سیدکریم‌ امیری فیروزکوهی‌، مختلص به امیر و ملقب به سیدالشعراء بی‌تردید از قله‌های رفیع شعر، ادب و از مفاخر کم نظیر روزگار ما محسوب می‌شود. هر سطحی از آثار قلمی این شاعر فرزانه فصلی است، ملون از دین و خرد و هر سخنی از ذوق شاعرانه‌اش، دریایی بی‌کران از عشق، رنج و درد انسانیت است.

بسیاری از پدیدآورندگان‌ متون‌ ادبی در ایران و جهان در برابر ناروایی ها و تهدید ارزش ها و آرمان های ملی، واکنشی درخور نشان می دهند و در پاره ای از آثار خود، ضـمن مـحکوم ساختن نابرابری های‌ موجود، همگان‌ را به همدلی و حفظ و حراست از مرزهای میهن‌ در برابر دست اندازی ها و تهاجم دشمن فرامی خوانند. با این رویکرد، ادبیات پایداری متأثر از برخی عوامل سیاسی و اجتماعی، چون اختناق‌ و استبداد داخـلی‌ و غـصب و اشـغال وطن توسط نیروهای مهاجم و مـتجاوز شـکل مـی گیرد. 

برای ادبیات پایداری در گستره ادبیات فارسی نـمونه هـای‌ بـسیار می توان یافت اما در دوره معاصر با وقـوع سـه رویداد مهم‌ انقلاب‌ مشروطه، انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی، بیش از پیش در کانون توجه بسیاری‌ از شاعران‌ و نویسندگان قرار گرفت و در آثار آنان مضامینی چـون ضـرورت پاسـداری از وطن، عدالت طلبی‌، استعمارستیزی‌ و مبارزه‌ با استبداد بسیار شایع و فـراگیر شد. از زمـره این شـاعران و ادیبان معاصر، سیدکریم‌ امیری فیروزکوهی‌ است که در سروده های او می توان رگه‌ هـایی‌ از ادبـیات پایداری را بـه نظاره نشست.

امیری فیروزکوهی در ادبـیات مـعاصر بیشتر به غزل های صـائب‌ وار و قـصیده های خاقانی وارش به ویژه در مقوله شعر آیینی و همچنین به اصرار و پافشاری در ضرورت پایبندی بـه اصـول و علوم ادبی گذشته و جانبداری و تـحلیل و بـررسی سـبک شعر شاعران دوره صـفوی‌ شـناخته‌ شده است؛ حال آنـکه یکـی از مضامین شعری او که کمتر به آن توجه شده و به نوعی تحت سیطره شعرهای تغزلی و آیینـی او قرار گرفته، ضرورت پایداری‌ و مقاومت‌ در بـرابر ظـلم ها و تـهاجم بـیگانگان است.(۱)

تنوع مضامین شعری در دیوان فیروزکوهی

تنوع مضامین شـعری در دیوان امـیری فیروزکوهی بـسیار اسـت و او بـا روحیه حساس و نـکته سـنج و با احاطه ژرفی که بر فرهنگ و زبان و ادب ایران داشت، در هر موضوع و مضمونی که ورود کرده از عهده پرورش معانی بـرآمده اسـت. عـمده ترین مضمون در دیوان امیری به ویژه در شکل غزل در بـیان حـالات و جلوه های گـوناگون عشق‌ است، خواه این‌ عشق تنانه باشد و خواه در هاله هایی از اندیشه های عرفانی به سبک و سیاق شاعران سبک های‌ عراقی و هندی فرو رود. افزون بر این، شاعر گاه برحسب ارادتـی‌ که‌ به‌ پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع ) دارد به شعر آیینی روی آورده و گاه نیز در نقد زمانه و مردمش شکواییه ‌هایی‌ سروده است.

بخشی دیگر از مضامین شعری‌ امیری متأثر از وقایع و رویدادهای تاریخی است؛ بسیاری از شعرهای او به ویژه‌ در شکل های قصیده‌ و قطعه‌ در یادکرد و رثای شاعران، ادیبان و هنرمندان معاصر است کـه شـاعر با آنان انس و الفتی داشته است. افزون بر این، بخشی دیگر از این دست سروده های او به انقلاب و پایداری اختصاص‌ یافته و شاعر به یاری ذهن خلاق و آفرینشگر خـود، تـصاویری موجز در این موضوعات به مخاطب عـرضه کـرده است.

شعر پایداری امیری

با جست وجو در دیوان امیری فیروزکوهی، می توان به چند قصیده‌ در ستایش‌ پایداری و مقاومت در برابر ظلم‌ و بیداد ستم‌ پیشگان و مستکبران دست یافت. درباره جنگ تحمیلی در دیوان امیری، فقط یک قـصیده بـا نام «ای وطـن» هست که شاعر آن‌ را در فروردین ١٣٦١ به مناسبت پیروزی ایران بر عراق‌ در عملیات طریق القدس سروده است. امیری نیز بـه پیروی از امام خمینی(ره)، این پیروزی را «فتح الفتوح» می نامد و از رزمندگان‌ ایران‌ می خواهد با مدد گرفتن از حیدر کرار بر صف دشمن حمله برند.(۲)

ویژگی های شعری فیروزکوهی

اندوخته ها و معلومات فراوان امیری که در شعر و شناسی، زبان و ادب فارسی، معارف اسلامی، منطق، حکمت کلام، فقه و اصول و دیگر زمینه ها داشت و در مصاحبتش به تدریج معلوم می شد در دیوانش نیز به نوعی تاثیر داشته است. درون مایه بسیاری از اشعار امیری نیز اینگونه تأمل ها و درون بینی ها است. اعتقاد او به دین مبین اسلام و پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) نیز در شعرش جلوه گر است.

