حال چشمه کوهرنگ خوش نیست و آنطور که اخبار و فیلم‌های منتشر شده نشان می‌دهد، بیش از نیمی از آب این چشمه خشک شده‌است؛ چشمه‌ای که روزگاری هزار و ۲۰۰ لیتر بر ثانیه آب داشته حالا رو به مرگ است.

روزنامه جوان هشتم آبان به گفت وگو با کارشناسان و مسوولان درباره خشک شدن سرچشمه کارون، دز و زاینده‌رود پرداخت و نوشت: حال چشمه کوهرنگ خوش نیست و آنطور که اخبار و فیلم‌های منتشر شده نشان می‌دهد، بیش از نیمی از آب این چشمه خشک شده‌است؛ چشمه‌ای که روزگاری هزار و ۲۰۰ لیتر بر ثانیه آب داشته حالا رو به مرگ است؛ این اتفاق، مشکلات آبی زیادی را برای ساکنان این منطقه ایجاد کرده‌است و اگر این چشمه به طور کلی خشک شود، تنش آبی بیش از پیش خواهد شد. برخی از مسئولان در تلاشند تا تقصیر خشک شدن کوهرنگ را به گردن تغییرات اقلیمی و گرم شدن زمین بیندازند، اما نمی‌توان نقش اقدامات انسانی را هم در این موضوع نادیده گرفت. گویا تونل‌کشی و زه‌کشی‌هایی که به دنبال چشمه کوهرنگ انجام شده، مانند طناب دار به دور گردن چشمه پیچیده شده و نفس‌های آن را به شماره انداخته‌است. حالا کارشناسان درباره احداث تونل‌های جدید هشدار می‌دهند و می‌گویند با این روال طی دو ماه آینده، چشمه کوهرنگ به کلی خشک خواهد شد.

دمای زمین بالا رفته و تغییرات اقلیمی نیز در حال رخ دادن است، اما تغییراتی که ناشی از دستکاری‌های انسانی در طبیعت بوده، سرعت از بین رفتن چشمه کوهرنگ را چندین برابر کرده‌است؛ چشمه‌ای که تا همین هفته‌های پیش سرشار از آب بود، اما به یکباره رو به خشک‌شدن رفته و یکی از دلایل عمده این فاجعه به پروژه‌های جاه‌طلبانه انتقال آب مربوط می‌شود.

هشدار خشک شدن کامل چشمه کوهرنگ تا ۲ ماه آینده

مرتضی درخشان، رئیس نظام صنفی و منابع طبیعی استان چهار محال و بختیاری درباره کم‌آب شدن چشمه کوهرنگ به خبرنگار «جوان» می‌گوید: «چشمه کوهرنگ یکی از بهترین چشمه‌هایی بود که میلیون‌ها سال، آب از آن جاری بوده‌است و هیچ‌وقت به این شدت کم‌آب نشده‌بود. یکی از دلایل اصلی آن خشکسالی متمادی بوده که چندین و چند سال اتفاق افتاده و البته یخچال‌ها در آن منطقه کاملاً ذوب شده‌است اما انتقال آب نیز در تسریع خشک شدن آب چشمه تأثیر بسیار زیادی داشته‌است و به جرئت می‌توان گفت که اگر دستکاری‌های انسانی وجود نداشت، همچنان چشمه کوهرنگ پر از آب بود.‌»

او درباره اثرات مخرب انتقال آب از چشمه و خشک شدن آن‌ اظهار می‌دارد:‌«هر جا که انتقال آب اتفاق می‌افتد، اثرات مخرب و سوء بر محیط‌زیست را نیز به همراه دارد. انتقال آب و انفجارهایی که در این زمینه صورت می‌گیرد، بخشی از آب را به سمت زمین وارد می‌کند و سطح آب افت خواهد کرد.‌» درخشان درباره خشک‌شدن چشمه کوهرنگ در دو ماه آینده هشدار می‌دهد و می‌گوید:‌«وضعیت چشمه در حال حاضر بحرانی است. متأسفانه اگر در این منطقه بارندگی اتفاق نیفتد تا حدود دو ماه آینده چشمه به طور کلی خشک خواهد شد.‌»

