و نرم، ایجاد اصلاحات بنیادین، شفاف‌سازی عملکرد دولت‌ها و غیره ازجمله عوامل موثر برای مقابله با تروریسم است.

مصائب پیشرونده اقتصادی تا مرز فروپاشی

در پی خروج آمریکا از افغانستان و مسدودسازی دارایی‌های این کشور، مردم با انبوهی از مشکلات عمدتا اقتصادی مواجه شده‌اند که نگاهی به وضعیت بانک‌ها از شرایط وخیم اقتصادی پرده برمی‌دارد.

سازمان ملل به تازگی خواستار اقدام فوری برای حمایت از بانک‌های افغانستان شده و هشدار داده که بحران نقدینگی در این کشور می‌تواند در چند ماه آینده باعث سقوط بزرگ نظام بانکی شود. در یک گزارش سه صفحه‌ای در مورد نظام بانکی و مالی افغانستان که در اختیار خبرگزاری «رویترز» قرار گرفته، «برنامه توسعه ملل متحد» ( UNDP) هشدار داده که هزینه اقتصادی فروپاشی نظام بانکی و در نتیجه تاثیر منفی اجتماعی آن بسیار گسترده خواهدبود.

بر اساس برآورد کارشناسان سازمان ملل، موجودی بانک‌های افغانستان در حال حاضر در قیاس با پایان سال ۲۰۲۰ حدود ۴۰ درصد کاهش یافته‌است. گزارش سازمان ملل در عین حال حاکی از افزایش موارد دیرکرد پرداخت اقساط وام‌هاست. به این ترتیب میزان وام‌های مساله‌دار از ۳۰ درصد در پایان سال ۲۰۲۰ به ۵۷ درصد در سپتامبر سال جاری افزایش یافته‌است.

همچنین بر اساس ارزیابی صندوق بین‌المللی پول، تولید ناخالص ملی این کشور در سال مالی پیش رو می‌تواند تا ۳۰ درصد کاهش یابد.

در این شرایط انتظار که موجودی بانک‌ها به شدت کاهش یافته و صدای فروپاشی دیوار اقتصاد افغانستان به گوش می‌رسد، کابل آمریکا را در این زمینه مقصر می‌داند، چرا که آمریکا نزدیک به ۹.۵ میلیارد دلار از دارایی‌های بانک مرکزی افغانستان را مسدود و ارسال پول نقد به این کشور را متوقف کرده‌ است.

در این شرایط انتظار که موجودی بانک‌ها به شدت کاهش یافته و صدای فروپاشی دیوار اقتصاد افغانستان به گوش می‌رسد، کابل آمریکا را در این زمینه مقصر می‌داند چرا که آمریکا نزدیک به ۹.۵ میلیارد دلار از دارایی‌های بانک مرکزی افغانستان را مسدود و ارسال پول نقد به این کشور را متوقف کرده‌است.

مهاجرت؛ راه فرار افغان‌ها از وضعیت موجود

مردم افغانستان چندین دهه است که روی خوش به خود ندیده‌اند. تنها در جریان اشغالگری نظامی آمریکا ۱۱۴ هزار سرباز و افراد غیرنظامی افغان کشته شده‌اند.

«اداره بازرس ویژه آمریکا در امور افغانستان» یا «سیگار» در گزارشی تازه‌اش اعلام کرد که در جنگ ۲۰ ساله ایالات متحده در افغانستان ۶۶ هزار نظامی و ۴۸ هزار غیرنظامی افغانستانی کشته شده و ۷۵ هزار غیرنظامی دیگر این کشور زخمی شدند.

بنابراین افزایش ناامنی و فروپاشی اقتصادی، میراث شوم آمریکا برای مردم افغانستان است که باعث شده سیل مهاجران و پناهجویان روانه کشورهای دیگر شوند.

تاکنون کشورهای همسایه افغانستان میزبان چند میلیون پناهجوی افغان بوده‌اند و سازمان ملل روز جمعه پنجم شهریور هشدار داد که احتمال دارد تا پایان سال ۲۰۲۱ حدود نیم میلیون نفر پناهجوی دیگر از افغانستان مهاجرت کنند.

چند روز پیش طالبان به نمایندگان ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا هشدار داد که ادامه تلاش‌ها برای اعمال فشار بر حکومت این گروه از طریق تحریم‌ها، سبب تضعیف امنیت و افزایش مهاجرت خواهد شد. «امیر خان متقی» سرپرست وزارت خارجه طالبان در گفت وگو با دیپلمات‌های غربی در دوحه گفت: «تضعیف حکومت افغانستان به نفع هیچ کس نیست، زیرا تاثیرات منفی آن می‌تواند به گونه مستقیم جهان را در بخش امنیت و مهاجرت اقتصادی از این کشور متاثر بسازد.»

ایران سهم قابل توجهی در پذیرش مهاجران افغانستانی دارد و تاکنون بیش از ۳ میلیون نفر از جمعت این کشور جنگ‌زده را در خود جای داده‌است.

شمخانی در این زمینه اظهار کرد: ایران سال‌هاست میزبان بیش از ۳میلیون مهاجر از افغانستان است و این میزبانی به نحوی است که ۹۴درصد آن‌ها همانند سایر شهروندان ایرانی در اقصی نقاط ایران زندگی و کار می‌کنند و فقط ۶درصد آنها در اردوگاه بسر می‌برند و متأسفانه تاکنون، بیش از ۹۶درصد هزینه‌ آنان از منابع کشورمان تامین شده است و صرفا حدود ۴درصد از کمک نهادهای بین‌المللی مسئول برخوردار بوده‌ایم.

وی ادامه داد: از این رو اگر خدای ناکرده باموج جدیدی از مهاجرت روبرو شویم، به دلیل تحریم‌های ناعادلانه‌ تحمیل شده بر مردم ما، برخلاف میل باطنی خود، ممکن است نتوانیم پذیرای موج جدید باشیم.

از نگاه صاحبنظران، برای جلوگیری از سیل مهاجران و پناهجویان حفظ جان و امنیت آنها در درجه نخست اهمیت قرار دارد. ضمن اینکه معیشت و اقتصاد مردم نیز تاثیر بسزایی بر تصمیم آنها مبنی بر ماندن یا ترک وطن می‌گذارد. در وهله بعد حق و حقوق شهروندی و سهیم شدن آنها در سرنوشت خویش حایز اهمیت است که از طریق انتخابات و ایجاد دولت فراگیر تحقق می‌یابد.

غرب از آمریکا گرفته تا اروپایی که در ناتو عضویت دارند باید مسئولیت اقدامات تجاوزکارانه و اشغالگری‌های چند دهه‌ای خود را در افغانستان و دیگر نقاط پهنه خاکی بپذیرند. منطقی است که ایران در صورت تداوم تحریم قادر به میزبانی مهاجران نخواهد بود و آنها راه غرب را در پیش خواهند گرفت.