عضویت رسمی کشورمان در سازمان شانگهای کماکان محل تحلیل های گوناگون است. مهم ترین پرسش پیش روی ناظران منطقه ای و اقتصادی نیز این است که مزیت ملموس و پایدار اقتصادی این سازمان برای ایران چیست و آیا این سازمان می تواند در حوزه مسایل منطقه ای و بین المللی یاریگر اقتصاد و سیاست کشورمان باشد.

در بیستمین سالگرد تاسیس سازمان شانگهای، اعضای رسمی و ناظر این سازمان در شهر دوشنبه پایتخت تاجیکستان گردهم آمدند.جمهوری اسلامی ایران که تا کنون به عنوان عضو ناظر در سازمان همکاری شانگهای حضور داشت، از روز جمعه ۲۶ شهریور و در بیست ویکمین اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای به عضویت کامل این سازمان درآمد. این رخداد تحلیل های متفاوتی را به دنبال داشت. در این میان اما؛ مهم ترین پرسش پیش روی ناظران منطقه ای و اقتصادی این است که مزیت ملموس و پایدار اقتصادی این سازمان برای کشورمان چیست و  آیا این سازمان می تواند در حوزه مسایل منطقه ای و بین المللی  یاریگر اقتصاد و سیاست کشورمان باشد. در این خصوص با توجه به عضویت دو قدرت بزرگ اقتصادی جهان یعنی چین و هند این دیدگاه محل تامل است که آیا می تواند در دل سازمان شانگهای همگرایی اقتصادی را پیش برد. به خصوص اینکه امروز قدرتی مثل چین با آمریکا دچار چالش های جدی اقتصادی و سیاسی شده است. در همین خصوص و در گفت و گو با دکتر "نوذر شفیعی" استاد روابط بین الملل و سخنگوی اسبق کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی، عایدات اقتصادی و سیاسی کشورمان را از عضویت در سازمان شانگهای جویا شده ایم. 

دلایل عضو دایمی شدن ایران در سازمان شانگهای

شفیعی با اشاره به این که چه اتفاق و پیش زمینه ای باعث شد تا ایران بعد از ۱۵ سال به عضویت دائمی این سازمان در آید؛ اظهار داشت: دراین خصوص چند دلیل مطرح است که مهم ترین آن موضوع زمان مطرح  است. ۱۵ سال عضویت ناظر و تقاضا برای تبدیل عضویت به شکل رسمی این پیام را در درون اش داشت که ایران علاقه مندی جدی برای فعالیت در این سازمان دارد. در واقع امر وقتی قدرت هایی نظیر چین و روسیه این انگیزه را در ایران دیدند که به دنبال ایفای نقشی فعال و مثبت است ناخواسته به تبدیل کردن عضویت ایران به صورت دائم موافقت نشان دادند.

وی گفت: مساله دوم که مرتبط با  همان عنصر زمان است این بود که اگر سازمان شانگهای بیش از این از عضویت رسمی ایران سخت گیری می کرد؛ این گفتمان در سپهر سیاست ایران شکل می گرفت که چه ضرورتی با توجه به عدم استقبال از عضویت وجود دارد که ادامه این موضوع میل و سمت گیری به سوی کشورهای غربی را در داخل ایران تقویت می کرد. امری که باید در نظر داشت دو قدرت بزرگ این سازمان یعنی روسیه و چین به نوعی خواهان آن نیستند و سعی دارند ایران را در کنار و همراه خودشان داشته باشند.

این استاد روابط بین الملل در ادامه سخنان خود بیان کرد: نکته سوم این است که بعضی از بهانه هایی که به اعتبار آن سازمان شانگهای عضویت رسمی ایران را نمی پذیرفت کم رنگ شده است. بر فرض مثال این سازمان مساله تحریم ها را در گذشته مطرح می ساخت. امروز با قطعنامه ۲۲۳۱ و از سوی دیگر با نشانه های مثبت که از وین و بازگشت به مذاکرات برجامی مخابره می شود این ذهنیت و دیدگاه در میان سران بزرگ و تاثیرگذار سازمان شانگهای شکل گرفت که مساله تحریم های یکجانبه ای که از سوی آمریکا اعمال شد در حال برداشته شدن است. ضمن اینکه باید توجه داشت حقوق و تعهدات در سازمان یک امر زمان بر است. امروز ایران به عضویت رسمی سازمان شانگهای درآمده است اما حداقل یک بازه زمانی دو الی سه ساله در فرایند حقوق و تعهدات در داخل سازمان طول می کشد. از این جهت این سناریو و گزینه مطرح است که موضوع تحریم های ایران تا این مدت حل و فصل شود. 