رئیس نظام صنفی و منابع طبیعی استان چهار محال و بختیاری ادامه می‌دهد:‌«در زمان ترسالی خروجی آب چشمه تا ۲ هزار لیتر بر ثانیه نیز می‌رسید و در حال حاضر به ۴۰۰ لیتر در ثانیه رسیده‌است و اینها نشان می‌دهد که حال چشمه کوهرنگ خوش نیست و در حال خشک‌شدن است. اگر این اتفاق بیفتد شهرها و روستاهایی که پیش از این آب شرب خود را از چشمه تأمین می‌کردند با مشکل تأمین آب مواجه می‌شوند و این مناطق کویری خواهند شد.‌» او با انتقاد از سوءمدیریت‌ها و بی‌توجهی نسبت به خشک شدن چشمه کوهرنگ می‌گوید:‌«متأسفانه مسئولان به‌جای کار کردن در بحث آبخوان‌داری و مقابله با خشکسالی، فقط به طبیعت دستبرد زدند و نتیجه آن هم خشک شدن چشمه کوهرنگ شده‌است. دیگر آبی نیست که وارد ذخیره‌گاه شود و از طریق چشمه بیرون بیاید. به همین دلیل این چشمه نفس‌های آخرش را می‌کشد و خشک شدن آن دور از انتظار نیست.‌»

درخشان درباره آثار زیان‌بار خشک شدن دریاچه کوهرنگ تصریح می‌کند:‌«در حال حاضر در حوزه کارون و بهشت‌آباد دچار بحران شدیم و عملاً شیلات‌ها در پایین دست کوهرنگ خشک شده‌است. متأسفانه اثرات محیط‌زیستی خشک‌شدن دریاچه کوهرنگ بسیار فاجعه‌بار است؛ زیستگاه‌ها را از دست خواهیم داد و بعد از آن زیستگاه جانوری نیز به خطر می‌افتد، به تبع این اتفاقات گرد و غبار و فرونشست زمین ایجاد می‌شود.‌» او اظهار می‌دارد:‌«باید به مسئولان مربوطه گوشزد کنیم که اگر اقدام مثبتی نمی‌کنند، اقدامات منفی نیز انجام ندهند. متأسفانه تونل‌هایی در حال احداث است که برای ساخت آنها، انفجارهایی اتفاق می‌افتد و اینها روند خشک شدن دریاچه را سریع‌تر خواهد کرد. مسئولان باید دست از سر طبیعت بردارند و اگر نمی‌توانند برای احیای دریاچه کاری انجام دهند برای خشک کردن آن هم کاری نکنند!»

درخشان درباره اقداماتی برای احیای دریاچه می‌گوید: «می‌توان در بالادست منطقه برای بارورسازی ابرها اقدام کرد و از این طریق منبع تأمین آب چشمه را پر کنیم. همچنین باید برای کاهش دمای شهرستان کوهرنگ تلاش شود. چراکه دمای کره زمین یک درجه بیشتر شده‌است، اما با اقدامات انسانی صورت گرفته در اطراف چشمه کوهرنگ، دمای این منطقه ۵ درجه بالاتر رفته و این مسئله دلیلی برای ذوب شدن یخچال‌هایی است که منبع تأمین آب چشمه بوده‌اند. »

مدیریت مصرف آبی که نیست!

