سید محمد اشرفی شیرازی، اندیشمند، خطیب و از علمای برجسته­ شیعه به شمار می‌رفت که مناظره و مباحثاتی در کشورهای مختلف در خصوص شیعه انجام می‌داد و تالیفاتی ارزشمند نیز در این زمینه از خویش به یادگار نهاد.

سید محمد اشرفی شیرازی مشهور به سلطان الواعظین در فروردین ۱۲۷۶ خورشیدی در تهران در خانواده ای از سادات به دنیا آمد. بنا به گفته آیت­ الله مرعشی نجفی، سلطان الواعظین با ۲۵ واسطه به امام کاظم (ع) می رسد. این خاندان در ایران دارای ارزش و احترام والایی در طول تاریخ بوده اند. مهاجرت این خاندان به ایران در زمان علی­ ابن موسی ­الرضا(ع) صورت گرفت.

آقا سید حسن واعظ شیرازی جد بزرگ سلطان الواعظین است. وی در مسیر سفری که به مشهد مقدس داشت به تقاضای فتحعلی شاه قاجار در تهران اقامت می کند و به وعظ، خطابه و تبلیغ مشغول می شود. او در ۱۲۹۱ هجری درگذشت. بعد از او فرزندش آقا سید قاسم بحرالعلوم که به زهد و تقوی مشهور بود، نقابت سلسله جلیله سادات شیرازی را به دست گرفت و بعد از وی ریاست این خاندان به حاج سید علی اکبر اشرف الواعظین پدر سلطان الواعظین می رسد.

تحصیلات و اساتید

سلطان الواعظین از همان ابتدای کودکی نزد پدرش مشغول فراگیری معارف دینی شد و سپس در مدرسه پامنار تهران از محضر درس استادان و علمای دیگر بهره گرفت. وی پس از مدتی در ۱۳۲۶ هجری به عتبات مهاجرت کرد و در آنجا به فراگیری علوم دینی پرداخت.

وی در کربلا از محضر درس علمایی همچون آیت الله فاضل مرندی و آیت الله شهرستانی بهره گرفت و پس از مدتی به تهران بازگشت و بعد از درگذشت پدرش از تهران به قم رفت. او از محضر برخی بزرگان حوزه علمیه قم مانند استاد الفقها آیت­ الله العضمی حاج شیخ عبدالکریم حائری، آیت­ الله العظمی حاج سید محمد حجت، آقا سید محمدتقی خوانساری، آقا میرزا محمدعلی شاه آبادی بهره برد.

جلسات بحث و مناظره

سلطان الواعظین سفرهای زیادی به خارج از ایران داشت در این سفرها با علمای دیگر مذاهب به گفت وگو و بحث می ­پرداخت و به ارایه عقاید شیعه همت می گماشت. او سفرهایی را به مصر، سوریه، لبنان، اردن، فلسطین و هندوستان انجام داد. در کراچی، بمبئی، لاهور، پنجاب، حیدرآباد و بسیاری نقاط دیگر هند مورد استقبال و احترام مسلمان ها و غیر مسلمان ها واقع شد و جلسه هایی از بحث و مناظره برقرار کرد. بعد از آن به دهلی نو دعوت شد و جلسه مناظره با عده ای از علمای هند داشت. در بعضی از این جلسه ها که در دهلی انجام می شد، رهبر بزرگ هند مهاتما گاندی نیز شرکت می کرد.

بعد از این جلسات سلطان الواعظین به دعوت محمد سرور خان که از متنفذان خاندان قزلباش هندوستان به شمار می رفت، برای سخنرانی و خطابه راهی پیشاور شد. این مجلس با حضور جمع بسیاری از مردم پیشاور و حومه آن و نیز عده ای از علمای فریقین (شیعه و سنی) در امام باره (حسینیه) عادل بیک برقرار شد. سلطان الواعظین در این جلسات مباحثی در زمینه خلافت و ولایت و عقاید شیعه مطرح کرد. در پایان یکی از این سخنرانی ها ۲ تن از علمای کابل نزد سلطان الواعظین آمده و تقاضا می کنند در ارتباط با سخنان او مناظره کنند. این ۲ فرد به نام های حافظ محمد رشید و شیخ عبدالسلام از آن شب به بعد، پس از نماز مغرب و عشاء در حضور جمع زیادی از علما و رجال و مردم شهر، پیرامون مسایل مورد اختلاف با سلطان الواعظین به گفت وگو می نشستند. این جلساتِ پرشور که از ۲۳ رجب ۱۳۴۵ هجری شروع شده بود تا ۱۰ شب به طول انجامید. جلسه مناظره هر شب بعد از نماز مغرب و عشا تا ۶ یا ۷ ساعت و گاهی نیز تا اذان صبح ادامه پیدا می کرد.

