سید محمود حسینی شاهرودی از مراجع تقلید و فقهای مجاهد شیعه در سده ۱۴ هجری بود که با انجام خدمات عام المنفعه مانند احداث مسجد، حسینیه و بازسازی مدارس و تأسیس بعثه حج، برای تعالی دین اسلام و رفاه و آسایش مسلمانان گام‌های مهمی برداشت و نام خود را بیش از پیش پرآوازه ساخت.

معرفی شخصیت‌های دینی به مردم و جامعه به منظور پاسداشت مفاخر علمی کشور یکی از اقدامات بسیار مهم برای تولید فرهنگ علمی است. در واقع مفاخر علمی از جمله تولیدات فرهنگی هستند که باید بیشتر شناخته و معرفی شوند. نسل امروز نیاز بسیاری به شناخت این مفاخر دارد و در این حوزه هر چه هزینه شود، سرمایه‌گذاری در حوزه‌های مختلف علمی، فرهنگی و اجتماعی است. آیت‌اله سیدمحمود حسینی شاهرودی از نظر علمی شخصیت وارسته کشوری و بین‌المللی است که باید به مردم بیشتر معرفی شود و ارتباط ایشان با نهضت امام(ره) بیشتر باید شناسایی شود و بسیاری از ابعاد مختلف شخصیتی ایشان باید مورد توجه قرار گیرد. در این جستار به معرفی این فقیه فرزانه می‌پردازیم.

تحصیلات و تالیفات

سید محمود حسینی شاهرودی در ۱۳۰۱هجری در روستاهای شاهرود دیده به جهان گشود. وی، پس از طی تحصیلات اولیه و دوره‌ مقدمات در بسطام، عازم حوزه علمیه مشهد شد، سپس در ۱۳۲۸هجری، عازم حوزه‌ علمیه‌ نجف اشرف شد. از جمله اساتید نامدار وی می توان به آخوند خراسانی صاحب «کفایه»، میرزای نائینی و آقا ضیاءالدین عراقی اشاره کرد. میرزای نائینی او را بر دیگر شاگردانش مقدم می‌دانست و هنگامی که برای شاگردانش گواهی علمی صادر می‌کرد، نظر وی را نیز جویا می‌شد.  

گفته شده نائینی گواهی شاهرودی را گواهی دو عادل به شمار می‌آورد.  از این‌رو به او ذوالشهادتین (صاحب دو شهادت) می‌گفتند. شاهرودی بعد از فراگیری دانش در محضر این اساتید برجسته، حیات خود را در تربیت فضلا و علما و رسیدگی به امور حوزه و تدریس و تألیف سپری کرد و توانست آثاری از خود بر جای بگذارد که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:

از آنجایی که این عالم وارسته بیشتر وقت خود را صرف بحث‌های علمی و رسیدگی به امور مؤمنان می‌کرد، بسیار اندک وقت برای نوشتن داشت. از جمله آثار بازمانده از آن فقیه فرزانه که می‌ تواند نشانه روشن توان علمی‌ اش باشد عبارتند از: تقریرات اصول فقه آیت‌الله میرزا محمدحسین نایینی؛ تقریرات بحث‌های آیت‌الله آقا ضیاء‌الدین عراقی؛ حاشیه بر کتاب شریف «وسیلة النجاة» اثر آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی؛ حاشیه بر کتاب گران‌قدر «العروة الوثقی»؛ ذخیرة المؤمنین؛ کتاب الاجارة؛ کتاب الحج و نتائج الافکار فی الاصول اشاره کرد.

لازم به ذکر است که آیت الله شاهرودی در دوره میرزای نائینی و سید ابوالحسن اصفهانی در ۳۵سالگی به اجتهاد رسید. از جمله شاگردان نامداری که از محضر وی بهره بردند، می‌توان به آیت الله علی خامنه ای، محمدتقی بهجت، شیخ محمدرحمتی سیرجانی، سید علی سیستانی، سیف الله جعفرزاده گیلانی، سید محمدحسین حسینی طهرانی، مسلم ملکوتی، شیخ محمد حسن محمدی بجنوردی، شیخ جواد تبریزی و... اشاره کرد.

فعالیت‌های سیاسی

یکی از مهم ترین فعالیت های سیاسی وی می توان به مبارزه با رژیم پهلوی در ۱۳۴۲ خورشیدی و جانبداری از امام(ره) اشاره کرد. در این سال گماشتگان محمدرضا پهلوی حوزه علمیه قم را آماج یورش‌های سنگین خود قرار دادند، آیت‌الله شاهرودی جنایت خونبار درباریان را محکوم ساخت و با فرستادن تلگراف‌های متعدد به ایران رهنمودهای لازم را به مردم و دانشوران ارایه کرد.