آنک آواز نبی از در بطحا شنوید/ذکر حق را  ز در افتادن بتها شنوید

لطف تخیل جوهر شعر و از عناصر اصلی آن است. قوه تخیل و تصور در امیری نیرومند و تیز پرداز بود. با توجه به سروکار داشتن با شعر و صائب و پیروان وی، نباید استعداد و توانایی امیری را در آفرینش صور خیال و نوآوری ها در این باب از نظر دور داشت. به علاوه تامل در انواع مظاهر حیات و در ورای آنها نکته های باریک دیدن و  اندیشیدن و بیرون کشیدن از ویژگی های طبع و سبک امیری است. در شعر وی هر چیز جلوه ای تازه دارد، آنگونه که او آن را تصور و احساس کرده و دریافته است. امیری فیروزکوهی هم قریحه شاعرانه و توانا داشت و هم قوه ابتکار و مضمون آفرینی و تصویر پردازی، به علاوه مطالعات فراوان و تامل در آراء و افکار پیشینیان فکر او را ورزیده کرده بود. فیروزکوهی در شعر فارسی تتبع بسیار کرده و مایه های فراوان اندوخته بود. زبان شعر او زبانی زنده و پویا، انعطاف پذیر و بلیغ است.(۳)

 با آنکه تاثیر سبک مسعود سعد سنائی، ناصرخسرو خاقانی و بیش از همه صائب در جای جای دیوان امیری مشهود است اما دارای اسلوبی مستقل و دیان است. با آنکه وی بیشتر غزل سروده به مسمط ها و دوبیتی های پیوسته ای که آنها را «منظومه» نامیده است، بیشتر ابراز علاقه می کرد. در شعر او شکوه از زندگی و گلایه از روزگار و از ناپایداری زمانه، از ناکامی های فردی و رنج و دردهای شاعرانه بسیار برای خواننده بازگو شده است.

بهترین سند هویت علمی و ادبی امیری همان آثار وی به محسوب می شود که آن هم مستلزم تحقیق و تعمیق بسیار است زیرا هر سطر از آثار قلمی این شاعر فرزانه فصلی ملون از دین، خرد، حکمت و هر حرفی از ذوق شاعرانه اش دریایی بیکران از عشق و رنج ودرد انسانیت است.

مضامین پایداری در سروده های امیری فیروزکوهی

سروده های پایداری امیری فیروزکوهی طول و تفصیل بسیار ندارد امـا در هـمین چند قصیده، شاعر با پرداختن به پاره ای از نکات مهم و کلیدی در حوزه شعر پایداری، نشان می دهد کـه درک درسـت و عمیقی نسبت به جهان اسلام‌ و ضرورت‌ همبستگی و پایداری مسلمانان در برابر ظلم و ناروایی ها دارد. وطن  و ایثار و جـان فـشانی در راه حفظ و پاسداری از آن و توجه به وضعیت جهان اسلام‌ و تحریض‌ مسلمانان به جهاد در راه‌ خـدا و احـقاق حـق خود از مهم ترین مضامین پایداری در سروده های امیری فیروزکوهی است.

بخش عمده ای از شعر پایداری امیری‌ فیروزکوهی‌ در بیان رشادت ها و جان فـشانی های رزمـندگان و تحریض آنان در دفاع جانانه از وطـن در بـرابر حمله دشمن است. او در ابیاتی از قصیده «ای وطن» که بی شباهت به‌ رجزخوانی های‌ مرسوم‌ نیست، با لحن و زبانی حماسی گونه، ضمن برکشیدن رزمندگان ایران و تعریف و تمجید از ایثار و ازخودگذشتگی آنـان، دشـمن‌ را خوار و زبون جلوه مـی دهد کـه برخلاف ادعاهای گزافی که داشت، کاری‌ از پیش‌ نبرد:

وانکه ما را از سـفه می خواند موری در حسـاب/ خود چو مرداری شـد از ذلت‌ که‌ طعمه مار باد

امیری رزمندگان ایران را که‌ بسیاری از آنان از نوجوانان‌ و جوانان‌ این مرز و بوم‌ بـودند، لشکر اسلام می خواند که به اتکای‌ ایمان‌ قوی خود، بر صـف دشـمن حـمله بردند و با شکست آنان، سبب رونق‌ دوباره‌ اسلام شدند.(۴)

منابع:

۱. امیری فیروزکوهی، کریم. (١٣٦٣). «با یاد استاد امـیری فـیروزکوهی». چـاپ شده در فصلنامۀ هنر، ش ٧، ١٣٦٣، ص ٢٤٢-٢٥١.

۲. آزادبخت، فروزان‌. (١٣٩٦‌). دیگری‌، بررسی تحلیلی جریان هـای شعر معاصر ایران .تهران : انتشارات پایا

۳. باقری، ساعد و محمودی، سهیل . (١٣٨٩). یادگار گل سرخ. تـهران: انتشارات امیرکبیر

۴. جمشیدی بـروجردی، مـحمدتقی. (١٣٧٢). علل ریشه ای‌ درگیری های‌ مسلمانان‌ و هندوها.