در همین رابطه سید هاشم فاطمی، کارشناس مسائل آب هم به خبرنگار «جوان» می‌گوید:‌«چهارمحال و بختیاری یک استان آبخیزدیده می‌شود و همه نگاه‌ها برای بردن آب از استان است؛ در نتیجه شرایط آب در چهارمحال و بختیاری بحرانی شده‌است، تا جایی که منابع آب زیرزمینی به‌شدت کاهش پیدا کرده و شرایط سخت شروع شده‌است. متأسفانه بسیاری از مناطق در خصوص تأمین آب شرب با مشکل مواجه شده‌اند و حدود صد روستا از طریق تانکر، آبرسانی می‌شود.‌» او ادامه می‌دهد:‌«بسیاری از شهرهای استان، مشکل قطعی آب دارند. شهر کیان که در همسایگی مرکز استان قرار دارد با آب تانکر، تأمین آب می‌شود! برخی دیگر از شهرها نیز روزانه چندین ساعت قطعی آب دارند و حتی در شهرستان کوهرنگ که به عنوان قطب آبخیز مطرح است، روستاهایی وجود دارد که مشکل کمبود آب شدید دارند.‌»

این کارشناس مسائل آبی در پاسخ به این سؤال که بحران آب از چه زمانی در چهارمحال و بختیاری آغاز شده، می‌گوید:‌«از سال ۹۶ مشکلات تأمین آب وجود داشت، اما امسال شدیدتر شده‌است. زمانی که ذخایر آب زیرزمینی وجود داشته باشد، در مواقع بحرانی به سراغ آن می‌رویم و آب زیرزمینی پس‌اندازی برای روزهای سخت است، اما متأسفانه این منبع را نیز از دست داده‌ایم، از طرفی یخچال‌ها هم آب شده و به شدت وابسته به بارندگی هستیم.‌»

او به سوءمدیریت مسئولان در این حوزه اشاره می‌کند و می‌گوید:‌«متأسفانه هیچگاه نگاه جدی به موضوع آب نشده‌است،‌در صورتی که اگر بخشی از بودجه‌های کلان صرف‌شده برای جاده‌کشی را به موضوع آب و کشاورزی اختصاص می‌دادند، امروز به این شرایط بحرانی نمی‌رسیدیم.‌» فاطمی با بیان اینکه در آینده بخشی از استان غیرقابل سکونت خواهد شد، اظهار می‌دارد:‌«دو دهه قبل افت آب ایستایی در استان، ۳۰ الی ۴۰ سانتی‌متر بود و در حال حاضر این عدد به دو متر نیز رسیده‌است. متأسفانه نگاه مسئولان وزارت نیرو به چهارمحال و بختیاری باید تغییر کند و به جای اینکه به فکر بردن آب از این استان باشند باید واقعیت این استان را ببیند که خودش در آتش بی‌آبی می‌سوزد.‌» او ادامه می‌دهد:‌«در استان همجوار ما که فرونشست زمین دیده شده‌است، در استان چهار محال و بختیاری نیز فرونشست زمین داریم و کسی به آن توجهی نمی‌کند. شاید هیچ استانی در کشور ما نباشد که تمام دشت‌های اصلیش ممنوعه و ممنوعه بحرانی باشد. در استان چهارمحال و بختیاری از ۱۰ دشت اصلی، شش تای آن ممنوعه و چهار تای آن ممنوعه بحرانی است و اجازه برداشت آب از آنها موجب مرگ دشت‌ها خواهد شد.‌»

کشورهای خشکی که صادرکننده آب شدند

فاطمی درباره راهکار برای خروج از این بحران آبی می‌گوید:‌«گرم شدن زمین یک پدیده جهانی است که در کشور ما نیز همین مسئله وجود دارد، اما باید برای کاهش مصرف سوخت فسیلی و کاهش تولید گاز مونوکسیدکربن تلاش شود که متأسفانه در کشور ما هیچ‌توجهی به آن نشده‌است. از طرفی باید در مدیریت مصرف آب به شدت کوشا باشیم، زیرا که جز این راهی نداریم. در کشوری هستیم که بخش عمده‌ای در تولیدات کشاورزی را به دلیل نداشتن برنامه برای کشت، محصولاتمان را دور می‌ریزیم. فاجعه اینجاست که ما نه الگوی کشت و نه شیوه‌های آبیاری را رعایت نمی‌کنیم.‌»

این کارشناس مسائل آبی ادامه می‌دهد:‌«آبیاری‌های نوین در کشور ما نه‌تنها مفید نبوده بلکه آسیب‌زا هم بوده‌است؛ زیرا آبی که صرفه‌جویی می‌شود در منبع باقی نمی‌ماند و صرف توسعه کشت می‌شود؛ مثلاً اگر ۱۰ هکتار زمین را با ۱۰ لیتر آب می‌دادیم، با آبیاری نوین به ۵ لیتر کاهش پیدا می‌کند، اما ۵لیتر را نمی‌گذاریم در منبع بماند، بلکه آن را صرف توسعه کشت می‌کنیم و ۱۰ هکتار زمین دیگر را آب می‌دهیم!»