همچنین پس از آغاز نهضت اسلامی، به جانبداری از این حرکت پرداخت البته چندان به مجادله های سیاسی وارد نمی شد اما از اعلام مواضع خود نیز امتناع نمی کرد. این مرجع بزرگ جهان اسلام، همواره پشتیبان مبارزات انقلاب اسلامی ایران بود و متناسب با رویدادها از مبارزان مردمی حمایت می کرد. از جمله این موارد می توان به حمایت از نواب صفوی و واکنش نسبت به حمله به مدرسه فیضیه و کشتار طلاب اشاره کرد. به دنبال انتقال امام خمینی از ترکیه به نجف در مهر ۱۳۴۴ خورشیدی ساواک در گزارشی می‌نویسد: «پس از ورود آیت‌الله خمینی به نجف، عده‌ای از روحانیان ایرانی از قبیل خوئی، شاهرودی و شیخ نصرالله خلخالی به وی ملحق و مرتباً برای وی پول می‌رسد.»

فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی

توجه جدی به انجام امور عام المنفعه نیز از برجسته ترین ویژگی های این مرجع شیعه بود. تمام تلاش و همت وی بر این بود تا سهم امام را در راه‌های درست مصرف کند. به همین دلیل آثار ماندگاری از وی باقی مانده است که هم اکنون مورد استفاده مسلمانان جهان قرار می گیرد. احداث مسجد، حسینیه و مدرسه علمیه در کابل و برخی شهرهای ایران، بازسازی مدارس علمیه بخارایی و قزوینی در نجف و تأسیس بعثه حج از اقدامات سید محمود شاهرودی در دوره مرجعیتش بود.

همچنین در دوره مرجعیت او پیاده‌روی از نجف به کربلا رونق گرفت. در خصوص تأسیس بعثه حج باید خاطر نشان کرد که آیت‌الله شاهرودی از ۱۳۴۶ خورشیدی گروهی را برای پاسخ‌گویی به مسایل شرعی در مراسم حج اعزام کرد که به نام البعثة الدینیة للحج شناخته می‌شود. علاوه بر موارد گفته شده  وی، نخستین شهرک مسکونی طلاب به نام «حی الامام الشاهرودی» را در نجف اشرف تأسیس کرد. یکی از مشکلات طلاب حوزه های علمیه در آغاز کار، ازدواج و تشکیل خانواده تامین مسکن است تا جایی که برخی از آنان در اثر فشار زندگی زودتر از زمان لازم مجبور به خروج از حوزه علمیه می شوند.  

ایجاد شهرک مسکونی طلاب یکی از ابتکارهایی بود که برای نخستین بار از سوی آیت الله شاهرودی انجام شد تا طلاب بتوانند پس از ازدواج به تحصیلات خود ادامه دهند و در زمان و پایه تحصیلی مناسب از حوزه علمیه نجف به کشورها و مناطق دیگر برای تبلیغ سفر کنند. این شهرک با مساحت ۲۴ هزار متر مربع در نجف ساخته و با نام آیت الله شاهرودی نامگذاری شد.  

همچنین با رحلت آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی، رساله‌ عملیه‌ سید محمود شاهرودی در دسترس مقلدان در کشورهای عراق، ایران، لبنان، هند و پاکستان قرار گرفت و با درگذشت آیت‌الله بروجردی، مرجعیت وی در اماکن یادشده، به‌خصوص ایران و عراق و خلیج، شهرت و توسعه‌ بیشتری یافت و حوزه‌ بحث فقه و اصول ایشان در نجف، فضلا و علمای بی‌شماری را در برداشت.

معرفی کتاب

برای شناساندن این عالم گرانقدر تاکنون کتاب‌های زیادی به چاپ رسیده‌اند که از جمله آنها می‌توان به کتاب «الامام الشاهرودی السید محمود الحسینی» اثر سید احمد حسینی اشکوری (درباره زندگی وی که به زبان عربی نوشته شده است، اشاره کرد.) زندگی و مبارزات آیت‌الله العظمی سید محمود حسینی شاهرودی به روایت اسناد، تألیف داوود قاسم‌پور و شاهین رضایی از دیگر آثاری است که به صورت جامع و دقیق به بررسی زندگی‌نامه شاهرودی می پردازد. این کتاب توسط انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی در ۱۳۸۹خورشیدی در ۳۵۲ صفحه منتشر شده است.

وفات

سرانجام این فقیه فرزانه در شعبان ۱۳۹۴ هجری (شهریور ۱۳۵۳خورشیدی) دیده از جهان فروبست و در حرم مطهر امیرمؤمنان علی (ع) به خاک سپرده شد.