یکی از وزارت‌خانه‌های مهمی که در قوه مجریه همواره با چالش‌های زیادی روبرو بوده و هست، وزارت آموزش و پرورش است. این وزارت‌خانه بزرگ‌ترین دستگاه‌ دولت به لحاظ تعداد کارمندان و کارکنان و همچنین از نظر تعداد مخاطبان است. علاوه بر این، وزارت آموزش و پرورش از این جهت که به‌طور مستقیم با ذهنیت افراد و به نوعی فرهنگ کلی جامعه سر و کار دارد، از اهمیت زیادی برخوردار است و از این‌رو سکانداری این وزارت مهم قوه مجریه، همواره با اما و اگرهای فراوانی مواجه همراه می‌شود.

«حسین باغگلی» اولین وزیر پیشنهادی این وزارت‌خانه در دولت سیزدهم بود که در شهریورماه ۱۴۰۰ نتوانست رای اعتماد بهارستان را به دست آورد. هرچند چنین رخدادی هنگام معرفی و اخذ رای اعتماد کابینه غیرعادی نیست اما با نگاه کلی به روند رای اعتماد وزرا طی سالیان اخیر درخواهیم یافت غالبا جانشینان نخستین وزرای پیشنهادی روسای جمهور که در جلب آرای نمایندگان ناکام بوده‌اند، در دریافت رای اعتماد کار دشواری بر عهده داشته‌اند؛ مانند وزارت ورزش دولت احمدی‌نژاد یا وزارت علوم دولت روحانی.

آموزش و پرورش و وزرای ناکام در جلب رای اعتماد

سیزده کابینه بعد از انقلاب اسلامی در ایران روی کار آمده‌اند که با احتساب تعداد وزرا و سرپرستان وزارت‌ آموزش و پرورش، تاکنون ۱۶ نفر سکانداری این وزارت مهم را طی ۴۳ سال برعهده داشته‌اند.

در تمام دوره‌های مختلفی هم که مجلس از سال ۶۰ به بعد به بررسی صلاحیت وزرای پیشنهادی پرداخته بود، تنها کابینه‌های ‌اول میرحسین موسوی و مرحوم هاشمی و دو کابینه خاتمی از جمله دولت‌هایی بودند که از مجلس رای کامل گرفتند.

اولین کابینه انتخاباتی در سال ۶۰ و بعد از ریاست جمهوری «ابوالحسن بنی‌صدر» متعلق به «محمدعلی رجایی» (نخست‌وزیر) بود که با توجه به کارشکنی‌های رییس‌جمهوری مجبور بود ابتدا با ۱۴ وزیر کار خود را آغاز کند و سایر وزرا به صورت موردی رای اعتماد گرفتند. هرچند این کابینه با عزل بنی‌صدر مجددا با خودِ شهید رجایی به عنوان رییس‌جمهوری ادامه کار داد اما این کابینه هم تنها ۲۸ روز خدمت کرد و در ۸ شهریور ۶۰ در پی انفجار دفتر نخست‌وزیری ناتمام ماند. در کابینه نخست، شهید «محمدجواد باهنر» وزیر آموزش و پرورش بود که بعد از نخست وزیری جای خود را به مرحوم «سیدعلی اکبر پرورش» داد.

تاکنون سیزده کابینه بعد از انقلاب اسلامی در ایران روی کار آمده‌اند که با احتساب تعداد وزرا و سرپرستان وزارت‌ آموزش و پرورش، تاکنون ۱۶ نفر سکانداری این وزارت مهم را طی ۴۳ سال برعهده داشته‌اند.

در ادامه و تا پایان کابینه اول «میرحسین موسوی» و در دوران ریاست جمهوری حضرت آیت الله «سیدعلی خامنه‌ای» تقریبا همه وزرا رای اعتماد را از مجلس گرفتند.

در سال‌های پس از انقلاب تاکنون حدود دو سوم وزرای پیشنهادی آموزش و پرورش در همان ابتدا، از مجلس شورای اسلامی رای اعتماد گرفته و نزدیک به یک سوم دیگر در این مسیر بازمانده‌اند.