وی در نهایت گفت: موضوع دیگر تنش در روابط چین و روسیه با آمریکاست. آمریکا در ناحیه غرب اقیانوس آرام با توافق نامه مشترک استرالیا و بریتانیا، چین را در تنگنا و فشار قرار داده است. در حوزه شرق روسیه همین اتفاق به شکل دیگری است. گسترش ناتو به سمت شرق و دربرگرفتن اواکراین موضوعی جدی است که باعث نگرانی جدی روسیه شده است. این موضوع به نوبه خود باعث شده که دو قدرت چین و روسیه به یارگیری بپردازند. در این میان ایران با توجه به جایگاه جعرافیایی و سیاسی اش جاذبه بالایی نزد دولتمردان روسیه و چین دارد.

تاثیر این عضویت بر مراوادات اقتصادی

شفیعی در پاسخ به این سوال که حضور ایران در سازمان شانگهای چه میزان می تواند در گسترش مراودات اقتصادی نظیر تکمیل و نهایی شدن خط لوله صلح گاز که قرار است گاز ایران را از طریق پاکستان به هند وصل کند؛ موثر واقع شود، توضیح داد: فلسفه کارکردی سازمان ها در طول تاریخ تبدیل تهدیدات به فرصت هاست. به بیانی دیگر تنازع و رقابت به سمت همکاری و تعامل سوق می یابد. روابط کشورها در دورن سازمان از قاعده  حاصل جمع جبری صفر به حاصل جمع جبری مضاعف تبدیل می کند. از این نظر با عضویت ایران در شانگهای فرصت های مختلفی نصیب ایران و اعضای این سازمان می شود. در این میان موانعی که بر سر احداث خط لوله صلح وجود دارد هنوز پابرجاست. هند نگران این است که با عبور خط لوله گاز از پاکستان، برگ برنده ای همیشگی در جهت تحت فشار قرار دادن در دست داشته باشند. از سوی دیگر مخالفت آمریکا با این پروژه هم به قوت خود باقی است. آمریکا در چارچوب پروژه راه ابریشم جدید دنبال فعال کردن خط لوله تاپی هستند. با این حال باید منتظر ماند که تحولات ژئوپلیتیکی نظیر کاهش اختلاف هند و پاکستان و مهم تر از همه روابط دهلی با واشنگتن چه سرنوشتی به خود گیرد که این امر می تواند در فعال شدن این خط لوله موثر واقع شود.

آینده سیاسی عضویت ایران در سازمان شانگهای

عضویت ایران در سازمان شانگهای که در دورن خود ۸ کشور دیگر را جای دارد برد و امتیازی مهم به لحاظ امنیتی برای کشورمان است. با افزایش همکاری های سیاسی، اقتصادی و امنیتی در درون سازمان، ناخواسته کشورها به چشم دوست و شریک به همدیگر نگاه می کنند.این استاد روابط بین الملل درباره مزایای سیاسی عضویت ایران در سازمان شانگهای  با توجه به حضور دو عضو دائم شواری امنیت سازمان ملل یعنی چین و روسیه گفت: سه مزیت سیاسی می توان در این خصوص متصور شد. در وهله نخست باید گفت که با عضویت یک کشور در درون یک سازمان، میزان تهدیدات اعضا علیه همدیگر کاهش پیدا می کند. از این جهت به لحاظ سیاسی و امنیتی باید گفت که عضویت ایران در سازمان شانگهای که در دورن خود ۸ کشور دیگر را جای دارد برد و امتیازی مهم به لحاظ امنیتی برای کشورمان است.  به تعبیری روشن تر با افزایش همکاری های سیاسی، اقتصادی و امنیتی در درون سازمان، ناخواسته کشورها به چشم دوست و شریک به همدیگر نگاه می کنند.

وی ادامه داد: مساله بعدی این است که امروز نظام بین الملل به شکل منطقه گرایی مدیریت می شود. همه کشورها در قالب سازمان های منطقه ای حرکت می کنند، اتحادیه اروپا در قاره سبز، آسه آن در شرق آسیا، نفتا در آمریکای شمالی. از این جهت عضویت ایران در سازمان شانگهای به نوعی پیوستن در قالب منطقه گرایی است که باعث ارتقای نقش و جایگاه اقتصادی و سیاسی کشورمان در محیط بزرگ سازمان شانگهای می شود.

این تحلیلگر مسایل سیاست خارجی در پایان گفت: مساله دیگر این است که سازمان شانگهای میزبان سه قدرت بزرگ جهانی یعنی چین، روسیه و هند است که دو قدرت از این سه قدرت عضو شورای امنیت سازمان ملل است. قرائن و شواهد جدی وجود دارد که آینده نظام بین المللی به سمت دو قطبی چین و آمریکا در حرکت است. در این بستر عضویت در سازمان شانگهای به نوعی تضمین کننده منافع اقتصادی و سیاسی کشور در آینده نظام بین المللی است. به خصوص اینکه امروز هم چین و ایران از نظام تحریم های آمریکا متضرر شده اند و به نوعی ایجاد بستری مطمئن در خنثی سازی تحریم های آمریکا هستند.