او با اشاره به مدیریت آبی در کشورهای خشک دنیا می‌گوید: «کشورهای خیلی خشک بر مشکلات فائق آمدند؛ مثل کشورهای جنوبی خلیج فارس که به اندازه ما آب نداشتند، اما با برنامه‌ریزی و اقداماتی مانند شیرین کردن آب توانستند مشکلاتشان را حل کنند و حتی به صادرکننده آب تبدیل شدند،‌اما ما با وجود منابع آبی بسیار خوبی که داشتیم، بی‌محابا طی چند دهه آب مصرف کردیم و هیچ برنامه‌ای برای جایگزین و مدیریت مصرف نداشته و نداریم. ما در دل کویر به رغم ممنوعیتی که وجود دارد، کماکان برنج می‌کاریم. شهرهای کویری ما سرانه فضای سبزش ۱۴۶ درصد بیشتر از متوسط کشوری است و صنایع آب‌بر را در دل کویر احداث کردیم. اینها اشتباهاتی است که اگر اصرار بر آن داشته باشیم، ادامه حیاتمان در خیلی از نقاط کشور در هاله‌ای از ابهام قرار خواهد گرفت.‌»

مدیر عامل شرکت آبفای چهارمحال و بختیاری: تغییرات اقلیمی، مقصر است!

احمدرضا محمدی، مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب چهارمحال و بختیاری هم درباره راهکار برای احیای چشمه کوهرنگ به خبرنگار «جوان» می‌گوید: «متأسفانه این مسئله ناشی از خشکسالی و کم‌بارشی است و از عهده کسی کاری بر نمی‌آید.‌»او ادامه می‌دهد:‌«چشمه کوهرنگ از یخچال‌های طبیعی زاگرس تغذیه می‌کند که با توجه به تغییرات اقلیمی و گرم شدن کره زمین و کاهش بارندگی‌ها، منابع تغذیه‌کننده چشمه از بین رفته و به دنبال این مسئله، آب آن نیز کاهش پیدا کرده‌است.‌» محمدی اظهار می‌دارد:‌«در سال آبی ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ در استان چهارمحال و بختیاری، بارندگی به شدت کاهش یافت و بعد از استان کرمانشاه از حیث کاهش نزولات جوی، در رده دوم قرار گرفتیم و این یعنی قرار گرفتن در وضعیت شدیدترین نوع خشکسالی. این از جنبه میزان کمی بارندگی‌ها بود، اما از لحاظ کیفی این کاهش بارندگی با تغییر رژیم بارندگی همراه شد و ریزش به صورت برف اتفاق نیفتاد و به صورت باران بود.‌»

مدیر عامل شرکت آبفای چهارمحال و بختیاری می‌افزاید:‌«توپوگرافی منطقه چهارمحال و بختیاری به گونه‌ای است که بارش به صورت باران سریعاً از حوزه بارندگی به صورت روان آب خارج می‌شود و به استان‌های همجوار وارد می‌شود و سهمی در تغذیه آبخوان یا چشمه‌ها نخواهد داشت. این اتفاق در کنار گرمایش زمین باعث شد که ذخایر برف ما تغذیه کافی در فصل زمستان نداشته باشد و در فصل بهار و تابستان نیز سرعت ذوب شدن یخچال‌ها بیشتر شود. در نتیجه خروجی آب چشمه زیبای کوهرنگ از بین رفته‌است.‌»او در پاسخ به این سؤال که آیا خشک شدن آب چشمه کوهرنگ قابل پیش‌بینی بوده‌است یا نه، می‌گوید:‌«در طول زمان‌هایی که بزرگان ما به یاد دارند و حدوداً در ۸۰ سال اخیر چنین اتفاقی نیفتاده‌است. به دلیل تغییر اقلیم ایجادشده و طی حدود یک سال این اتفاق برای چشمه کوهرنگ افتاده و قابل پیش‌بینی نبوده‌است.‌»