با شروع کابینه دوم میرحسین موسوی در سال ۶۴ و برای نخستین بار در سالیان بعد از انقلاب، سیدعلی اکبر پرورش به عنوان وزیر پیشنهادی آموزش و پرورش در کسب رای اعتماد ناکام ماند. در آن زمان که بر حسب قانون بعد از هر دوره انتخابات مجلس، دولت موظف به معرفی وزرای خود برای کسب رای اعتماد بود، «کاظم اکرمی» (سال۶۷) نامزد وزارت آموزش و پرورش به همراه چند وزیر دیگر در کسب رای اعتماد ناموفق بودند. در چهار دولت بعدی (پنجم تا هشتم) وزرای پیشنهادی آموزش و پرورش با رای اعتماد کامل به تصدی این وزارت‌خانه اشتغال داشتند تا این که در تاریخ دوم شهریور ماه ۸۴ و با معرفی وزرای کابینه دولت نهم، «علی‌اکبر اشعری» وزیر پیشنهادی آموزش و پرورش به همراه ۲ تن دیگر از وزرا در جلب رای اعتماد ناموفق بود. مشابه چنین وضعیتی در دولت دهم و در سال ۸۸ برای «سوسن کشاورز» وزیر پیشنهادی آموزش و پرورش هم رخ داد.

این وضعیت در کابینه یازدهم برای «محمدعلی نجفی» هم اتفاق افتاد و اگرچه «محمد بطحایی» زنجیره عدم رای اعتماد وزرای پیشنهادی آموزش و پرورش در دور اول معرفی به مجلس را قطع کرد، اما او هم بعد از مدتی از کابینه جدا شد. آخرین و جدیدترین وزیر پیشنهادی آموزش و پرورش که در کسب رای اعتماد از مجلس موفق نبود، «حسین باغگلی» بود که در سوم شهریور سال جاری از قافله وزاری کابینه پیشنهادی جا ماند. حالا «مسعود فیاضی» وزیر پیشنهادی آموزش و پرورش دولت دکتر سیدابراهیم رئیسی است که در جلسه ۲۵ آبان مجلس تعیین وضعیت خواهد شد.

وزارت آموزش و پرورش بیشترین تعداد کارمندان دولت و بالاترین مخاطبان را در کل کشور دارد و ادارات و مدارس زیر پوشش این وزارت‌خانه در زمینه رخدادهایی چون انتخابات مجلس و راه‌یابی نمایندگان به بهارستان به خصوص در شهرستان‌ها نقش انکارناپذیری دارند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد در جریان انتخاب همه وزرای پیشنهادی برای آموزش و پرورش، ۶ نفر در گرفتن رای اعتماد ناموفق بوده و یک نفر هم خودخواسته کناره‌گیری کرده است. با در نظر گرفتن این وضعیت، می‌توان دریافت که تنها وزارت آموزش پرورش بوده که دارای چنین سابقه طولانی در ناکام ماندن وزرایش در دور نخست معرفی به مجلس است.   

جدول زیر شمایی از وضعیت وزرای پیشنهادی و فرجام کار آنان در مجلس را به دست می‌دهد:

 
نام وزیر یا گزینه پیشنهادی وزارت
دولت
زمان تصدی
تصمیم مجلس در جریان رای اعتماد
۱
غلامحسین شکوهی
دولت موقت
اسفند ۱۳۵۷ – ۱۸ شهریور ۱۳۵۸
-
۲
شهیدمحمدعلی رجایی
دولت موقت
۱۶ آبان ۱۳۵۸ – ۴ آذر ۱۳۵۹
-
۳
شهید محمدجواد باهنر
دولت اول
۲۶ مرداد ۱۳۶۰ – ۲۳ مرداد ۱۳۶۳
رای اعتماد
۴
سیدعلی اکبر پرورش
دولت دوم و سوم
۲۶ مرداد ۱۳۶۰ – ۲۳ مرداد ۱۳۶۳
رای اعتماد
۵
سیدعلی اکبر پرورش
دولت چهارم
مجلس اول
رای اعتماد نگرفت
۶
سید کاظم اکرمی
دولت چهارم
۲۹ مهر ۱۳۶۳ – ۲۲ شهریور ۱۳۶۷
رای اعتماد
۷
سیدکاظم اکرمی
دولت چهارم
مجلس دوم
رای اعتماد نگرفت
۸
محمدعلی نجفی
دولت چهارم تا ششم
۲۹ شهریور ۱۳۶۷ – ۲۹ مرداد ۱۳۷۶
رای اعتماد
۹
حسین مظفر
دولت هفتم
۲۹ مرداد ۱۳۷۶ – ۳۱ مرداد ۱۳۸۰
رای اعتماد
۱۰
مرتضی حاجی
دولت هشتم
۳۱ مرداد ۱۳۸۰ – ۲ شهریور ۱۳۸۴
رای اعتماد
۱۱
علی‌اکبر اشعری
دولت نهم
مجلس هفتم
رای اعتماد نگرفت
۱۲
محمود فرشیدی
دولت نهم
۱۸ آبان ۱۳۸۴ – ۱۰ آذر ۱۳۸۶
از مجلس رای اعتماد گرفت و سپس از سوی رییس‌جمهوری برکنار شد
۱۳
علیرضا علی‌احمدی
دولت نهم
۳۰ بهمن ۱۳۸۶ – ۱۲ شهریور ۱۳۸۸
رای اعتماد
۱۴
سوسن کشاورز
دولت دهم
مجلس هشتم
رای اعتماد نگرفت
۱۵
حمیدرضا حاجی‌بابایی
دولت دهم
۲۴ آبان ۱۳۸۸ – ۲۴ مرداد ۱۳۹۲
رای اعتماد
۱۶
محمدعلی نجفی
دولت یازدهم
مجلس نهم
رای اعتماد نگرفت
۱۷
علی‌اصغر فانی
دولت یازدهم
۵ آبان ۱۳۹۲ – ۲۸ مهر ۱۳۹۵
از مجلس رای اعتماد گرفت ولی از سمت خود استعفا کرد
۱۸
فخرالدین احمدی دانش‌آشتیانی
دولت یازدهم
۱۱ آبان ۱۳۹۵ – ۲۹ مرداد ۱۳۹۶
رای اعتماد
۱۹
سید محمد بطحایی
دولت دوازدهم
۲۹ مرداد ۱۳۹۶ – ۱۶ خرداد ۱۳۹۸
از مجلس رای اعتماد گرفت ولی از دولت کناره‌گیری کرد
۲۰
محسن حاجی‌میرزایی
دولت دوازدهم
۱۲ شهریور ۱۳۹۸ – ۴ شهریور ۱۴۰۰
رای اعتماد
۲۱
حسین باغگلی
دولت سیزدهم
مجلس یازدهم
رای اعتماد نگرفت
  

فیاضی به دنبال سنت‌شکنی

نمی‌توان به درستی دلایل عدم رای اعتماد وزرای پیشنهادی آموزش و پرورش در دهه شصت، هشتاد و نود را دریافت اما آن چه مشخص است وزارت آموزش و پرورش به دلایل مختلف برای نمایندگان و در بین سیاسیون از اهمیت زیادی برخوردار است.

از نگاه برخی ناظران، این وزارت‌خانه با وجود پول‌ساز نبودن، تاثیرات جدی بر وضعیت سیاسی کشور دارد. همچنان که پیشتر گفته شد، وزارت آموزش و پرورش بیشترین تعداد کارمندان دولت و بالاترین مخاطبان را در کل کشور دارد و ادارات و مدارس زیر پوشش این وزارت‌خانه در زمینه رخدادهایی چون انتخابات مجلس و راه‌یابی نمایندگان به بهارستان به خصوص در شهرستان‌ها نقش انکارناپذیری دارند.

معمولا با ورود وزیر جدید، اغلب روسای ادارات آموزش و پرورش استان‌ها و حتی شهرستان‌ها هم تغییر می‌کنند که از این نظر تفاوت چندانی با سایر وزارت‌خانه‌ها وجود ندارد، اما از آن‌جا که این افراد با تعداد زیادی از جامعه واجدین شرایط رای‌دهی خصوصا رای اولی‌ها در ارتباط‌ند، وزیر پیشنهادی برای تعدادی از نمایندگان مردم مهم است.

در سال‌های پس از انقلاب تاکنون حدود دو سوم وزرای پیشنهادی آموزش و پرورش در همان ابتدا، از مجلس شورای اسلامی رای اعتماد گرفته و نزدیک به یک سوم دیگر در این مسیر بازمانده‌اند.

نکته بعدی، سنتی است که در بین نمایندگان مجلس گاه به چشم خورده است. براساس این سنت، غالبا هنگام معرفی وزرای پیشنهادی، ضعیف‌ترین وزیر از کسب رای اعتماد بازمانده و وزارت مزبور برای مدتی از داشتن وزیر محروم می‌ماند.

این اتفاق برای وزیر آموزش و پرورش دولت نهم و دهم، وزارت آموزش و پرورش و علوم، تحقیقات و فناوری در دولت یازدهم و وزارت نیرو در دولت دوازدهم رخ داد.

با این حال باید چشم به تحولات فردا در بهارستان دوخت که آیا مسعود فیاضی خواهد توانست  حلقه وزرای کابینه دکتر رئیسی را تکمیل کرده و مانع از تکرار تجربه‌های سابق شود؟