در این مباحثه ها مسایلی از قبیل دلالت آیات و روایات بر مقام شیعه، عقاید فرق مختلف شیعه، ظلم و ستم خلفا در طول تاریخ نسبت به شیعه، مذاهب اربعه اهل سنت، احادیث مختلف در فضیلت حضرت امیر(ع)، دلالت آیه های مختلف بر شأن و منزلت حضرت امیر(ع)، مسأله سقیفه، بدعت های معاویه، قیام و شهادت حضرت سیدالشهداء(ع) و بسیاری از مباحث تاریخی و اعتقادی دیگر مطرح می شد.

استدلال سلطان الواعظین در طول این مناظره ها فقط از کتاب ها و منابع اهل سنت بود و این خود نشانی از تسلط و احاطه آن بزرگوار به منابع روایی و تفسیری عامه داشت. این احاطه در برخی موارد موجب حیرت علمای اهل سنت حاضر در مجلس می شد و تحسین آنها را برمی انگیخت زیرا حضور ذهن و قدرت حافظه او در ذکر منابع و کتب مختلف برای یک مطلب، حیرت انگیر بود.

آثار و تالیفات

سلطان الواعظین علاوه بر مناظره با اعضای فرقه های گوناگون، دست به تالیف کتاب هایی نیز در زمینه مذهبی زد. کتاب «شب های پیشاور» نتیجه مناظرات وی با چند تن از علمای اهل سنت در پیشاور پاکستان بود و ابتدا توسط ارباب جراید و مجله های هند و بعد توسط مؤلّف به چاپ رسید. این اثر شامل «فضایل اهل بیت(ع) در کتب اهل سنت؛ حسب و نسب مؤلف؛ سؤال و جواب هارون و موسی بن جعفر(ع)؛ در باب ذریه رسول الله(ص)؛ در مورد سفر سادات هاشمی به ریاست شاهچراغ و چگونگی شهادت آنها و جواب اشکال تراشی های مخالفان مذهب شیعه؛ بررسی عقاید زیدیه، کیسانیه، قدّاحیّه، غلات، امامیه؛ اخبار خرافی؛ بحث و بررسی شرک و نسبت آن به شیعه؛ آداب زیارت؛ بحث در اطراف امامت؛ بحث در اطراف نبوت؛ حدیث منزلت؛ تهمت های مخالفان به شیعیان و ...» می شود.

یکی دیگر از آثار ارزشمند سلطان الواعظین، صد مقاله است. این اثر به صورت مقاله­ هایی توسط مؤلف در روزنامه دینی «پرچم اسلام» به مدیریت  سید عبد الکریم فقیهی شیرازی، منتشر می­ شد و بعدها با تلاش مراجع بزرگ به صورت کتاب با عنوان «صد مقاله سلطانی» به چاپ رسید. عنوان فرعی آن «راهنمای یهود و نصاری و مسلمین در معرفت به تورات و انجیل و قرآن مجید» است. بعضی از مقالات آن با چنین عنوان هایی همچون «قوانین و احکام انبیا راهنمای بشر است؛ امتیاز بشر به عقل است؛ روش انتخاب دین؛ تولد حضرت موسی علیه السلام و موضوعاتی پیرامون آن حضرت؛ مقدمه ای در توحید و صفات ثبوتیه و سلبیه خداوند؛ مقدمه در وجوب عصمت انبیا و نقد تحریفاتی در مورد فرزند حضرت داود و حضرت عمران علیه السلام و...؛ امتیاز بشر نسبت به حیوانات؛ ویژگی های دعوت انبیا؛ در مورد حضرت موسی(ع) و موضوعات همگن؛ در مورد اسناد انجیل؛ اختلاف اقوال و احوال راویان اناجیل؛ اختلاف اناجیل و عقیده تثلیث؛ بعثت رسول اکرم(ع) و معجزات آن حضرت؛ معراج و قرآن و ...» نامگذاری شده است.

یکی دیگر از آثار سلطان­ الواعظین «گروه رستگاران» است. این کتاب در ۲ جلد قطور به چاپ رسیده است. موضوعات آن نیز مانند شب های پیشاور، بیشتر حول محور اثبات حقانیت شیعه است. مؤلف در جلد دوم کتاب به پاسخ نوشته های شهرستانی در ملل و نحل و رد ادعاهای او درمورد شیعه می پردازد. همچنین تفاوت های گوناگون شیعه و سنی را به اختصار تشریح کرده و عقاید آنها را مطرح می کند.

درگذشت

این عالم و دانشمند شیعه در ۱۰ سال پایانی عمر به دلیل بیماری قلبی از منبر منع و خانه‌نشین شد تا اینکه در ۱۶ مهر ۱۳۵۰خورشیدی در تهران در ۷۴ سالگی درگذشت و پیکرش به قم منتقل و در مقبره ابوحسین قم به خاک سپرده شد.