محمدی در واکنش به اظهارات برخی از کارشناسان مبنی بر حفر تونل‌ها در مسیر چشمه و خشک کردن آب آن با دستکاری‌های انسانی اظهار می‌دارد:‌«مبنای علمی این اظهارات مشخص نیست. ضمن اینکه مسیر تونل‌ها که مقصر خشک شدن آب چشمه کوهرنگ مطرح می‌شوند، در مسیر این چشمه نیست. به عقیده من، عامل اصلی کاهش آب چشمه، کاهش بارندگی‌ها و ذوب شدن یخچال‌ها است.‌»

به گفته او ممکن است خشک شدن چشمه‌هایی نظیر چشمه مروارید بر اثر عوامل انسان‌ساخت باشد، ولی در خصوص چشمه کوهرنگ این موضوع صدق نمی‌کند.مدیر عامل آبفای چهارمحال و بختیاری در پاسخ به این سؤال که چقدر افت آب در چشمه کوهرنگ داشته‌ایم، می‌گوید:‌«در این فصل باید چشمه کوهرنگ یک متر مکعب یا هزار لیتر بر ثانیه آب می‌داشت که در حال حاضر کل ظرفیت چشمه کمتر از ۴۰۰ لیتر بر ثانیه است و بیش از نیمی از آب این چشمه، خشک شده‌است. »محمدی درباره مشکلات ناشی از خشک شدن آب چشمه کوهرنگ تصریح می‌کند:‌«اگر بارندگی اتفاق نیفتد و این چشمه با روند میرایی به همین شکل پیش برود شش شهر و ۳۴ روستا در استان چهارمحال و بختیاری با مشکلات آبی مواجه خواهند شد.‌»

دعای باران بخوانیم!

او درباره تمهیدات اندیشیده شده برای احیای آب چشمه و همچنین تأمین آب شرب شهرها و روستاهای استان می‌گوید:‌«برای احیای چشمه با توجه به از بین رفتن یخچال‌ها، باید به دعای باران متوسل شویم اما برای تأمین آب شهرها و روستاهایی که با تنش آبی مواجه شده‌اند ما برنامه گذر از بحران در این شهرها داریم و منابع جایگزین پیش‌بینی شده‌است. البته مردم هم باید صرفه‌جویی کنند تا این کسری آب جبران شود و از بحران عبور کنیم. »محمدی ادامه می‌دهد:‌«باید به دنبال منابع تأمین‌کننده آب شرب از چشمه و چاه به منابع آب سطحی، نهرها و رودخانه‌ها باشیم که این یک پروژه بلندمدت است. البته در بخشی از استان برای رفع مشکلات آبی، اقداماتی انجام شده و باید سرعت بیشتری به آن بخشیده شود، مابقی مناطق نیز باید در دستور کار قرار بگیرد.‌»

مدیر عامل آب و فاضلاب چهارمحال و بختیاری درباره نحوه آبرسانی به مناطقی که با مشکل تأمین آب مواجه شده‌اند، اظهار می‌دارد:‌«در بحث تأمین آب شرب، تنش آبی در تابستان ۱۴۰۰ داشتیم که از آن عبور کردیم. در پاییز خشک با مشکلاتی روبه‌رو شدیم که منابع آنها به صورت چشمه بوده و از دست رفته است؛ در ۵۳ روستا در سطح استان آبرسانی سیار داریم و با تانکر آب رسانی می‌کنیم. اما در خصوص مشکلات آبی مربوط صنایع، متولی امر وزارت صنعت است و باید این مسئله از آنها پیگیری شود.‌»